Έτσι διεξάγεται ο πόλεμος στο διάστημα – Δεν είναι πλέον επιστημονική φαντασία

Ο πόλεμος στο διάστημα μοιάζει να μην είναι πια επιστημονική φαντασία, σημειώνει σε ανάλυσή του ο Economist.

Η πρώτη βολή του επόμενου πολέμου μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων του κόσμου, λένε ότι θα εκτοξευθεί στο διάστημα. Καθώς οι χώρες ανταγωνίζονται στην ανάπτυξη νέων δυνατοτήτων στο διάστημα, ορισμένες κατασκευάζουν επίσης τα μέσα και τα όπλα για να πολεμήσουν εκεί.

Στις 28 Ιανουαρίου το Ιράν δήλωσε ότι εκτόξευσε τρεις δορυφόρους με τις χώρες της Δύσης να φοβούνται ότι αυτοί θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο στον διαστημικό πόλεμο αλλά ο μεγαλύτερος φόβος της Αμερικής είναι η Κίνα, η οποία επιδιώκει να φτάσει, αν όχι να ξεπεράσει, την πρωτοκαθεδρία της στους ουρανούς.

Οι «φύλακες» του διαστήματος

Οι Αμερικανοί στρατηγοί εξετάζουν το σύμπαν από το αρχηγείο της Διοίκησης Διαστήματος στο Κολοράντο Σπρινγκς. Οι «φύλακες», όπως αυτοαποκαλούνται, παρακολουθούν περίπου 15 καθημερινές εκτοξεύσεις πυραύλων, από την Ουκρανία μέχρι το Ιράκ και τη Βόρεια Κορέα, στο Διακλαδικό Κέντρο Επιχειρήσεων. Παρακολουθούν επίσης τη ραγδαία αυξανόμενη ανάπτυξη δορυφόρων, σωρούς από σκουπίδια σε τροχιά και την επανείσοδο αντικειμένων στην ατμόσφαιρα. Πάνω απ' όλα, όμως, αναζητούν κάποιον κίνδυνο.

Μεταξύ των αντικειμένων που παρακολουθούνται πιο στενά είναι δύο ρομποτικά διαστημικά αεροσκάφη που εκτοξεύτηκαν πρόσφατα, μικρότερες εκδοχές του διαστημικού λεωφορείου. Το αμερικανικό Χ-37Β απογειώθηκε από το Ακρωτήριο Κανάβεραλ στις 28 Δεκεμβρίου. Το κινεζικό Shenlong, ή Divine Dragon, απογειώθηκε ένα δεκαπενθήμερο νωρίτερα. Και οι δύο αποστολές είναι σε μεγάλο βαθμό μυστικές. Η ικανότητα των διαστημικών αεροσκαφών να αναλαμβάνουν μακράς διάρκειας αποστολές, να παραδίδουν και να παραλαμβάνουν φορτία, να αλλάζουν τροχιά και να επιστρέφουν στη Γη για ανεφοδιασμό τα καθιστούν δυνητικά σημαντικά όπλα. Η Ρωσία εκτόξευσε τον Οκτώβριο το Cosmos 2570, μια «Ματριόσκα» σε τροχιά: απελευθέρωσε έναν δεύτερο δορυφόρο, ο οποίος στη συνέχεια άφησε έναν τρίτο. Για τους Αμερικανούς διοικητές, τέτοιες κινήσεις μοιάζουν με δοκιμή ενός «φονικού οχήματος», δηλαδή ενός βλήματος για την καταστροφή δορυφόρων.

Πρόβες… διαστημικών πολέμων

Μια πρόγευση των διαστημικών εχθροπραξιών ήρθε το βράδυ της 14ης Νοεμβρίου 2021, όταν δύο ηλεκτρονικοί συναγερμοί προειδοποίησαν το Διακλαδικό Κέντρο Επιχειρήσεων για έναν πύραυλο που εκτοξεύτηκε από το ρωσικό κοσμοδρόμιο του Πλεσέτσκ. Οι δορυφόροι έγκαιρης προειδοποίησης εντόπισαν την πύρινη σφαίρα, τα επίγεια ραντάρ εντόπισαν τον πύραυλο και οι υπολογιστές σύντομα προέβλεψαν την ασυνήθιστη τροχιά του: δεν ήταν βαλλιστικός πύραυλος ούτε εκτόξευση δορυφόρου. Ήταν ένα αντιδορυφορικό όπλο Nudol με στόχο έναν παροπλισμένο σοβιετικό κατασκοπευτικό δορυφόρο.

