«Η Αγία Σοφία δεν καταρρέει σίγουρα»: Η καθηγήτρια του ΕΜΠ Τώνια Μοροπούλου στο CNN Greece

Αμέσως μετά τις δηλώσεις του, ένα κύμα αντιδράσεων και σχολίων σηκώθηκε για την Αγία Σοφία και το τι μέλλον γενέσθαι για αυτό το σημαντικό ιστορικό μνημείο και σύμβολο του Χριστιανισμού.

Mε αφορμή το σάλο που προκλήθηκε, το CNN Greece επισκέφτηκε το γραφείο της Αντωνίας -Τώνιας- Μοροπούλου, διδάκτορα του Ε.Μ.Π. και ειδικό πάνω στα θέματα συντήρησης της Αγιάς Σοφιάς, στην Πολυτεχνιούπολη στου Ζωγράφου και μίλησε μαζί της για το θέμα, για το πόσο και αν τελικά κινδυνεύει το ιστορικό μνημείο της Αγίας Σοφίας να καταστραφεί.

Η Αντωνία Μοροπούλου, Ομότιμη Καθηγήτρια του ΕΜΠ σήμερα, επίτιμη Διδάκτωρ και
εκλεγμένο Μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος. Είναι Δρ. Χημικός Μηχανικός, και το 2002 ίδρυσε και έως το 2020 διηύθυνε το Εργαστήριο Επιστήμης και Μηχανικής Υλικών στη Σχολή Χημικών Μηχανικών. Εξελέγη ως Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο IUAV της Βενετίας (1994), στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (1995-1996) και προσκλήθηκε να δώσει διαλέξεις σε πολλά Πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο. Διετέλεσε εκλεγμένη Αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών Υποθέσεων του ΕΜΠ (2010-2014) και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Πολυτεχνείων - SEFI (2013-2016). Τέθηκε Επικεφαλής της μελέτης και του Έργου Αποκατάστασης του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου στην Ιερουσαλήμ, με την ιστορική απόφαση των τριών Χριστιανικών κοινοτήτων. Έχει εργαστεί σε έργα αποκατάστασης στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη, στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, στα Ενετικά Φρούρια του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου, της Κέρκυρας, σε αρχιτεκτονικά Μνημεία της Βενετίας, Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μοναστήρια στην Ελλάδα, στο Άγιο Όρος, στην Κρήτη, στη Σερβία και στο Κοσσυφοπέδιο, στους αρχαιολογικούς χώρους της Ελευσίνας, στο Θησείο, στην Αθήνα κ.ά. Έχει διεθνή αναγνώριση και έχει επιδείξει διαχειριστική ικανότητα και Αριστεία στην Έρευνα ως Επιστημονικά Υπεύθυνη περισσοτέρων των 100 Εθνικών, Ευρωπαϊκών και Διεθνών ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων. Είναι Editor σε σημαντικά διεθνή Επιστημονικά Περιοδικά. Συγγραφέας 5 βιβλίων και 635 πρωτότυπων επιστημονικών δημοσιεύσεων. Έχει δείκτη απήχησης h-index 38, με περισσότερες από 60.000 αναγνώσεις και τρία δισεκατομμύρια προβολές της δουλειάς της και βρίσκεται, σύμφωνα με το Πανεπιστήμιο του Stanford, στο 2% των πλέον αναγνωρισμένων επιστημόνων στον κόσμο.

Πάμε να δούμε την συζήτηση που είχαμε με την Τόνια Μοροπούλου για την Αγιά Σοφία:

Πόσα χρόνια έχει να συντηρηθεί η Αγιά Σοφιά;

