Ξεχασμένες κρίσεις: Ναγκόρνο Καραμπάχ, η πυριτιδαποθήκη του Καυκάσου

Στις περιοχές του Καυκάσου μετά από χρόνια αναταραχών, δύο πολύ αιματηρών πολέμων στην Τσετσενία, ενός καταστροφικού πολέμου στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και αρκετών μικρότερων συρράξεων, η κατάσταση σήμερα μπορεί να χαρακτηρισθεί σταθερή.
Μόνη “παραφωνία” το Ναγκόρνο Καραμπάχ, η μόνη σύγκρουση που έρχεται από την εποχή της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης, που επιμένει και που σε τακτά χρονικά διαστήματα προκαλεί νέα θύματα.
Το Καραμπάχ είναι μια αυτόνομη περιοχή με αρμενικό πληθυσμό εντός του Αζερμπαϊτζάν. Η περιοχή έχει ιστορικούς δεσμούς με την Αρμενία και αποτελούσε τμήμα του βασιλείου της Αρμενίας ήδη από το 180 πΧ.

Στα χρόνια που ακολούθησαν και μέχρι την Οκτωβριανή επανάσταση, το Καραμπάχ πάντα προσπαθούσε να διατηρήσει την αυτονομία του είτε ως τμήμα της Ρωσικής αυτοκρατορίας είτε της Περσίας.
Η “σοβιετοποίηση” του Καυκάσου από τους μπολσεβίκους μετά το 1917, συνοδεύτηκε από συγκρούσεις μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, μεταξύ άλλων και στην περιοχή του Καραμπάχ, μέχρι την τελική επικράτηση των μπολσεβίκων στην περιοχή και τη συμφωνία του Στάλιν με την Τουρκία για το μοίρασμα της Αρμενίας.

Το παιχνίδι του Στάλιν

Η σοβιετοποίηση της υπερκαυκασίας είχε αρχίσει και ο Στάλιν για πολιτικούς λόγους επέλεξε να παραχωρήσει στο Αζερμπαϊτζάν τον έλεγχο του Καραμπάχ και του Ναχιτσεβάν, ενός θύλακα με αζέρικο, στην πλειοψηφία του, πληθυσμό, μεταξύ Αρμενίας και Τουρκίας. Κάτω από την σιδηρά πυγμή του Στάλιν, στα χρόνια της ΕΣΣΔ, οι συγκρούσεις μειώθηκαν μέχρι που σταμάτησαν οριστικά στη δεκαετία του '30.

Η κατάσταση στον Καύκασο θυμίζει σε πολλά την πρώην Γιουγκοσλαβία. Διαφορετικοί λαοί, με διαφορικές, γλώσσες και θρησκείες, ζούσαν για πολλά χρόνια κάτω από τη σημαία της Σοβιετικής Ένωσης, και όταν αυτή κατέρρευσε, τα εθνικιστικά κινήματα αναβίωσαν. Λίγο πριν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το 1988, άρχισαν στο Καραμπάχ οι πρώτες κινήσεις για απόσχιση από το Αζερμπαϊτζάν που οδήγησαν σε μικρής κλίμακας πόλεμο ο οποίος τελείωσε με επικράτηση του Αζερμπαϊτζάν το 1989.

Το Δεκέμβριο του 1991 το ζήτημα επανήλθε με δημοψήφισμα στο Καραμπάχ για την απόσχισή του, το οποίο μποϊκοτάρισε ο αζέρικος πληθυσμός, ενώ η πρόταση της Ρωσίας για αυτονομία του Καραμπάχ εντός της αζέρικης επικράτειας δεν ικανοποίησε καμία πλευρά. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης άφησε κενό εξουσίας στην περιοχή. Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους και στο Καραμπάχ ξεκίνησε ολοκληρωτικός πόλεμος. Αυτή τη φορά όμως το Ναγκόρνο Καραμπάχ είχε στο πλευρό του τον αρμενικό στρατό. Ο πόλεμος εξελίχθηκε στην ουσία σε πόλεμο μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, με τους Ρώσους να παίζουν το ρόλο της ειρηνευτικής δύναμης χωρίς καμία επιτυχία. Στο τέλος του 1993 και μετά από χιλιάδες νεκρούς και από τις δύο πλευρές, το Αζερμπαϊτζάν αναγνώρισε το Ναγκόρνο Καραμπάχ ως τρίτο μέρος στην διαμάχη και ξεκίνησε διαπραγματεύσεις απευθείας και με τις Aρχές του.