Αυτό μπορεί κάλλιστα να ήταν μια ρωσική προειδοποίηση προς την Αμερική: μείνετε έξω από τον επικείμενο πόλεμο στην Ουκρανία ή διακινδυνεύστε μια σύγκρουση που θα επεκταθεί στο διάστημα. Τα 1.800 συντρίμμια που δημιουργήθηκαν από τον ανατιναγμένο δορυφόρο ανάγκασαν τους αστροναύτες του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού (συμπεριλαμβανομένων δύο Ρώσων) να καταφύγουν στο σκάφος διαφυγής τους.

Η δεύτερη βολή της Ρωσίας ήταν πιο ξεκάθαρη: λίγο πριν τα τανκς της επιτεθούν στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, κακόβουλο λογισμικό εξαπλώθηκε σε μέρος του δικτύου ΚΑ-SAT που ανήκει στην αμερικανική εταιρεία Viasat. Απενεργοποίησε τα μόντεμ δορυφορικού διαδικτύου περίπου 50.000 ευρωπαίων χρηστών, μεταξύ των οποίων και πολλές ουκρανικές στρατιωτικές μονάδες. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, ωστόσο, οι ουκρανικές δυνάμεις επανήλθαν σε απευθείας σύνδεση χάρη στον τεράστιο αστερισμό μικρότερων ευρυζωνικών δορυφόρων Starlink που εκτοξεύτηκαν από την SpaceX, του Ίλον Μασκ. Οι ρωσικές απόπειρες πειρατείας και παρεμβολής δορυφορικών σημάτων συνεχίζονται και η χώρα έχει προειδοποιήσει ότι τα εμπορικά συστήματα «μπορούν να γίνουν νόμιμος στόχος αντιποίνων».

Όλα αυτά δείχνουν ότι το διάστημα δεν είναι απλώς ένας τόπος ειρηνικής εξερεύνησης, αλλά μια αρένα για μελλοντικές μάχες. Ο έλεγχος του διαστήματος έχει γίνει εξίσου σημαντικός με την κυριαρχία στη γη, τη θάλασσα και τον αέρα, ενώ η διαστημική τεχνολογία καθιστά τις στρατιωτικές δυνάμεις σε όλους τους άλλους τομείς πιο ισχυρές. Όποιος χάσει την πρωτοκαθεδρία στο διάστημα, κινδυνεύει να χάσει πολέμους στη Γη. Σε οποιαδήποτε μελλοντική σύγκρουση μεταξύ της Αμερικής και της Κίνας, για παράδειγμα, οι δορυφόροι θα είναι απαραίτητοι για την εύρεση και την καταστροφή στόχων στις τεράστιες αποστάσεις του Ειρηνικού Ωκεανού.

Space Force: Η Διαστημική Δύναμη των ΗΠΑ

Οι χώρες ενισχύουν τους στρατιωτικούς διαστημικούς κλάδους. Η Διαστημική Δύναμη (Space Force) των ΗΠΑ, η νεότερη στρατιωτική υπηρεσία, φάνηκε να αποτελεί καπρίτσιο του τότε προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, όταν ξεκίνησε το 2019. Στην πραγματικότητα, η ιδέα υπήρχε τουλάχιστον από το 2001, όταν μια διακομματική επιτροπή προειδοποίησε για ένα πιθανό «διαστημικό Περλ Χάρμπορ». Αποσπασμένη από την Πολεμική Αεροπορία και διοικητικά συνδεδεμένη με αυτήν, η Διαστημική Δύναμη είναι μακράν η μικρότερη αμερικανική στρατιωτική υπηρεσία, αλλά αναπτύσσεται γρήγορα. Αριθμεί μόλις 8.600 άτομα ενεργό προσωπικό, σε σύγκριση με 322.000 για την Πολεμική Αεροπορία, αλλά είναι πιθανό να αυξηθεί κατά 9% φέτος. Ο προϋπολογισμός της, ύψους 26 δισ. δολαρίων πέρυσι, σε σύγκριση με 180 δισ. δολάρια για την αεροπορία, πρόκειται να αυξηθεί κατά 15%.

