Τα 5+1 γεγονότα που συγκλόνισαν τον πλανήτη τη χρονιά που πέρασε

Οι εικόνες από τον αιματηρό πόλεμο στη Γάζα ανάμεσα στο Ισραήλ και τη Χαμάς αντανακλούν τον πόνο και το θάνατο, όπως και αυτές από τον ισχυρό σεισμό της Τουρκίας.

Την ίδια στιγμή, η θλίψη, η απόγνωση και η αγωνία για το αύριο ξεπηδούν από τα καρέ των φονικών πυρκαγιών και πλημμυρών που έπληξαν πολλές χώρες του πλανήτη, μαζί και την Ελλάδα, επαναφέροντας με τραγικό τρόπο στο προσκήνιο το θέμα της κλιματικής αλλαγής.

Ο κόσμος βίωσε πολλά γεγονότα το 2023 και ιδού τα σημαντικότερα από αυτά:

Ο φονικός σεισμός της Τουρκίας και η επανεκλογή Ερντογάν

Η 6η Φεβρουαρίου 2023 θα μπορούσε να ήταν μια συνηθισμένη μέρα για εκατομμύρια Τούρκους.

Η σεισμική δόνηση των 7,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ την ώρα που η χώρα κοιμόταν - μία από τις πολλές καθώς ο χορός του Εγκέλαδου συνεχίστηκε για μήνες - έφερε το θάνατο και την καταστροφή.

Πάνω από 50.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ολόκληρες περιοχές ισοπεδώθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες έγιναν άστεγοι και τουλάχιστον 658.000 άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους.

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος της καταστροφής, η περιοχή που επηρεάστηκε είχε έκταση 350.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, όσο δηλαδή η Γερμανία, ενώ τις συνέπειες αυτής της ασύλληπτης τραγωδίας τη βίωσαν 14 εκατ. άνθρωποι ή το 16% του πληθυσμού της χώρας.

Η παγκόσμια αλληλεγγύη εκφράστηκε με πολλούς τρόπους. Δεκάδες χώρες, ανάμεσά τους και η Ελλάδα, έστειλαν ειδικές δυνάμεις για τον απεγκλωβισμό παγιδευμένων. Τα μικρά θαύματα που έλαβαν χώρα στα συντρίμμια τους κατέστησαν ήρωες τους διασώστες στα μάτια των Τούρκων, την ώρα που τόνοι διεθνούς βοήθειας έφταναν για την ανακούφισή τους.

Γρήγορα, ο πόνος των Τούρκων έδωσε την θέση του στην οργή προς την κυβέρνηση και τον ίδιο τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Όχι μόνο για την καθυστερημένη ανταπόκριση αλλά κυρίως για το γεγονός ότι πολλά από τα κτήρια που κατέρρευσαν σαν τραπουλόχαρτα ήταν καινούργια και οι ζημιές δεν θα έπρεπε να είναι τόσο μεγάλες δεδομένης της αλλαγής στον σεισμικό κανονισμό που επέφερε ο φονικός σεισμός του 1999.

Επικριτές του προέδρου και ειδικοί επιστήμονες τον κατηγόρησαν για πλημμελή εφαρμογή των κατασκευαστικών κανονισμών σε μία προσπάθεια αναζωογόνησης της βαριά ασθενούς τουρκικής οικονομίας. Άλλοι ειδικοί έκρουσαν καμπανάκι κινδύνου για «επιδημία» θανάτων την επόμενη δεκαετία λόγω της εισπνοής μεγάλων ποσοτήτων αμιάντου από τα κατεστραμμένα κτήρια.

Περισσότερες εικόνες

Τότε πολλοί ήταν εκείνοι που πίστεψαν ότι ο σεισμός δεν ισοπέδωσε μόνο χιλιάδες κτήρια αλλά και τις πιθανότητες του Ρεζέπ Ταγίπ Ερντογάν να επανεκλεγεί στην προεδρία της Τουρκίας.

Ακόμη και οι δημοσκοπήσεις ήθελαν ως μεγάλο νικητή των εκλογών του Μαΐου τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου.