Οι συγκρούσεις δεν σταμάτησαν

Από τότε η κατάσταση παραμένει η ίδια με σποραδικές συγκρούσεις να αφήνουν πίσω τους δεκάδες νεκρούς και από τις δύο πλευρές.
Την ειρηνευτική διαδικασία έχει αναλάβει ο ΟΑΣΑ, με την λεγόμενη ομάδα του Μινσκ η οποία αποτελείται από τη Ρωσία, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία και όλα αυτά τα χρόνια δεν έχει γίνει σχεδόν καμία πρόοδος στις διαπραγματεύσεις.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αν και το Καραμπάχ έχει ανακηρύξει την ανεξαρτησία του, διεθνώς δεν έχει αναγνωρισθεί και εξακολουθεί να θεωρείται τμήμα του Αζερμπαϊτζάν. Το περίεργο είναι ότι δεν έχει αναγνωρισθεί ούτε από την Αρμενία.

Στον πόλεμο του 1992-93 οι αρμενικές δυνάμεις μαζί με το στρατό του Καραμπάχ, κατέλαβαν επτά περιοχές περιμετρικά του θύλακα, δημιουργώντας ουσιαστικά μία ζώνη ασφαλείας και ταυτόχρονα ένα διάδρομο που ενώνει την Αρμενία με το Καραμπάχ.
Αυτή η ζώνη παραμένει κάτω από τον έλεγχο του αρμενικού στρατού και είναι ένα από τα πιο σοβαρά σημεία τριβής μεταξύ των δύο χωρών καθώς το Αζερμπαϊτζάν επικαλείται αποφάσεις του Συμβουλίου Aσφαλείας που κάνουν λόγο για απόσυρση των αρμενικών στρατευμάτων.

Πέρυσι των Απρίλιο το Αζερμπαϊτζάν εξαπέλυσε μεγάλης κλίμακας επίθεση στην γραμμή επαφής με το Καραμπάχ, με αποτέλεσμα να χάσουν την ζωή τους τουλάχιστον 350 άνθρωποι, στρατιώτες και πολίτες, οι περισσότεροι από την πλευρά του Καραμπάχ και της Αρμενίας. Η σύγκρουση διήρκεσε τέσσερις μέρες μέχρι την εκεχειρία, η οποία, όπως καταγγέλλουν και οι δύο πλευρές, έχει παραβιαστεί πολλάκις από τον αντίπαλο.

Καταγγελίες για βαρβαρότητες

Η πλευρά του Ναγκόρνο Καραμπάχ κατήγγειλε δολοφονίες πολιτών, βασανισμούς και ακρωτηριασμούς από την πλευρά του αζέρικου στρατού ενώ και οι δύο πλευρές κατήγγειλαν χρήση, απαγορευμένων από τις διεθνείς συνθήκες, όπλων. Η σύγκρουση τελείωσε με ανακατάληψη από την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν κάποιων εδαφών (2.000 εκτάρια λέει το Μπακού, 800 εκτάρια χωρίς ιδιαίτερη σημασία λέει το Ερεβάν) και το Καραμπάχ επανήλθε στην ατζέντα της διεθνούς κοινότητας δείχνοντας σε όλους πόσο εύθραυστη είναι η κατάσταση εκεί.

Είναι σίγουρο ότι τίποτα δεν έχει τελειώσει για το Καραμπάχ και πολύ σύντομα ίσως δούμε να αναζωπυρώνεται η σύγκρουση και αυτό για μία σειρά από παράγοντες που έχουν να κάνουν με τη διεθνή θέση των δύο μεγάλων αντιπάλων, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν.

Το Μπακού ισχυροποιείται διεθνώς τα τελευταία χρόνια λόγω του φυσικού αερίου. Ήδη εδώ και χρόνια, έχει γίνει “το αγαπημένο παιδί” της υπερκαυκασίας, για πολλούς Ευρωπαίους αξιωματούχους που βλέπουν στο Αζερμπαϊτζάν, τη λύση για την απεξάρτηση από το φυσικό αέριο.
Αυτό ταυτόχρονα αποδυναμώνει την θέση της Αρμενίας που έχει επιλέξει τη συνεργασία με την Ρωσία, όπως φάνηκε και μέσα από τη συμφωνία για την Ευρασιατική Οικονομική Συνεργασία.