Όπως η Πολεμική Αεροπορία, το Ναυτικό και άλλοι κλάδοι, η Διαστημική Δύναμη τοποθετεί εξειδικευμένες μονάδες στις μάχιμες διοικήσεις της Αμερικής, τα επιτελεία που είναι υπεύθυνα για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στον Ινδο-Ειρηνικό, την Ευρώπη και άλλες περιοχές. Δίπλα τους βρίσκεται η επίσης νεοσύστατη Διοίκηση Διαστήματος (Space Command), η οποία εποπτεύει τον «αστρογραφικό» τομέα από τα 100 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας μέχρι, θεωρητικά, το άπειρο. Μεταξύ άλλων, υπερασπίζεται τις ΗΠΑ από πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς και διαχειρίζεται δορυφορικές υπηρεσίες για άλλες διοικήσεις.

Δορυφόροι, ο εύκολος στόχος

Αλλά ξεχάστε τις ταινίες «Star Wars», τις μάχες με τα διαστημόπλοια και τα όπλα με ακτίνες. Ο πόλεμος στο διάστημα βρίσκεται σε νηπιακό στάδιο. Όπως τα αερόστατα στις απαρχές της αεροπορίας, οι δορυφόροι είναι ανεκτίμητες πλατφόρμες παρατήρησης, αλλά είναι εύκολο να εντοπιστούν, δύσκολο να ελιχθούν και, σε μεγάλο βαθμό, παραμένουν ανυπεράσπιστοι.

Στο διάστημα η επίθεση έχει το πλεονέκτημα έναντι της άμυνας, υποστηρίζει ο επικεφαλής της Διαστημικής Δύναμης, στρατηγός Chance Saltzman. Η πλευρά που θα καταφέρει το πρώτο χτύπημα μπορεί γρήγορα να κερδίσει το πάνω χέρι. «Δεν υπάρχει μέρος για να κρυφτείς στο διάστημα», εξηγεί. Οι δορυφόροι κινούνται σε προβλέψιμες τροχιές και οι γραμμές επικοινωνίας μαζί τους είναι εκτεθειμένες.

Η Αμερική, η Κίνα και η Ινδία έχουν δοκιμάσει αντιδορυφορικούς πυραύλους (ASAT) με βάση τη Γη, όπως ο ρωσικός Nudol. Άλλες απειλές περιλαμβάνουν επίγεια όπλα «κατευθυνόμενης ενέργειας»: λέιζερ, μικροκύματα υψηλής ισχύος και παρεμβολείς ραδιοσυχνοτήτων. Όλα αυτά μπορούν να γίνουν και σε τροχιά, γι' αυτό και οι δορυφόροι RPO (Ρendez-vous and Proximity Operation), οι οποίοι πλησιάζουν άλλους, προκαλούν ιδιαίτερη νευρικότητα.

Οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών υποστηρίζουν ότι η Κίνα έχει αναπτύξει επίγεια λέιζερ και πυραύλους ASAT «με σκοπό να διαταράξει, να βλάψει και να καταστρέψει δορυφόρους – στόχους». Τα τροχιακά όπλα βρίσκονται επίσης υπό ανάπτυξη. Τα κινεζικά έγγραφα αναφέρουν τη χρήση «αιφνιδιαστικών, ταχέων, περιορισμένης κλίμακας, εντυπωσιακών χτυπημάτων» στο διάστημα – όχι στο πλαίσιο πολέμου, αλλά για να αποτρέψουν έναν πόλεμο ή να εξαναγκάσουν σε πρόωρη συνθηκολόγηση. Η Κίνα διαθέτει τον δεύτερο μεγαλύτερο αριθμό δορυφόρων και η χώρα έχει επιταχύνει τον ρυθμό των εκτοξεύσεών της τα τελευταία χρόνια.