Ο Ερντογάν τους διέψευσε, καθώς βγήκε νικητής έστω και αν χρειάστηκε να γίνει και δεύτερος γύρος.

Αυτή δεν ήταν η μόνη του νίκη καθώς κατάφερε να διατηρήσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Αξιοσημείωτο είναι ότι και στους δύο γύρους που έγιναν στις 14 και 28 Μαΐου αντίστοιχα ο Τούρκος πρόεδρος διατήρησε την υποστήριξη της πλειοψηφίας των ψηφοφόρων στις περισσότερες περιοχές που ισοπεδώθηκαν από το σεισμό.

Το ΝΑΤΟ στην αυλή της Ρωσίας με την ένταξη της Φινλανδίας

Αλλαγές ισορροπιών τόσο για το ίδιο το ΝΑΤΟ, τη Φινλανδία όσο και για την Ρωσία έφερε η ένταξη της δεύτερης στη Βορειοατλαντική Συμμαχία στις 4 Απριλίου 2023, καθιστώντας τη το 31ο μέλος.

Η Συμμαχία δέχθηκε στους κόλπους της έναν από τους πιο ισχυρούς στρατούς της Δυτικής Ευρώπης, ενώ απέκτησε και δυνατότητες συλλογής πληροφοριών και επιτήρησης των συνόρων με τη Ρωσία.

Πλέον με τα 1.340 χιλιόμετρα συνόρων που μοιράζεται η Φινλανδία με τη Ρωσία, το ΝΑΤΟ διπλασίασε το μέτωπό του με τη Μόσχα.

Αυτό σημαίνει ότι δημιουργείται ένας είδος τείχους που ξεκινά από τη βόρεια Ευρώπη και φτάνει μέχρι τα ανατολικά, όπου το ΝΑΤΟ έχει ενισχύσει τις δυνάμεις του μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, κάτι που φυσικά δεν επιθυμούσε ο Βλαντιμίρ Πούτιν.

Αν και η Φινλανδία δεν θα φιλοξενήσει ακόμα νατοϊκές δυνάμεις, το μήνυμα που στέλνει η Συμμαχία προς τη Μόσχα είναι προφανές και θα γίνει ακόμη πιο ισχυρό με την ένταξη και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ η οποία προς το παρόν έχει προσκρούσει πάνω στο εμπόδιο που λέγεται Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ενώ προσκόμματα βάζει και ο Ούγγρος Βίκτορ Όρμπαν.

Περισσότερες εικόνες

Σε ό,τι αφορά στην Τουρκία, εκκρεμεί το πράσινο φως από την επιτροπή εξωτερικών υποθέσεων της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, πριν πάει στην Ολομέλεια και μετά γίνει νόμος με υπογραφή του Ερντογάν.

Η Άγκυρα έχει βάλει εμπόδια στην ενταξιακή πορεία της Σουηδίας επειδή ισχυρίζεται πως προσφέρει καταφύγιο σε τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως αποκαλεί τις κουρδικές οντότητες που υπάρχουν στη χώρα.

Αν ξεπεραστεί το εμπόδιο της Άγκυρας τότε όλα τα βλέμματα θα πέσουν στην Ουγγαρία δεδομένου ότι για να ενταχθεί ένα μέλος στο ΝΑΤΟ πρέπει η απόφαση να είναι ομόφωνη.

Το κυβερνών κόμμα Fidesz - με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, ο οποίος θεωρείται και ένας από τους μοναδικούς συμμάχους του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν στην ΕΕ- το οποίο διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στο ουγγρικό κοινοβούλιο, έχει καθυστερήσει την υποψηφιότητα της Σουηδίας, υποστηρίζοντας ότι πολιτικοί της χώρας έχουν πει «κατάφωρα ψέματα» για την κατάσταση της δημοκρατίας στην Ουγγαρία.

