Από την Ντόλι ως τις Zhong Zhong και Hua Hua: Δέκα σταθμοί της γενετικής τα τελευταία 21 χρόνια

Τεράστιος ο θόρυβος, υστερικές κραυγές, αλλά και θολά επιστημονικά επιχειρήματα όταν έμπαιναν ζητήματα ηθικής.

Με αφορμή αυτό το γεγονός ας κάνουμε μια αναδρομή σε δέκα σταθμούς της γενετικής.

1. Όλα ξεκίνησαν από έναν μοναχό

Πατέρας της Γενετικής θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο Αυστριακός μοναχός Γκρέγκορ Μέντελ (1822-1884), ο οποίος μέσω πειραμάτων που έκανε με διασταυρώσεις φυτών, κυρίως μπιζελιών, κατέληξε στους νόμους περί κληρονομικότητας, που δημοσίευσε το 1865, αποδεικνύοντας ότι η γενετική πληροφορία μεταδίδεται από γενιά σε γενιά.

Ακόμη και σήμερα οι νόμοι του Μέντελ θεωρούνται κατά βάση σωστοί αν και η επιστήμη έχει κάνει άλματα σε σχέση με τότε. Κάποιοι είχαν αμφισβητήσει τις στατιστικές μεθόδους του Μέντελ, αλλά αυτός είναι κανόνας στις επιστήμες. Εκτός από τη βοτανική και τα πειράματά του, ο Μέντελ ήταν παθιασμένος και με τη Μετεωρολογία. Το επιστημονικό έργο του Μέντελ αναγνωρίστηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, δύο δεκαετίες μετά τον θάνατό του.

2. Ευλογία ή κατάρα

Η Κλωνοποίηση για κάποιος είναι ευλογία, ενώ για άλλους κατάρα. Η επιστήμη πρέπει να στέκεται δίπλα στη φύση και με τη σεμνότητα που αρμόζει ή να την αντικαταστήσει; Ο όρος της Κλωνοποίησης αποδίδει τη φυσική ή τεχνητή δημιουργία δύο γενετικά ταυτόσημων κυττάρων ή οργανισμών. Τεράστιες συζητήσεις προκαλεί η τεχνητή αναπαραγωγική κλωνοποίηση, η δημιουργία δηλαδή πανομοιότυπων οργανισμών. Το πρώτο κλωνοποιημένο ζώο ήταν ένα πρόβατο, η Ντόλι, που γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1996, στη Σκοτία. Ο θάνατός της σε ηλικία 6 ετών ήρθε πρόωρα σε σχέση με το προσδόκιμο ζωής του είδους και ενίσχυσε τους επικριτές της μεθόδου. Ωστόσο, η ιδέα επικίνδυνων πειραματισμών ακόμη και για ανθρώπους είχε μπει για τα καλά.

3. Προσωπικές θεραπείες

Η ανακοίνωση Βρετανών επιστημόνων ότι ανακάλυψαν τα γονίδια που ευθύνονται για επτά από τις πιο διαδεδομένες ασθένειες, από τις καρδιοπάθειες μέχρι τη μανιοκατάθλιψη, αναζωπύρωσε τις ελπίδες για «προσωπικές» θεραπείες. Ωστόσο, μέχρι να γίνει κάτι τέτοιο θα χρειαστεί να περάσει πολύς καιρός ακόμα. Στην έρευνα του βρετανικού ιδρύματος Welcome Trust πήραν μέρος 17.000 εθελοντές δημιουργώντας τη μεγαλύτερη βάση δεδομένων με γενετικές πληροφορίες.

