Η άβολη κληρονομιά του Ομπάμα
Ο Μπαράκ Ομπάμα σε δύο μήνες περίπου αποχωρεί από τον Λευκό Οίκο παίρνοντας μαζί του την τελευταία ίσως περίοδο οικονομικού φιλελευθεθερισμού όπως τον γνωρίσαμε τις τελευταίες δεκαετίες στις ΗΠΑ.
Δίνει τη θέση του σε μια ακραία πολιτική επιλογή, προϊόν συσσωρευμένης δυσφορίας από την αμερικανική μεσαία τάξη απέναντι στο κατεστημένο των Δημοκρατικών που αρνήθηκε με πείσμα να αναδομηθεί σε πρόσωπα και ιδέες.
Ο Ντόναλντ Τραμπ βάλλοντας κατά πάντων, κατάφερε, όπως σχολιάζει και ο Κόρνελ Γουέστ του Guardian, να ισοπεδώσει δύο πολιτικές δυναστείες, αυτές των Μπους και των Κλίντον και να πάρει την εξουσία.
Ο Ομπάμα δεν είναι άμοιρος ευθυνών παρότι ως πρόεδρος, τηρουμένων των αναλογιών, δεν τα πήγε και άσχημα στο εσωτερικό μέτωπο. Τουλάχιστον προσπάθησε να βάλει τις ΗΠΑ σε ένα δρόμο ανάπτυξης και να αποτρέψει μια νέα ύφεση για την οποία υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις. Ωστόσο, η φτώχεια στην Αμερική παραμένει υψηλότερη σε σχέση με το 2007 πριν δηλαδή την κρίση (13,5% έναντι 12, 5%) με 19,4 εκατομμύρια Αμερικανών να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Να λοιπόν μια από τις αιτίες που έφεραν τον Τραμπ στην εξουσία.
Ο Ομπάμα ξεκίνησε τη θητεία του με το σύνθημα “Ελπίδα” αλλά όπως καλά ξέρουμε οι πολιτικοί κρίνονται όχι από τα συνθήματα και τις προθέσεις αλλά από το αποτέλεσμα.
Στα εσωτερικά μέτωπα ο Ομπάμα κράτησε πολλές από τις υποσχέσεις του αναφορικά με το σύστημα υγείας, το ενεργειακό, την εκπαίδευση, τα δικαιώματα σε μειονότητες (πχ δικαιώματα ομοφυλοφίλων στο στρατό) κτλ.
O Ντόναλντ Τραμπ παραλαμβάνει από τον Ομπάμα την οικονομία στα επίπεδα του 2007 και μία σειρά από ανοιχτά μέτωπα στην εξωτερική πολιτική. REUTERS/Kevin Lamarque
Από το Obamacare στο Freedom Act
Επί των ημερών του έγινε η σημαντικότερη μεταρρύθμιση στην ενέργεια τις τελευταίες δεκαετίες με το ποσοστό της ηλιακής ενέργειας να έχει αυξηθεί κατά 2.000% και τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα να μειώνονται, παρά το γεγονός ότι η οικονομία είχε ανάπτυξη. Οι δε εισαγωγές πετρελαίου έχουν μειωθεί κατά 60% σε σχέση με το 2007.Αναμφισβήτητα μια από τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του ήταν το πρόγραμμα για την κοινωνική ασφάλιση που θα μείνει στην ιστορία ως Obamacare, το οποία έδωσε πρόσβαση στις παροχές υγείας σε επιπλέον 18 εκατομμύρια Αμερικανούς. Το πρόγραμμα αυτό έκλεισε τρύπες στο νόμο οι οποίες επέτρεπαν στις ασφαλιστικές εταιρίες να αρνούνται την ασφάλιση κάποιου πολίτη αν αρρωστήσει. Ωστόσο 26 εκατομμύρια Αμερικανοί εξακολουθούν να είναι εκτός συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Ο Ομπάμα ανέλαβε σε μια δύσκολη στιγμή τις ΗΠΑ λίγο μετά την κρίση αλλά έχοντας στα χέρια του ένα πρώτο πακέτο (το γνωστό και ως πακέτο Πόλσον) 750 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να περιορίσει τις επιπτώσεις της. Με λίγα λόγια η απερχόμενη κυβέρνηση Μπους του άφησε “προίκα” μια κρίση και ένα εργαλείο για να τα βγάλει πέρα. Όταν ο Ομπάμα ανέλαβε, χάνονταν 800.000 θέσεις εργασίας τον μήνα. Σήμερα ο ιδιωτικός τομέας κλείνει 69 μήνες συνεχούς αύξησης της απασχόλησης αν και η οι μισθοί είναι σχεδόν καθηλωμένοι. Στην Ευρώπη αυτό το αποκαλούμε “λιτότητα”.