Η ισχυροποίηση της διεθνούς θέσης του Αζερμπαϊτζάν, δίνει στο Μπακού τη δυνατότητα να ξανανοίξει το θέμα του Ναγκόρνο Καραμπάχ και αυτή τη φορά όντας σε πλεονεκτική θέση.
Μάλιστα προκάλεσε μεγάλη έκπληξη το γεγονός ότι το Μπακού εξέδωσε εντάλματα σύλληψής για τρεις ευρωβουλευτές μεταξύ αυτών και τη Ελένης Θεοχάρους από την Κύπρο για το ότι μετέβησαν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ως παρατηρητές για το δημοψήφισμα που έγινε για την συνταγματική αναθεώρησή στις 20 Φεβρουαρίου.

Την ίδια στιγμή το Αζερμπαϊτζάν ζητεί να ανοίξει νέος γύρος διαπραγματεύσεων για το Ναγκόρνο Καραμπάχ έχοντας ως βασικό στόχο την απόσυρση του αρμενικού στρατού από πέντε από τις επτά κατειλημμένες περιοχές.

Η Ρωσία θέλει να κερδίσει και από τις δύο πλευρές

Έχοντας λοιπόν ήδη δημιουργήσει ένα κλίμα, το Μπακού ανοίγει ξανά το θέμα και το περίεργο σε αυτή την περίπτωση είναι η στάση της Ρωσίας που θα περίμενε κανείς να πάρει μια πιο φιλοαρμενική στάση δεδομένης και της οικονομικής συνεργασίας αλλά και του γεγονότος ότι ολόκληρο σχεδόν το οπλοστάσιο του αρμενικού στρατού είναι ρώσικο.

Η Μόσχα ωστόσο, ως βασικός παίχτης στον Καύκασο βλέπει αυτή την νέα κρίση με αφορμή το Ναγκόρνο Καραμπάχ, σαν ευκαιρία να αυξήσει την επιρροή της και στο Αζερμπαϊτζάν, κάτι που δεν θα αρέσει καθόλου στις Βρυξέλλες.
Η Αρμενία από την πλευρά της δεν συζητά καν το ενδεχόμενο να επανέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Άλλωστε είναι γνωστό από την ιστορία, πως, ότι καταλαμβάνει κανείς με τα όπλα δύσκολα μπαίνει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Το επόμενο διάστημα για τη συγκεκριμένη περιοχή του Καυκάσου θα είναι κρίσιμο, καθώς η ξεχασμένη σύγκρουση φαίνεται ότι κάθε άλλο παρά ξεχασμένη είναι. Το Αζερμπαϊτζάν θα εξαντλήσει τα περιθώρια για να ξαναφέρει την Αρμενία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ενώ για την Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ θα είναι μια περίοδος αναζήτησης συμμάχων πέρα από τη Ρωσία και η διατήρηση του υπάρχοντος στάτους κβο στην περιοχή.

Αναφορικά πάντως με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την θέση της στην περιοχή αλλά και την προνομιακή σχέση που χτίζει με το Αζερμπαϊτζάν λόγω φυσικού αερίου, θα άξιζε να πούμε ως επιμύθιο, ότι στη διπλωματία τα πράγματα δεν είναι άσπρο ή μαύρο και πόσο μάλλον στον Καύκασο που γεννά διαρκώς κρίσεις και πολέμους. Γιατί καλό το φυσικό αέριο από το Αζερμπαιτζάν αλλά σε περίπτωση πολέμου στην περιοχή, ο πρώτος στόχος θα είναι οι αγωγοί.

Σχετικά με την παρούσα κατάσταση στο Νακόρνο Καραμπάχ, μιλήσαμε πρόσφατα με τον υπουργό εξωτερικών κ. Γκαρέν Μιρζογιάν.