4. Από τον Δαρβίνο... στον Χίτλερ

Η δημοσίευση της «Εξέλιξης των Ειδών» από τον Δαρβίνο το 1859 αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση αλλά έδωσε και την αφορμή για πολλές επιθέσεις εναντίον του. Για τους περισσότερους ανθρώπους εκείνη την εποχή ήταν αδιανόητο να κατανοήσουν τη θεωρία της εξέλιξης. Ο Δαρβίνος, που ήταν ένας μεγάλος ταξιδευτής, έδωσε αργότερα πατήματα και σε κάποιες ρατσιστικές θεωρίες που στηρίχτηκαν σε ακραίες ερμηνείες της θεωρίας της φυσικής επιλογής. Άλλωστε δεν είναι η μοναδική φορά. Ο Χίτλερ βασίστηκε στο έργο του Νίτσε «Ο Υπεράνθρωπος», για την αποτρόπαια ιδεολογία του.

5. Η χαρτογράφηση και η Ελλάδα

Το δεσοξυριβονουκλεϊνικό οξύ είναι αυτό που αποθηκεύει τις γενετικές πληροφορίες, που χρειάζονται για την ανάπτυξη και τη λειτουργία ενός οργανισμού. Τα τμήματά του που περιέχουν τις γενετικές πληροφορίες ονομάζονται γονίδια. Στον άνθρωπο τα γονίδια κατανέμονται σε 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων. Το σύνολο των γονιδίων αποκαλείται γονιδίωμα. Ο άνθρωπος διαθέτει περίπου 30.000 γονίδια. Η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του 2003 και από τότε γεννήθηκαν πολλές ελπίδες για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας των γονιδίων με απώτερο σκοπό τη διορθωτική ή θεραπευτική παρέμβαση στο ανθρώπινο γονιδίωμα.

Στον ελληνικό πληθυσμό τα πιο συχνά κληρονομικά μονογονιδιακά νοσήματα, που οφείλονται σε γονιδιακή δυσλειτουργία ή μετάλλαξη είναι η μεσογειακή αναιμία και η κυστική ίνωση. Η διάγνωσή τους μπορεί να γίνει με γενετικό έλεγχο και στις περισσότερες περιπτώσεις ήδη προσφέρεται και προγεννητική ή και προεμφυτευτική (έλεγχος εμβρύου πριν την εμφύτευση) γενετική διάγνωση.

6. Η αρχική ευφορία διαψεύστηκε

Η εμφύτευση γονιδίων στο κύτταρο ενός οργανισμού με στόχο την αντιμετώπιση γενετικών ασθενειών ή καρκίνου είναι κάτι για το οποίο προσπαθεί να αντιμετωπίσει η επιστήμη. Για παράδειγμα, όταν λείπει ένα γονίδιο ή όταν ένα υπάρχον δεν επιτελεί σωστά τη λειτουργία για την οποία είναι προγραμματισμένο. Το πρόβλημα είναι ότι πολλές ασθένειες δεν καθορίζονται αποκλειστικά από ένα και μόνο γονίδιο αλλά από την αλληλεπίδραση πολλών γονιδίων, αλλά και με το περιβάλλον. Μέχρι σήμερα καμιά τέτοια θεραπεία δεν στέφθηκε με επιτυχία 100%. Το πρώτο εγχείρημα τέτοιας θεραπείας ανακοινώθηκε το Σεπτέμβριο του 1990 στις ΗΠΑ σε ένα τετράχρονο κορίτσι που έπασχε από βαριά ανοσοεπάρκεια. Η αρχική ευφορία διαψεύστηκε σύντομα αφού η ασθενής εμφάνισε λευχαιμία.

7. Νόμπελ Χημείας

Ο Αμερικανός Τζέιμς Γουότσον και ο Βρετανός Φράνσις Κρικ ήταν αυτοί που παρουσίασαν το 1953 το μοντέλο της διπλής έλικας του DNA ανοίγοντας νέους δρόμους στη Γενετική. Το DNA είναι ίδιο και υπάρχει σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Στον άνθρωπο έχει τη μορφή της σπειροειδούς διπλής έλικας. Οι δύο επιστήμονες τιμήθηκαν με το Νόμπελ Χημείας το 1962. Ο Γουότσον ήταν και ο πρώτος επικεφαλής της ομάδας από έξι χώρες, που ξεκίνησε τη διαδικασία χαρτογράφησης του ανθρώπινου DNA, τη μεγαλύτερη ίσως επιστημονική επιτυχία των αρχών του 21ου αιώνα.