Σε αυτά που του καταλογίζονται είναι ότι δεν κατάφερε να πείσει το Κονγκρέσο να ψηφήσει τον νόμο για τη δημιουργία αγοράς ρύπων, ενώ η προσπάθειά του να δοθεί πράσινη κάρτα σε τέσσερα εκατομμύρια μετανάστες κυρίως μικρής ηλικίας και ανήλικους που βρίσκονται παράνομα στις ΗΠΑ, βρήκε αντίσταση στο Ανώτατο Δικαστήριο. Ούτε κατάφερε να περάσει νόμο για τον περιορισμό ή έστω τον έλεγχο της οπλοκατοχής, ενώ επί των ημερών του πήρε δραματικές διαστάσεις η αστυνομική αυθαιρεσία με τον αριθμό των θανάτων ετησίως να φτάνει ή και να ξεπερνά τους χίλιους τα τελευταία τρία χρόνια. Επίσης, οι παρακολουθήσεις από τις μυστικές υπηρεσίες (NSA) έφτασαν σε τραγελαφικό σημείο (μέχρι και η Άνγκελα Μέρκελ παρακολουθείτο) και ούτε θα είχαμε μάθει τίποτα αν δεν είχε κάνει την αποκάλυψη ο Έντουαρντ Σνόουντεν. Ακόμη και ο νόμος για τον περιορισμό των παρακολουθήσεων που πέρασε ο Αμερικανός πρόεδρος τον Μάιο του 2015 (Freedom Act) μετά από πολλές παλινδρομήσεις και αντιστάσεις στο Κογκρέσο, αφήνει ανέγγιχτες τις περισσότερες δραστηριότητες της NSA.
Η μεταρρύθμιση της κοινωνικής ασφάλισης ήταν μια από τις επιτυχίες του Ομπάμα αν και 26 εκατομμύρια Αμερικανοί εξακολουθούν να είναι ανασφάλιστοι. REUTERS/Kevin Lamarque
Σε κατάσταση σοκ οι Δημοκρατικοί
Μια ακόμη κακή κληρονομιά του Ομπάμα είναι ότι αφήνει το κόμμα των Δημοκρατικών διχασμένο.
Η Βουλή των αντιπροσώπων και η Γερουσία ελέγχονται από τους Ρεπουμπλικανούς και το αναμενόμενο είναι ότι στην πρώτη διετία του Ντόναλντ Τράμπ, μέχρι τις ενδιάμεσες εκλογές για το Κογκρέσο δηλαδή, να δούμε καταιγισμό νομοθετικών πρωτοβουλιών από τον νέο πρόεδρο που θα επιχειρήσει να περάσει ότι τροποποιήσεις προλάβει σε όσα άφησε ο Ομπάμα (πχ ο νόμος για την κοινωνική ασφάλιση θα είναι ένα από αυτά όπως έχει εξαγγείλει ο Τραμπ). Με λίγα λόγια να περάσει ότι προλάβει, πριν οι Δημοκρατικοί ανασυνταχθούν και ξεπεράσουν το σοκ της ήττας.
Μέχρι και πριν τις εκλογές μπορούσε να διαβάσει κανείς αναλύσεις αλλά και δηλώσεις σημαινόντων στελεχών των Δημοκρατικών που εκτιμούσαν ότι η δημογραφική εξέλιξη στις ΗΠΑ μελλοντικά θα καθιστούσε αδύνατη την επιστροφή των Ρεπουμπλικανών στην ηγεσία της χώρας. Η δημογραφική εξέλιξη όπως τουλάχιστον την εννοούσαν οι Δημοκρατικοί, σχετιζόταν με την ικανότητά τους να χτίζουν συμμαχίες στις συνεχώς διευρυνόμενες μειονότητες, τους μαύρους, τους Λατίνους, την gay κοινότητα και τις γυναίκες. Δεν έχει περάσει ούτε μια εβδομάδα από τότε που ο ίδιος ο Ομπάμα αναγνώρισε ότι “ήταν λάθος να υπολογίζουμε στο δημογραφικό για να κερδίσουμε τις εκλογές”.
Όπως έγραφε ο γνωστός πολιτικός αναλυτής, Τζον Τζούντις, η κρίση του 2008 επαναπροσδιόρισε την πολιτική στις ΗΠΑ αφυπνίζοντας τη “λευκή εργαζόμενη τάξη”. Ήταν αυτή η “λευκή εργαζόμενη τάξη” τελικά που έδωσε τη νίκη στον Ομπάμα με τη βοήθεια βέβαια των μειονοτήτων, μια βοήθεια που αυτή τη φορά όπως αποδείχθηκε δεν στάθηκε αρκετή.