Τα επικίνδυνα «σκουπίδια» και οι τροχιές

Τα υπολείμματα ενός δορυφόρου που χτυπήθηκε από πύραυλο παραμένουν σε τροχιά για χρόνια ή δεκαετίες, θέτοντας σε κίνδυνο τα πάντα στο πέρασμά τους – δεν είναι όπως το αεροπλάνο που πέφτει στο έδαφος ή το πλοίο που βυθίζεται. Με την ύπαρξη πολλών τέτοιων «διαστημικών σκουπιδιών», μια σύγκρουση θα μπορούσε να ξεκινήσει μια αλυσιδωτή αντίδραση συγκρούσεων, γνωστή ως «σύνδρομο Κέσλερ», καθιστώντας ορισμένες τροχιές σχεδόν άχρηστες.

Το διάστημα πέρα από τη Γη χωρίζεται σε τροχιακές περιοχές. Η χαμηλού ύψους τροχιά (LEO), σε ύψος έως 2.000 χιλιομέτρων, είναι η περιοχή όπου λειτουργούν οι περισσότεροι δορυφόροι. Περνούν πάνω από το κεφάλι μας μόνο για λίγο, οπότε απαιτούνται μεγάλοι αστερισμοί δορυφόρων για να εξασφαλιστεί συνεχής κάλυψη. Το Starlink διαθέτει περισσότερους από 5.000 δορυφόρους στη LEO, με σχέδια να αυξηθεί ίσως σε 12.000. Εν τω μεταξύ, η Κίνα δημιουργεί αντίπαλους μεγαλοαστερισμούς.

Η γεωστατική τροχιά (GEO), σε απόσταση περίπου 36.000 χιλιομέτρων, είναι μια ζωτικής σημασίας αλλά ολοένα και πιο πολυσύχναστη ζώνη. Οι δορυφόροι κάνουν κύκλο γύρω από τον ισημερινό μια φορά την ημέρα, οπότε εμφανίζονται σταθεροί στον ουρανό, γεγονός που ευνοεί τις ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις και την προειδοποίηση για πυραύλους, μεταξύ άλλων. Ενδιάμεσα, η τροχιά μέσου ύψους (MEO) χρησιμοποιείται για το GPS. Οι πόλοι εξυπηρετούνται καλύτερα από τις έντονα ελλειπτικές τροχιές (HEO), οι οποίες διατρέχουν περίπου 40.000 χιλιόμετρα. Από εκεί και πέρα, μεταξύ Γης και Σελήνης βρίσκονται τα σημεία Lagrange, όπου η βαρυτική αλληλεπίδραση των δύο ουράνιων σωμάτων επιτρέπει στους δορυφόρους να διατηρούν σταθερές θέσεις ξοδεύοντας ελάχιστα καύσιμα.

Ακόμη και με τροχιακές ταχύτητες – 7,8 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο στη LEO – οι ενέργειες στο διάστημα μοιάζουν ακόμη οδυνηρά αργές. Ένας πύραυλος ASAT χρειάζεται περίπου δέκα λεπτά για να χτυπήσει στη LEO, και ώρες για να φτάσει στη GEO. Τα συν-τροχιακά όπλα μπορεί να χρειαστούν ημέρες για να προσεγγίσουν τους στόχους τους.

Ανίχνευση, αποτροπή, νίκη

Η αποστολή της Διαστημικής Διοίκησης είναι να διασφαλίσει ότι «δεν θα υπάρξει ποτέ μια μέρα χωρίς διάστημα». Αυτό απαιτεί να κάνει τρία πράγματα: να ανιχνεύει απειλές, να αποτρέπει επιθέσεις και να νικά τους εχθρούς.

Όσον αφορά την ανίχνευση, η επίγνωση του τι συμβαίνει πέρα από την ατμόσφαιρα της Γης απαιτητική, αργή και ατελής. Η Διαστημική Διοίκηση παρακολουθεί και δημοσιοποιεί την κίνηση 45.000 αντικειμένων διαμέτρου δέκα εκατοστών και άνω, εκ των οποίων μόνο 9.400 είναι ενεργοί δορυφόροι. Τα ραντάρ δεν παρακολουθούν συνεχώς όλα τα αντικείμενα στη LEO, ενώ τα τηλεσκόπια που παρακολουθούν τη GEO συχνά δεν μπορούν να δουν στο φως της ημέρας ή μέσα από τα σύννεφα ή όταν τα αντικείμενα περνούν στη σκιά της Γης. Άλλωστε, τα διαστημικά τηλεσκόπια είναι ελάχιστα. Αυτά τα κενά στην παρατήρηση δίνουν στους εχθρούς την ευκαιρία να δράσουν αθέατα.