Ο Κάρολος στο θρόνο της Μεγάλης Βρετανίας

Ο βασιλιάς Κάρολος ο τρίτος θα θυμάται για όλη του τη ζωή την 6η Μαΐου 2023 καθώς ήταν η ημέρα που πήρε και επίσημα τον τίτλο του, παρουσία εκατοντάδων υψηλών προσκεκλημένων που βρέθηκαν στο Αββαείο του Ουεστμίνστερ για την τελετή της στέψης, αλλά και των χιλιάδων Βρετανών που είχαν συρρεύσει στους δρόμους του Λονδίνου.

Η στιγμή ήταν ιστορική καθώς σήμανε και επίσημα το τέλος μιας εποχής που έφερε ο θάνατος της μητέρας του Καρόλου, Ελισάβετ μετά από 70 χρόνια στο θρόνο. Ο Κάρολος ήταν βασιλιάς με το θάνατό της, αλλά έπρεπε να οριστεί και τυπικά με τη λαμπρή τελετή.

Κυρίαρχο ήταν το θρησκευτικό στοιχείο, καθώς εκτός από βασιλιάς του Ηνωμένου Βασιλείου και 14 άλλων χωρών είναι και ο επικεφαλής της Εκκλησίας της Αγγλίας.

Περισσότερες εικόνες

Αν και τηρήθηκαν όλες οι παραδόσεις που έχουν μείνει αναλλοίωτες για πάνω από 1000 χρόνια, η διάρκεια ήταν μικρότερη από αυτή της τελετής στέψης της μητέρας του το 1952 ενώ δεν έλειψαν και οι πινελιές με στόχο να φανεί ότι πρόκειται για μια σύγχρονη μοναρχία.

Ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι αναγνώρισε ότι υπάρχουν και άλλες θρησκείες στη χώρα που θα πρέπει να γίνονται σεβαστές, ενώ και ο Κάρολος έγινε ο πρώτος μονάρχης που προσευχήθηκε δυνατά και ζήτησε να είναι η βασιλεία του ευλογία για τους ανθρώπους κάθε πίστης.

Απόσπασμα της Βίβλου διάβασε στην τελετή ο ινδικής καταγωγής Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ ενώ για πρώτη φορά στα χρονικά ακούστηκε και μουσική γκόσπελ.

Η χλιδή της τελετής προκάλεσε και αντιδράσεις. Πολλοί ήταν εκείνοι που διαμαρτυρήθηκαν για το γεγονός εκατομμύρια λίρες των φορολογουμένων δαπανήθηκαν για μία τελετή την ώρα που οι Βρετανοί βρίσκονται αντιμέτωποι με το αυξανόμενο κόστος ζωής. Σύμφωνα με ανεπίσημες εκτιμήσεις το κόστος ανήλθε ανάμεσα σε 50 εκατ. λίρες και 250 εκατ. λίρες.

Μαζί του έγινε και η στέψη της συζύγου του Καμίλας.

Η στέψη του Καρόλου και της Καμίλας ήταν η πρώτη ενός Βρετανού μονάρχη τον 21ο αιώνα και η 40ή που πραγματοποιήθηκε στο Αβαείο του Ουεστμίνστερ από τη στέψη του Γουλιέλμου του Κατακτητή το 1066.

Ο θάνατος Πριγκόζιν και ο πόλεμος στην Ουκρανία

Το νήμα της ζωής του ισχυρού άνδρα της Wagner, Εβγκένι Πριγκόζιν, κόπηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, δύο μήνες μετά την απόφασή του να εξεγερθεί κατά του Βλαντιμίρ Πούτιν και της ρωσικής στρατιωτικής ηγεσίας πριν τελικά υπαναχωρήσει, στις 23 Αυγούστου 2023. Η συντριβή σκότωσε εννέα άλλους ανθρώπους ανάμεσά τους και το έτερο ηγετικό στέλεχος της Βάγκνερ Ντμίτρι Ούτκιν, ενώ κανάλι του Telegram που συνδέεται με τη Wagner ισχυρίστηκε ότι το αεροσκάφος καταρρίφθηκε από τη ρωσική αεράμυνα.