Εξωτερική πολιτική
Ο Ομπάμα είναι σίγουρα ένας χαρισματικός πολιτικός, που απέφυγε τις ανοιχτές αντιπαραθέσεις και επικοινωνιακά τουλάχιστον πρόβαλε την εικόνα μιας υπερδύναμης που δείχνει έτοιμη να αναθεωρήσει απόψεις της αν πρόκειται για το κοινό καλό και απέφυγε τις πολεμοχαρείς εκφράσεις, κάτι πολύ διαφορετικό με αυτό που είχαμε συνηθίσει επί Τζορτζ Μπους.
Στην ομιλία του στην Αθήνα, ο Ομπάμα έκανε λόγο για δημοκρατία, το ρόλο του πολίτη, τα ανθρώπινα δικαιώματα και όλα τα υπόλοιπα που ενθουσίασαν το κοινό που τον άκουσε στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Από την αρχή της θητείας του, ο Ομπάμα έδωσε την εντύπωση ότι στο διεθνές πεδίο θα προχωρούσε σε μια συντονισμένη και προσεκτική αναδίπλωση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ανά τον κόσμο, με περιορισμό των πολέμων, κάτι το οποίο άλλωστε έδειχνε πως απαιτούσε και η κρίση στην οποία είχαν βυθιστεί οι ΗΠΑ.
Για όσους δεν θυμούνται, από τις πρώτες αποφάσεις του Ομπάμα ήταν η απόσυρση των στρατευμάτων από το Ιράκ, αργότερα από το Αφγανιστάν, στη συνέχεια πάγωσε η αντιπυραυλική ασπίδα στην Ανατολική Ευρώπη που τόσο είχε ενοχλήσει τη Ρωσία και άλλες τέτοιες κινήσεις. Μέχρι και με τον Ούγκο Τσάβες είχε συναντηθεί και ανταλλάξει δύο κουβέντες σε κάποια σύνοδο.
Μόνο που τελικά η εκτίμηση περί αναδίπλωσης αποδείχτηκε λανθασμένη.
Όχι μόνο αναδίπλωση δεν έκανε αλλά τα έφερε έτσι ώστε να πάρει “λευκή επιταγή από το Κογκρέσο για ατέλειωτο πόλεμο” όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει ο Τζιν Χίλι στο Time, περιοδικό με μεγάλη επιρροή που κάθε άλλο μπορεί κανείς να το χαρακτηρίσει φιλορεπουμπλικανικό.
O Ομπάμα φεύγει από το Λευκό Οίκο αφήνοντας πίσω του μεταξύ άλλων: Χάος στη Μέση Ανατολή, χάος στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, στο κόκκινο τις σχέσεις με τη Ρωσία, πόλεμο χαμηλής ή και όχι τόσο χαμηλής έντασης σε τρεις αφρικανικές χώρες (Λιβύη, Σομαλία, Υεμένη). Ούτε ο Τζορτζ Μπους δεν άφησε φεύγοντας τόσα ανοιχτά μέτωπα.
Όπως πάλι λέει ο Τζιν Χίλι, “το μεγαλύτερο κατόρθωμα του Ομπάμα ήταν να ακυρώσει ακόμη και τα τελευταία νομικά όρια για έναν πρόεδρο να κάνει πόλεμο”.
Επί των ημερών του Ομπάμα, οι σχέσεις των ΗΠΑ με τη Ρωσία σημείωσαν ραγδαία επιδείνωση. REUTERS/Pablo Martinez Monsivais/Pool/File Photo
Νέοι πόλεμοι
Πριν καν πάρει το νόμπελ Ειρήνης το 2009 ο Ομπάμα είχε ήδη πραγματοποιήσει περισσότερες επιθέσεις με drones από όσες είχε ο Μπους στη θητεία του. Συνολικά ο αμερικανικός στρατός επί Ομπάμα έχει πραγματοποιήσει πάνω από 500 επιθέσεις (δέκα φορές περισσότερες από ότι ο Μπους) και από τότε έχει κάνει δύο ακήρυχτους πολέμους, στη Λιβύη και στη Συρία (στη Συρία συγκεκριμένα έχουν πραγματοποιηθεί πάνω από 8.500 αεροπορικές επιθέσεις). Η απόφαση του Κογκρέσου πριν από 14 χρόνια που έδινε ανοιχτή χρονικά έγκριση για χτυπήματα κατά της Αλ Κάιντα και των Ταλιμπάν, έγινε εργαλείο στα χέρια του Ομπάμα για νέους πολέμους. Και όπως σχολιάζουν ο New York Times, “οι Ταλιμπάν πλέον δεν ελέγχουν το Αφγανιστάν, ο Μπιν Λαντεν δεν υπάρχει αλλά η απόφαση του Κογκρέσου εξακολουθεί να ισχύει”.