Επομένως, όσο περισσότερα «μάτια» τόσο το καλύτερο. Τα κύρια συστήματα παρακολούθησης του διαστήματος της Αμερικής έχουν συγκεντρωθεί εδώ και πολύ καιρό στο βόρειο ημισφαίριο, «κληρονομιά» του Ψυχρού Πολέμου. Αλλά η Διαστημική Διοίκηση αντλεί δεδομένα από οποιοδήποτε ραντάρ μπορεί –π.χ. από εκείνα των πολεμικών πλοίων – και συνεργάζεται με συμμάχους για την ανταλλαγή δεδομένων. Επιπλέον, έχει επιστρατεύσει και ιδιωτικές εταιρείες παρακολούθησης του διαστήματος όπως η LeoLabs και η ExoAnalytic Solutions.

Όσον αφορά την αποτροπή, μια μακροχρόνια προτεραιότητα ήταν η μετατόπιση των εργασιών που εκτελούνται από τους λίγους, μεγάλους και κομβικούς δορυφόρους στη GEO, σε μυριάδες μικρότερους δορυφόρους στη LEO, όπως το Starlink. Έτσι, μια απώλεια ή παρεμβολή θα έχει πολύ μικρότερο αντίκτυπο, ενώ οι δορυφόροι μπορούν να αντικατασταθούν πολύ ταχύτερα.

Τι γίνεται αν ένα σύνολο τροχιών καταστεί άχρηστο; Η απάντηση είναι να υπάρχουν δορυφόροι σε διαφορετικές τροχιές. Για την ανίχνευση και τον εντοπισμό πυραύλων, η Αμερική θα βασίζεται σε αστερισμούς δορυφόρων σε τροχιές LEO, MEO και GEO, συμπληρώνοντας τα παλαιότερα συστήματα σε GEO.

Τα όπλα του μέλλοντος

Όσον αφορά την τρίτη αποστολή της Διαστημικής Διοίκησης, τα βλήματα είναι το πιο χρηστικό μέσο για την καταστροφή εχθρικών σκαφών. Αλλά αν τα συντρίμμια τους καταστήσουν τμήματα του διαστήματος άχρηστα, μπορεί να είναι αυτοκαταστροφικό.

«Είναι σχεδόν σαν να ρωτάμε, πώς κερδίζεις έναν πυρηνικό πόλεμο;», υποστηρίζει ο στρατηγός Saltzman. «Δεν υπάρχει νικητής όταν μπαίνεις σε μια καταστροφική σύγκρουση σε τροχιά».

Το ζητούμενο είναι να αναπτυχθούν πιο ευέλικτες άμυνες και χειρουργικά πλήγματα. Οι «δυναμικές διαστημικές επιχειρήσεις» - η ικανότητα ελιγμών – θα απαιτήσουν διαστημικά αεροσκάφη που θα μεταφέρουν περισσότερα καύσιμα ή θα έχουν τη δυνατότητα επισκευής και ανεφοδιασμού σε τροχιά.

«Τα όπλα κατευθυνόμενης ενέργειας είναι πιθανό να αποτελέσουν το κύριο όπλο επιλογής στο διάστημα στο μέλλον», εκτιμά ο στρατηγός John Shaw, πρώην αναπληρωτής επικεφαλής της Διαστημικής Διοίκησης.

Τα όπλα αυτά δρουν με την ταχύτητα του φωτός. Εάν εδρεύουν στο διάστημα, δεν επιβαρύνονται από χερσαία εμπόδια ή την ατμόσφαιρα. Οι δορυφόροι θα χρειαστούν επίσης καλύτερη προστασία. Κάποιοι μιλούν για δορυφόρους «σωματοφύλακες» για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση εχθρών. Με την πάροδο του χρόνου, προσθέτει ο στρατηγός Shaw, οι δορυφόροι θα διαθέτουν τεχνητή νοημοσύνη για να ενεργούν από μόνοι τους.