Ακολουθεί η πλήρης συνέντευξη:

Κύριε Μιρζογιάν, ποια είναι η κατάσταση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ αυτή τη στιγμή; Υπάρχει όντως κλιμάκωση της σύγκρουσης με το Αζερμπαϊτζάν; Το Αζερμπαϊτζάν σας κατηγορεί ότι έχετε καταστρατηγήσει επανειλημμένα τους όρους της ανακωχής. Τι ακριβώς συμβαίνει;

Υπάρχουν σοβαρά προβλήματα στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, στις γραμμές επαφής με το Αζερμπαϊτζάν και δυστυχώς δεν υπάρχει αντικειμενική ενημέρωση γιατί δεν υπάρχει πρόσβαση για την διεθνή κοινότητα. Ταυτόχρονα έχουμε μια εκστρατεία προπαγάνδας από το Αζερμπαϊτζάν προς τη διεθνή κοινότητα για να συσκοτιστεί η κατάσταση. Αυτό που έχουμε αυτή τη στιγμή στο Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μια προσπάθεια από το Αζερμπαϊτζάν να κλιμακωθεί η βία και η ένταση στις γραμμές επαφής, να δοκιμαστεί η γραμμή άμυνας του στρατού μας. Η πιο σοβαρή κρίση ήταν πέρυσι τον Απρίλιο όταν για τέσσερις μέρες είχαμε συγκρούσεις σε όλο το μήκος της γραμμής επαφής.

Δεχθήκαμε επιθέσεις τις οποίες σταματήσαμε, είχαμε απώλειες στρατιωτών αλλά και πολιτών οι οποίοι αποτέλεσαν στόχο του αντίπαλου στρατού. Τα γεγονότα του Απριλίου ήταν αφορμή για ενεργότερη παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας ώστε να δημιουργηθούν οι συνθήκες για επανάληψη των διαπραγματεύσεων. Στη Βιέννη και στην Αγία Πετρούπολη υπήρξε συμφωνία μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για την σύσταση μηχανισμού διερεύνησης και την διεύρυνση των αρμοδιοτήτων του εκπροσώπου του ΟΑΣΕ αλλά το Αζερμπαϊτζάν αρνείται να την εφαρμόσει και συνεχίζει να προκαλεί επεισόδια στη γραμμή επαφής.
Πιστεύουμε ότι αυτή η μη εποικοδομητική στάση, είναι πολύ επικίνδυνη για την ασφάλεια σε ολόκληρη την περιοχή, γιατί μπορεί να έχουμε λίγο ως πολύ μια σταθερή κατάσταση, αλλά αυτή η σταθερότητα είναι πολύ εύθραυστη.

Η Ρωσία είναι ο βασικός μεσολαβητής στην προσπάθεια επίτευξης μια συμφωνίας για το Ναγκόρνο Καραμπάχ στο πλαίσιο της ομάδας του Μινσκ. Ωστόσο είναι κοινό μυστικό ότι η περιοχή είναι υπό την επιρροή της Μόσχας. Πώς αξιολογείτε την στάση της Ρωσίας στην περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ; Θεωρείτε ότι κρατά ίσες αποστάσεις;
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Ρωσία συντηρεί τη σύγκρουσή για να διατηρεί την επιρροή της τόσο στο Μπακού όσο και το Ερεβάν. Ποια είναι η γνώμη σας;

Καταρχήν να πω ότι η Ρωσία δεν είναι ο βασικός μεσολαβητής. Σε όλη την ιστορία των διαπραγματεύσεων που ξεκίνησαν το 1992 υπήρξαν περίοδοι που η Ρωσία έπαιξε βασικό ρόλο αλλά υπήρξαν και περίοδοι που οι ΗΠΑ ή η Γαλλία είχαν τον πρώτο λόγο. Είναι φυσιολογικό και εξαρτάται από τη δυναμική που λαμβάνουν κάθε φορά οι διαπραγματεύσεις. Φυσικά η Ρωσία είναι πολύ δραστήρια στην προσπάθειά της να φέρει κοντά τις δύο πλευρές και όχι μόνο επειδή υποστηρίζει αυτή την ατζέντα αλλά γιατί παραδοσιακά η Ρωσία, είναι παρούσα στην περιοχή. Η Ρωσία όμως στην περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, εργάζεται πολύ στενά με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία. Πολλές φορές οι τρεις χώρες έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις στα διεθνή θέματα αλλά στην περίπτωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, έχουν κοινή θέση και προσπαθούν να συντονίσουν όλες τις προσπάθειες.