Όπως ήταν φυσικό ο θάνατος του Πριγκόζιν πυροδότησε πολλά σενάρια συνωμοσίας.

Για χρόνια υπήρξε αγαπημένο παιδί του Ρώσου προέδρου, βοηθώντας τον όχι μόνο στον πόλεμο στην Ουκρανία και στη Συρία, καθώς οι άνδρες του ήταν στην πρώτη γραμμή των μαχών, αλλά και στην Αφρική όπου οι μισθοφόροι του κατάφεραν να αφήσουν ισχυρό αποτύπωμα.

Η ομάδα, που έχει περάσει πλέον υπό τον έλεγχο του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, δραστηριοποιείται σε πολλές αφρικανικές χώρες από το 2017, παρέχοντας άμεση στρατιωτική υποστήριξη και υπηρεσίες ασφαλείας γεγονός που την κατέστησε σε κύριο εκπρόσωπο της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας.

Περισσότερες εικόνες

Η Wagner είναι πιο δραστήρια στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία (ΚΑΡ), τη Λιβύη, το Μάλι και το Σουδάν, τα οποία έχουν μια αδύναμη σχέση με τη Δύση λόγω της αποικιακής κληρονομιάς και των μεγάλων πολιτικών διαφορών.

Έτσι, το Κρεμλίνο μπορούσε να υπερηφανεύεται ότι δεν έχει καμία απώλεια Ρώσων στρατιωτών αυξάνοντας την επιρροή του την ώρα που οι χώρες της Δύσης έχαναν τη δική τους στην αφρικανική ήπειρο.

Σε αντάλλαγμα, ο Πριγκόζιν είχε γίνει το πρόσωπο του πολέμου στην Ουκρανία, που συνεχίζεται, αν και έχει πάψει να είναι στην πρώτη γραμμή της ειδησεογραφίας λόγω των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή - προς μεγάλη ικανοποίηση του Πούτιν -μέχρι τη στιγμή που αποφάσισε να εξεγερθεί και να ξεκινήσει πορεία προς τη Μόσχα.

Μετά την απόφασή του να σταματήσει την πορεία ο Πριγκόζιν βρήκε αρχικά καταφύγιο στη Λευκορωσία του Αλεξάντρ Λουκασένσκο, από τους πιο στενούς συμμάχους του Ρώσου προέδρου, πριν τελικά επιστρέψει στη Ρωσία.

Το πιθανότερο είναι ότι δεν θα μάθουμε ποτέ τις ακριβείς συνθήκες θανάτου του σεφ του Πούτιν.

Είναι άξιο απορίας ότι ο Πριγκόζιν δηλώθηκε κανονικά με το όνομα του στη λίστα των επιβατών μιας ιδιωτικής πτήσης, αφού υποτίθεται ότι κρυβόταν και τα μέτρα ασφαλείας που θα έπρεπε να παίρνει να είναι πολλών επιπέδων.

Αυτό γιατί ήταν ζωντανός νεκρός από τη στιγμή που αποφάσισε να αντιταχθεί στο Κρεμλίνο. Ο Πούτιν αν κάτι δεν συγχωρεί είναι η προδοσία - το έχει παραδεχθεί σε τηλεοπτική του συνέντευξη - και ο Πριγκόζιν έκανε ακριβώς αυτό.

Η κλιματική αλλαγή δοκιμάζει τον πλανήτη και τους ανθρώπους

Ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες, φονικές πλημμύρες, καταστροφικές πυρκαγιές συνθέτουν το παζλ των καιρικών και μη φαινομένων που βίωσε το 2023 ο πλανήτης επαναφέροντας στο προσκήνιο τις τρομακτικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ο πλανήτης υποφέρει και αυτό αποτυπώνεται όχι μόνο στην αύξηση της θερμοκρασίας, που το 2023 έσπασε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, συνέπεια της καύσης άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου, αλλά και του Ελ Νίνιο, αλλά και στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, στο λιώσιμο των πάγων, την ξηρασία που πλήττει ολόκληρες περιοχές επηρεάζοντας την τροφική αλυσίδα.