8. Μπριζόλες... κλώνοι

Η κλωνοποίηση των ζώων για τη δημιουργία προϊόντων προς κατανάλωση δεν αποτελεί απλό θέμα αλλά εγείρει πλήθος ερωτημάτων και ανησυχιών. Κυβερνήσεις, πολίτες, αλλά και επιστήμονες αντιδρούν στο επιχείρημα των υπερασπιστών της κλωνοποίησης ζώων για κατανάλωση, περί καλύτερης και ποιοτικότερης παραγωγής που μπορούν να σώσουν τις υπανάπτυκτες χώρες από τον υποσιτισμό.

Όσοι αντιμάχονται την κλωνοποίηση υποστηρίζουν ότι θα επέλθει γενετική ισοπέδωση των διαφορετικών ζώων, ότι θα υπάρξουν προβλήματα υγείας στους κλώνους και πιθανώς μακροπρόθεσμοι κίνδυνοι ακόμη και για την ανθρώπινη υγεία. Πρόκειται για ένα άλυτο προς το παρόν παζλ στο οποίο εμπλέκονται το ασαφές νομικό πλαίσιο με τα διατροφικά σκάνδαλα. Ως αποτέλεσμα των παραπάνω στην Ελβετία μπορεί να πιει κάποιος ένα ποτήρι γάλα από ζώο που προήλθε από κλωνοποίηση, κάτι που απαγορεύεται αυστηρά στη Δανία, ενώ στην Αργεντινή η κλωνοποίηση επιτρέπεται για εμπορικούς σκοπούς...

9. Οι παχύσαρκοι μπορούν να περιμένουν

Σε κληρονομικούς παράγοντες αποδίδουν πολλές έρευνες και την παχυσαρκία ή τουλάχιστον την προδιάθεση γι' αυτήν. Σύμφωνα με έρευνες υποστηρίζεται ότι οι άνθρωποι που διαθέτουν δύο φορές ένα συγκεκριμένο γονίδιο έχουν κατά 70% περισσότερες πιθανότητες να είναι παχύσαρκοι. Αν συνυπολογίσουμε ότι η παχυσαρκία συνδέεται με ασθένειες όπως ο διαβήτης τύπου β' ή καρδιακά νοσήματα, ενισχύεται περαιτέρω η θεωρία της γενετικής βάσης των νοσημάτων. Όμως και εδώ πρόκειται μάλλον για ένα απλό στατιστικό εύρημα και όχι για πλήρη κατανόηση της δράσης ενός συγκεκριμένου γονιδίου. Αν λοιπόν περιμένετε να απαλλαγείτε από το περιττό βάρος θα πρέπει να κάνετε ακόμη μεγάλη υπομονή.

10. Το τελευταίο μετέωρο βήμα

Πριν ένα μήνα, το Ινστιτούτο Νευροεπιστήμης της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών στη Σαγκάη ανακοίνωσε ότι για πρώτη φορά κλωνοποίησαν δύο μαϊμούδες με την ίδια τεχνική που είχε κλωνοποιηθεί η «Ντόλι».

Η παγκόσμια επιστημονική και όχι μόνο κοινότητα έκανε λόγο για ένα ακόμη βήμα με στόχο την κλωνοποίηση ανθρώπων. Μάλιστα, επιστήμονες ισχυρίστηκαν ότι «ανοίγει ο κατηφορικός δρόμος για τη δημιουργία ανθρώπινων κλώνων», ενώ κάποιοι απ' αυτούς συμπλήρωσαν ότι η κινεζική τεχνική είναι «αναποτελεσματική και επικίνδυνη». Από την πλευρά τους, οι Κινέζοι επιστήμονες δήλωσαν ότι οι κλωνοποιημένες μαϊμούδες θα χρησιμοποιηθούν σε έρευνες για τις ανθρώπινες ασθένειες και ότι δεν σκοπεύουν να προχωρήσουν στην κλωνοποίηση ανθρώπων.