Οι τρεις ηγέτες στο Βεντοτένε, ο Σπινέλι και το φάντασμα του Γκράμσι

Η ιταλική εφημερίδα La Repubblica το περιέγραψε πολύ γλαφυρά αλλά εύστοχα:
“Η συνάντηση του Βεντοτένε μοιάζει με επίσκεψη στο γιατρό, όπου ο ασθενής μαθαίνει την πικρή αλήθεια ότι ναι, υπάρχει σωτηρία από την ασθένεια, αλλά μόνο με έκτακτη και επείγουσα θεραπεία.”

Το πρόβλημα είναι ότι θα πρέπει να πειστεί και ο πιο καχύποπτος “ασθενής” στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ότι υπάρχουν λύσεις που μπορούν να λειτουργήσουν, για παράδειγμα στο προσφυγικό με την κατανομή των προσφύγων, στην τρομοκρατία με μια κοινή δράση και κυρίως να δοθούν πειστικές λύσεις για την οικονομία. Το θέμα είναι ποιός θα πάρει αυτές τις αποφάσεις.
Η επιλογή του Βεντοτένε για τη συνάντηση, κουβαλά ένα βαρύ συμβολισμό. Στο νησάκι αυτό που βρίσκεται απέναντι από τη Νάπολη, τρεις Ιταλοί αντιφασίστες με πρωτοβουλία του Αλτιέρο Σπινέλι συνέταξαν το 1941, όντας φυλακισμένοι από το καθεστώς του Μουσολίνι , το Μανιφέστο του Βεντοτένε ή όπως ήταν ο αρχικός του τίτλος , “Μανιφέστο προς μια ελεύθερη και ενωμένη Ευρώπη”.

Η κληρονομιά του Σπινέλι

Ο Σπινέλι πρώην μέλος του Κομουνιστικού Κόμματος Ιταλίας, μαζί με τους Ερνέστο Ρόσι και Εουτζένιο Κολόνι, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η έξοδος από το φασισμό δεν θα έχει νόημα αν οδηγήσει στην αποκατάσταση του παλαιού ευρωπαϊκού συστήματος των εθνικών κρατών, γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγήσει αναπόφευκτα κάποια στιγμή σε νέο πόλεμο. Πρότειναν λοιπόν στο μανιφέστο τους, τη συγκρότηση μιας υπερεθνικής ευρωπαϊκής ομοσπονδίας με τέτοιο τρόπο που θα ήταν αδύνατο να ξαναγίνει πόλεμος. Τα κείμενά τους, που έβγαιναν από τη φυλακή γραμμένα σε τσιγαρόχαρτο και κρυμμένα σε ένα μεταλλικό κουτί με διπλό πάτο, αποτέλεσαν τη βάση του προγράμματος του Ευρωπαϊκού Φεντεραλιστικού Κινήματος και ήταν ουσιαστικά ο προάγγελος της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από το Βεντοτένε λοιπόν, για τον προφανή συμβολισμό του, επέλεξαν οι Ρέντσι, Μέρκελ και Ολάντ, να ξεκινήσουν την προσπάθεια για να πείσουν τα υπόλοιπα μέλη ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν κινδυνεύει με αποσύνθεση ως αποτέλεσμα της νίκης τους Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα.

Τα προβλήματα της Ευρώπης μπορεί να έγιναν περισσότερα μετά το Brexit, με τη λογική ότι το γεγονός αυτό δημιουργεί μια δυναμική και ίσως θελήσουν να ακολουθήσουν και άλλοι το παράδειγμα των Βρετανών (πχ Ολλανδία ), έρχονται λίγο πριν τις κρίσιμες εκλογές στη Γαλλία και στη Γερμανία, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η Ευρώπη ήταν διχασμένη και πριν το Brexit.
Μάλιστα οι εκλογές σε Γαλλία και Γερμανία, επιτείνουν το πρόβλημα με τη λογική ότι οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις για παράδειγμα, είναι μεν απαραίτητες για να αποτραπεί η άνοδος της ακροδεξιάς στη Γαλλία, αλλά θα είναι καταστροφικές για τη Μέρκελ στη Γερμανία.

Σόιμπλε, "η φωνή της συνείδησης"

Η Γαλλία και η Ιταλία μπορεί να έχουν φιλόδοξα σχέδια για περιορισμό της λιτότητας όπως είπε ο Ρέντσι, ή για αύξηση των επενδύσεων όπως είπε ο Ολάντ με το διπλασιασμό του πακέτου Γιούνκερ, αλλά οι διαθέσεις των Γερμανών δεν έχουν αλλάξει σε σχέση με πριν το Brexit. Μάλιστα ο Γερμανός υπουργός οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε “επανέφερε στην τάξη” προ ημερών τους Ευρωπαίους ηγέτες καλώντας τους να είναι “πραγματιστές και να έχουν μια διακυβερνητική προσέγγιση στα προβλήματα της Ευρώπης.”