Αυτός δεν είναι ο μόνος κίνδυνος. Οι ασθένειες μπορεί να αυξηθούν, οι οικονομικές προοπτικές χωρών να επηρεαστούν, ακόμη και να προκληθούν πόλεμοι, όπως προειδοποιούν ειδικοί επιστήμονες.

Περισσότερες εικόνες

Ισχυρό ήταν το πλήγμα που δέχθηκαν οι χώρες της νότιας Ευρώπης, όπως η Ιταλία και η Ισπανία και φυσικά και η Ελλάδα.

Το εφιαλτικό καλοκαίρι που βίωσε η χώρα μας με εκατοντάδες πύρινα μέτωπα σε ολόκληρη τη χώρα που άφησαν πίσω τους μεγάλες υλικές καταστροφές και νεκρούς έδωσε τη θέση του το Σεπτέμβριο του 2023 στην κακοκαιρίες Daniel και Elias οι οποίες έπληξαν πολλά τμήματα της χώρας και ιδιαίτερα την Εύβοια και τη Θεσσαλία.

Όλος ο θεσσαλικός κάμπος χάθηκε κάτω από τόνους νερού, χωριά έσβησαν από το χάρτη, πόλεις έμειναν χωρίς νερό και ηλεκτρικό για μέρες, ενώ 17 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Η αγωνία των πολιτών για το αύριο παραμένει μεγάλη ακόμη και σήμερα καθώς κάποιοι έχασαν όλο τους το βιός και πρέπει να ξεκινήσουν από την αρχή.

Γεγονός είναι ένα οι ισχυροί αυτού του πλανήτη κατάφεραν με την απόφαση τους να αγνοήσουν επί σειρά δεκαετιών τις επιπτώσεις των πολιτικών τους στον πλανήτη στο βωμό της ανάπτυξης και του κέρδους να δημιουργήσουν ένα εχθρικό περιβάλλον με την κατάσταση να μην φαίνεται να είναι αναστρέψιμη αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα.

Κάτι που δεν φαίνονται να είναι διατεθειμένες να πράξουν οι κυβερνήσεις με αποτέλεσμα φαινόμενα όπως οι πλημμύρες, οι φωτιές, οι υψηλές θερμοκρασίες να γίνουν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση.

Μία από τις χώρες που πλήρωσε το τίμημα λόγω της κακοκαιρίας Ντάνιελ που πέρασε και από την Ελλάδα, ήταν η Λιβύη.

Επίσημα τουλάχιστον 4.333 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, κυρίως μέσα και γύρω από την πόλη Ντέρνα μετά την κατάρρευση των φραγμάτων Ντέρνα και Μανσούρ, που οδήγησαν στην απελευθέρωση περίπου 30 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού και προκαλώντας καταστροφικές ζημιές σε ολόκληρη την περιοχή. Οι αγνοούμενοι είναι χιλιάδες, ενώ περισσότεροι από 38.000 κάτοικοι εκτοπίστηκαν από τις εστίες τους.

Κανείς βέβαια δεν ξέρει το ακριβές μέγεθος της καταστροφής, καθώς είναι πολύ δύσκολη η καταγραφή των απωλειών.

Σύμφωνα με το World Weather Attribution, παράγοντες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, όπως η μέση παγκόσμια θερμοκρασία που είναι κατά 1,2 °C θερμότερη από εκείνη της προβιομηχανικής εποχής, δηλαδή πριν από το 1750, έκαναν το λιβυκό φαινόμενο βροχόπτωσης 50% πιο έντονο και 50 φορές πιο πιθανό να συμβεί και τα φαινόμενα βροχόπτωσης στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Τουρκία 40% πιο έντονα και 10 φορές πιο πιθανό να συμβούν.