Θα θέλατε μια ενεργότερη συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως μεσολαβητή για μια τελική συμφωνία;

Πιστεύουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να είναι παρούσα στην περιοχή μας. Το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι μια νέα δημοκρατία και χτίζουμε αυτή τη δημοκρατία χωρίς καμία εξωτερική βοήθεια. Άλλες χώρες από την πρώην Σοβιετική Ένωση δέχονται βοήθεια από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς αλλά εμείς δεν είμαστε σε θέση να δεχθούμε βοήθεια. Πιστεύουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να είναι παρούσα, και είμαστε έτοιμοι να συνεργαστούμε

Βλέπετε πιθανό να έχουμε μια ανάφλεξη στον Καύκασο στα επόμενα χρόνια;

Ναι είναι πιθανό αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα. Η επιθετικότητα του Αζερμπαϊτζάν αποτελεί κίνδυνο όχι μόνο για το Ναγκόρνο Καραμπάχ και την Αρμενία αλλά για την ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου. Ο σημερινός κόσμος έχει γίνει πλέον ένα “παγκόσμιο χωριό” και οι περιφερειακές απειλές μετατρέπονται σε παγκόσμιες απειλές όπως έχουμε δει και από γειτονικές περιοχές. Αν λοιπόν δεν ληφθούν μέτρα στην περιοχή μας, θεωρώ ότι υπάρχουν πιθανότητες για νέα ανάφλεξη στο μέλλον.

To Αζερμπαϊτζάν παίζει ολοένα και πιο ενεργό ρόλο στον τομέα της ενέργειας διεθνώς που σημαίνει ότι αυξάνει και την πολιτική της επιρροή. Τι μπορεί να σημάνει αυτό για τις εξελίξεις στο Ναγκόρνο Καραμπάχ;

Ναι είναι γνωστό ότι το αέριο και το πετρέλαιο είναι πολύ σημαντικά, όχι μόνο για την οικονομία αλλά και ως εργαλεία για την ασφάλεια.
Αλλά αργά ή γρήγορα το αέριο και το πετρέλαιο θα τελειώσουν. Αν σκέφτεσαι βραχυπρόθεσμα η ενέργεια είναι σημαντικό στοιχείο αλλά μακροπρόθεσμα η δημοκρατία και η σταθερότητα είναι πιο σημαντικά από το πετρέλαιο και το αέριο.

Ποια θα ήταν η καλύτερη λύση για εσάς; Ανεξάρτητο Καραμπάχ ή ένωσή του με την Αρμενία; Γνωρίζουμε ότι εντός της αρμενικής πολιτικής σκηνής υπάρχουν και οι δύο απόψεις. Ποια είναι η γνώμη σας;

Είναι λογικό σε μια δημοκρατική χώρα να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Φυσικά το κίνημα μας ξεκίνησε με στόχο την ένωση με την Αρμενία, την αποκατάσταση ων ιστορικών δεσμών μας καθώς μας επέβαλαν τον διαχωρισμό που ήταν αποτέλεσμα της δικτατορίας του Στάλιν. Όταν ξεκίνησε η Περεστρόικα του Γκορμπατσόφ, αποφασίσαμε ότι ήταν η κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε για δημοκρατία και να διεκδικήσουμε τα δικαιώματά μας. Στη συνέχεια οι πολίτες του Ναγκόρνο Καραμπάχ αποφάσισαν να αναβάλουν την απόφαση για ένωση με την Αρμενία. Αποφάσισαν ότι στις σημερινές συνθήκες είναι προτιμότερο να προχωρήσουμε σαν ανεξάρτητο κράτος. Το τελικό στάδιο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, θα το αποφασίσει μόνο ο λαός του. Αυτή τη στιγμή δεν είναι για εμάς αυτό το ζήτημα. Είμαστε ανεξάρτητο κράτος, έχουμε δικό μας σύνταγμα, δικούς μας κρατικούς θεσμούς. Κάποτε ήμασταν μέρος της Αρμενίας, έχουμε κοινές παραδόσεις, κοινή ιστορία και αυτό δεν αλλάζει.