Για να μην αδικούμε όμως τον Αμερικανό πρόεδρο θα πρέπει να πούμε ότι τον περασμένο Φεβρουάριο επιχείρησε να ζητήσει νέα έκκριση από το Κογκρέσο για τον πόλεμο κατά του Ισλαμικού Κράτους, με λίγα λόγια να τηρήσει τις τυπικές διαδικασίες, αλλά η πρότασή του δέχθηκε σφοδρή κριτική (από το Κογκρέσο που ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικανούς) και δεν προχώρησε.
Ο Ομπάμα κατά τη διάρκεια της θητείας του βομβάρδισε συνολικά επτά χώρες, (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Υεμένη, Σομαλία, Λιβύη, Ιράκ και Συρία). Όπως σημείωνε στην Washington Post ο Αμερικανός ιστορικός και πρώην αξιωματικός του αμερικανικού στρατού Άντριου Μπάσεβιτς, η Συρία είναι η 14η μουσουλμανική χώρα που βομβαρδίζεται από το 1980.
Ο Ομπάμα κλείνει τη θητεία του με επιδείνωση των σχέσεων με τη Ρωσία και οι βασικοί παράγοντες που συνετέλεσαν σε αυτό είναι δύο. Ο πόλεμος στη Συρία και η κατάσταση την Ουκρανία. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι για πρώτη φορά μετά τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, η Ευρώπη ένιωσε τον πόλεμο τόσο κοντά στα σύνορά της.
Γνωρίζοντας τον τρόπο που λειτουργεί η ρωσική εξωτερική πολιτική όσων αφορά τις σφαίρες επιρροής και την τήρηση των συμφωνιών, η ρωσική αντίδραση τόσο στην περίπτωση της Συρίας (του μοναδικού συμμάχου της Μόσχας στη Μεσόγειο) όσο και στην περίπτωση της Ουκρανίας (χώρα στη ρωσική σφαίρα επιρροής με παραδοσιακούς δεσμούς, μεγάλο ρωσικό πληθυσμό και στρατιωτικές βάσεις) ήταν αναμενόμενη, άρα η κλιμάκωση της έντασης με τη Ρωσία δεν ήταν τυχαία, αλλά επιλογή.
Στα θετικά της θητείας Ομπάμα θα πρέπει να βάλουμε δύο πρωτοβουλίες που αφήνει ως κληρονομιά. Την αποκατάσταση των σχέσεων με την Κούβα μετά από πενήντα και πλέον χρόνια εμπάργκο, γεγονός που δίνει στις ΗΠΑ όχι μόνο τη δυνατότητα να τελειώνει με ένα αγκάθι λίγα χιλιόμετρα από τα σύνορά της δημιουργώντας παράλληλα μια νέα εν δυνάμει αγορά, αλλά αποκτά και ένα ισχυρό διπλωματικό πλεονέκτημα.
Δύο ιδιαίτερα θετικές πρωτοβουλίες
Η Κούβα είναι σημείο αναφοράς, βασικός συνομιλητής, και διαμεσολαβητής με μεγάλη επιρροή για πολλές από τις αριστερές ή αριστερόστροφες κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής. Η αποκατάσταση των σχέσεων με την Αβάνα δημιουργεί εκτός από κλίμα εμπιστοσύνης και τη δυνατότητα μεγαλύτερης επιρροής των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική γενικότερα.
Το δεύτερο σημαντικό επίτευγμα του Ομπάμα είναι η συμφωνία με το Ιράν που ανοίγει το δρόμο για σταδιακή αποκατάσταση των σχέσεων της ισλαμικής δημοκρατίας με τη Δύση. Την επόμενη της συμφωνίας για τα πυρηνικά, η Τεχεράνη είχε γεμίσει από δυτικούς μάνατζερ και στελέχη επιχειρήσεων που έψαχναν για νέες εμπορικές συμφωνίες. Η συμφωνία με το Ιράν κάνει την Τεχεράνη, από βασικό μέλος του “άξονα του κακού”, παράγοντα σταθερότητας (sic) σε μια περιοχή πολέμων και εν μέρει επιβλήθηκε από τις εξελίξεις καθώς το Ιράν έγερνε όλο και περισσότερο προς τη ρωσική επιρροή.
Ο Ομπάμα υπερασπίσθηκε με σθένος την συμφωνία με το Ιράν ωστόσο πριν αποχωρήσει από το Λευκό Οίκο, θα υπογράψει την δεκαετή ανανέωση των κυρώσεων κατά του Ιράν -οι οποίες βέβαια έχουν αρθεί- που θα επιτρέπουν στον νέο πρόεδρο να τις επαναφέρει άμεσα σε περίπτωση που η Τεχεράνη παραβιάσει τη συμφωνία. Ο Ομπάμα είχε πει ότι δεν χρειάζονται πλέον οι κυρώσεις, ωστόσο θα τις υπογράψει.