Στις φλόγες η Μέση Ανατολή

Η πεποίθηση ότι είναι ασφαλείς μέσα στο ίδιο τους το κράτος έσβησε απότομα το πρωί της 7ης Οκτωβρίου 2023 για τους Ισραηλινούς, όταν σε μία αιφνιδιαστική επιχείρηση της Χαμάς από αέρος, ξηράς και θάλασσας περισσότεροι από 1.400 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ εκατοντάδες μεταφέρθηκαν στην Λωρίδα της Γάζας ως όμηροι.

Το σοκ ήταν μεγάλο, καθώς κανείς δεν περίμενε -ούτε καν η ηγεσία της χώρας, όπως φάνηκε, ούτε η Σιν Μπετ, ακόμη και η Μοσάντ- ότι επί δύο ολόκληρα χρόνια η Χαμάς σχεδίαζε αυτή την επίθεση κάτω από τη μύτη τους.

Αποκαλυπτικό είναι το γεγονός ότι οι εκπαιδεύσεις τους γίνονταν σε απόσταση αναπνοής από τα σύνορα με το Ισραήλ, με τις αρχές ασφαλείας να μην καταλαβαίνουν το παραμικρό.

Η απάντηση του Ισραήλ ήταν άμεση και σκληρή, με αποκλεισμό της Γάζας και με στρατιωτικές επιχειρήσεις που ξεκίνησαν από αέρος για να επεκταθούν σε χερσαίες κάτω από το βλέμμα της διεθνούς κοινότητας, η οποία για μία ακόμη φορά διχάστηκε.

Από τη μία οι χώρες που στέκονται στο πλευρό του Ισραήλ και από την άλλη οι χώρες που στηρίζουν τους Παλαιστίνιους και τη Χαμάς την οποία το Τελ Αβίβ δηλώνει ότι θέλει να καταστρέψει.

Περισσότερες εικόνες

Με τις ηγεσίες να έχουν τη δική τους ατζέντα είναι οι απλοί άνθρωποι που βιώνουν τις συνέπειες.

Από τη μία οι οικογένειες των Ισραηλινών ομήρων που ανησυχούν για την τύχη των δικών τους ανθρώπων που βρίσκονται στα χέρια της Χαμάς και πιέζουν προς όλες τις κατευθύνσεις για την απελευθέρωσή τους.

Από την άλλη τα εκατομμύρια των Παλαιστινίων που είδαν την φυλακή στην οποία ζούσαν ήδη να μετατρέπεται σε κόλαση επί γης καθώς ο ισραηλινός αποκλεισμός και η παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας με το σταγονόμετρο σε συνδυασμό με τους ανελέητους βομβαρδισμούς και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις οδήγησαν σε απώλειες χιλιάδων ανθρώπινων ζωών.

Όλα αυτά εν μέσω φόβων για γενικότερη ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή με το άνοιγμα και άλλων μετώπων, όπως με τη Χεζμπολάχ από τη Συρία και το Λίβανο, με τη στήριξη του Ιράν, ενώ αισθητή την παρουσία τους κάνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα οι Χούτι της Υεμένης. Παρουσία που έγινε πιο έντονη στην Ερυθρά Θάλασσα με δεκάδες επιθέσεις κατά εμπορικών πλοίων και η οποία ανάγκασε εταιρίες κολοσσούς να αναζητήσουν εναλλακτικές διόδους αναζωπυρώνοντας τους φόβους για αύξηση των τιμών των αγαθών και των προϊόντων σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ακόμη και αν τα όπλα σιγήσουν τίποτα δεν θα είναι το ίδιο καθώς οι πληγές θα συνεχίσουν να αιμορραγούν.

Οι Ισραηλινοί δεν θα ξεχάσουν τη μέρα που διαλύθηκε η ψευδαίσθηση της ασφάλειας και οι Παλαιστίνιοι το βαρύ τίμημα που πλήρωσαν. Ακόμη και αν η Χαμάς εξαφανιστεί από προσώπου γης, όπως επιθυμεί το Ισραήλ, η ιστορία έχει δείξει ότι πάντα υπάρχει κάποιος για να καλύψει το κενό.

Οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί που έχουν κάνει τόσους πολέμους στην ευρύτερη περιοχή το ξέρουν πολύ καλά.