Οι τρεις ηγέτες απέτισαν φόρο τιμής στον Σπινέλι και το παράδοξο είναι ότι οι ιδέες του Ιταλού οραματιστή σχεδόν εβδομήντα χρόνια μετά - και ενώ έχουν μεσολαβήσει τόσα πολλά για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση -είναι πολύ πρωτοποριακές και προχωρημένες γι αυτή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Σπινέλι ήταν κομμουνιστής που τα "είχε σπάσει" με το ΚΚΙ, αποστρεφόταν τη σταλινική γραφειοκρατία, καθοδηγείτο από τις ιδέες του διεθνισμού και του σοσιαλισμού.

Η επανεκκίνηση που υποτίθεται εγκαινίασαν οι Ρέντσι, Μέρκελ και Ολάντ πάνω από τον τάφο του Σπινέλι , θα πρέπει με βάση το σκεπτικό του Ιταλού πολιτικού να σημαίνει πολιτική ενοποίηση, εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε θέματα οικονομίας, περισσότερες δεσμευτικές αποφάσεις, ανακύκλωση ελλειμμάτων, αλλά και αναδιανομή του πλούτου και τιθάσευση των οικονομικών δυνάμεων από την πολιτική εξουσία. Βλέπει κανείς άραγε μια τέτοια προοπτική στη σημερινή Ευρώπη και αν όχι, πώς θα πειστούν ακόμη και οι πιο μετριοπαθείς ευρωσκεπτικιστές;

Επιστρατεύθηκε μέχρι και ο Γκαριμπάλντι

Η συνάντηση το Βεντοτένε έκανε χρήση ενός ακόμη συμβολισμού. Οι τρεις ηγέτες επέλεξαν να κάνουν τη συνέντευξη τύπου στο αεροπλανοφόρο Τζουζέπε Γαριμπάλντι που είχε αγκυροβολήσει κοντά στο νησάκι. Διπλός συμβολισμός. Ο Γκαριμπάλντι είναι σύμβολο ενότητας για τους Ιταλούς (είναι αυτός που ένωσε την Ιταλία δίνοντάς της τη σημερινή γεωγραφική μορφή).
Το αεροπλανοφόρο είναι όμως και ένα σύμβολο ισχύος και η συγκεκριμένη επιλογή μπορεί να σημαίνει ότι “εμείς οι Ευρωπαίοι, θα φυλάξουμε τα σύνορά μας και θα αποκτήσουμε μεγαλύτερο περιφερειακό στρατιωτικό ρόλο”.
Για την ταμπακιέρα ωστόσο οι τρεις ηγέτες δεν είπαν τίποτα, σε σημείο τα γερμανικά μέσα σχεδόν να χλευάζουν την πρωτοβουλία με τίτλους όπως, “Τριμερής με πολύ περιτύλιγμα και λίγη ουσία” της Deutsche Welle.

Αν κάποιος κέρδισε κάτι από αυτή τη συνάντηση, σε επίπεδο εντυπώσεων και παρουσίας, ήταν ο Ιταλός πρωθυπουργός που έχει μπροστά του ένα δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση, ενώ πήρε θέση – ή νομίζει ότι πήρε - ως ένας εκ των ισχυρών της Ευρώπης σε μία χρονική στιγμή που αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα με τις ιταλικές τράπεζες. Ίσως να πιστεύει ότι αν σκάσει η φούσκα των ιταλικών τραπεζών, οι Μέρκελ και Ολάντ μπορούν να τον σώσουν.

Μπορεί ο Ρέντσι με το σόου στο Βεντοτένε να δήλωσε παρόν στην επόμενη μέρα της Ευρώπης ενθυμούμενος ο ίδιος και θυμίζοντας στους καλεσμένους του τον Σπινέλι και το όραμά του για μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία, αλλά τα βράδια, το φάντασμα ενός άλλου συμπατριώτη του και συντρόφου του Σπινέλι, του Αντόνιο Γκράμσι, θα του χαλάει τον ύπνο, θυμίζοντας του ότι στον σύγχρονο καπιταλισμό: “μια από τις βασικές αντιφάσεις είναι ότι ενώ η οικονομία έχει ως προαπαιτούμενο το διεθνισμό ή τον κοσμοπολιτισμό (δεν είχε τότε ακόμη εφευρεθεί ο όρος παγκοσμιοποίηση), τα κράτη εξελίσσονται με βάση τον εθνικισμό και την αυτάρκεια”.
Και το Brexit δεν ήταν απλά ένα déjà vu .
Αrrivederci σινιόρ Ρέντσι...