Τώνια Μοροπούλου: Στην Αγιά Σοφιά πετύχαμε το 1994, με πρωτοβουλία διεκδικώντας την παρουσία μας εκεί, να διαμορφωθεί ένα μνημόνιο συνεργασίας, ανάμεσα στο Ε.Μ.Π. το οποίο εκπροσωπούσα εγώ, μιας και το ξεκίνησα, το Πανεπιστήμιο του Princeton, το οποίο το εκπροσωπούσε ο κοσμήτορας της πολυτεχνικής σχολής Αχμέτ Τσακμάκ, εγγονός του Τσακμάκ, του αρχιστράτηγου του Ατατούρκ, το πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, που το εκπροσωπούσε ο Μουσταφά Ερντίκ, τη σχολή πολιτικών μηχανικών και το αντισεισμικό ινστιτούτο της Κωνσταντινούπολης, που το εκρποσωπούσε ο Μέτε Ισικάρα. Σε αυτό το πλαίσιο η συνεργασία μας για την προστασία της Αγιάς Σοφιάς θα στηριζόταν σε συμπληρωματικές τεχνογνωσίες, το πανεπιστήμιο και το ινστιτούτο της Κωνσταντινούπολης είχαν τοποθετήσει αισθητήρες στο μνημείο για να μετρούν την απόκριση για τον σεισμικό κίνδυνο, το πολυτεχνείο χαρακτήριζε και δοκίμαζε τα υλικά, την φθορά και την παθολογία του μνημείου και το πανεπιστήμιο του Princeton με αυτά τα δεδομένα αποτιμούσε την ακεραιότητα σε διάφορα επίπεδα κινδύνου, με δυναμικό τρόπο. Το αποτέλεσμα, δεδομένου ότι μας ενδιέφερε ένας σεισμός 7 με 7,5 Ρίχτερ, όπως αυτός που έγινε μετά το 1999, μας επέτρεψε να σχεδιάσουμε την επέμβαση αντισεισμικής προστασίας του μνημείου, και κατ’ αυτόν τον τρόπο το επιστημονικό συμβούλιο της Αγιάς Σοφιάς, τον Ιούλιο του ’99 και με την δική μας πίεση να γίνει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα η παρέμβαση, αποκατέστησε δομικά το μνημείο για να αντιμετωπίσει σεισμό με ακεραιότητα των βαθμών 7,5 Ρίχτερ.

Τι έχει γίνει σήμερα με την συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων επιστημόνων για την συντήρηση του μνημείου;

Τώνια Μοροπούλου: Η Αγιά Σοφιά στις 17 Αυγούστου του 1999, όπως είχε πει και ο Αχμέτ Τσακμάκ τότε στο CNN, λίγη ώρα μετά το σεισμό, παρέμεινε ακέραιη στη θέση της, χάρις τον θεό των Ελλήνων και τον θεό των Τούρκων και επειδή οι δύο λαοί ένωσαν τις τεχνογνωσίες τους, δηλαδή εμείς που το φτιάξαμε σαν Βυζαντινοί, και οι Τούρκοι που το χρησιμοποίησαν μετά την Άλωση. Αυτή είναι και η αντίληψη για τα μνημεία από την UNESCO, πως θα πρέπει να είναι απολύτως σεβαστή και η αυθεντική μορφή τους αλλά και η μορφή της χρήσης που πήρε στην συνέχεια, θα πρέπει να συνυπάρχουν όλα αυτά. Εμείς βρεθήκαμε σε συνεργασία και σε διάλογο, δεδομένου ότι βάση αυτής της προγραμματικής συνεργασίας, η Βουλή των Ελλήνων και η Βουλή των Τούρκων το 2001, επικύρωσαν την πρώτη μορφωτική και πολιτιστική συνεργασία ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία, που στηρίχθηκε εκεί. Είναι σημαντικό να πούμε πως αυτή η συνεργασία έφτασε στο τέλος της ενώ θα μπορούσε να συνεχιστεί μέχρι σήμερα, με την ανακοίνωση από την πλευρά του Ερντογάν ότι πλέον η Αγιά Σοφιά χρησιμοποιείται, όχι ως μουσείο που ήταν, και κάλυπτε τις διεθνείς απαιτήσεις των προδιαγραφών της παγκόσμιας κληρονομιάς, αλλά να λειτουργεί μονομερώς ως ισλαμικό τέμενος.

Τι ενέργειες έχουν γίνει από την τουρκική πλευρά για την διατήρηση της καλής κατάστασης του μνημείου;

Τώνια Μοροπούλου: Δεν μπορώ να σας πω έκτοτε τι ενέργειες έχουν γίνει για την συντήρηση του μνημείου της Αγιάς Σοφιάς. Διαβάζω κι εγώ όπως κι εσείς αυτά που γράφονται στα μέσα, κάποια πράγματα όμως είναι σίγουρα απαραίτητα, δηλαδή, σαφώς η μολύβδινη επέμβαση του τρούλου πρέπει να αποκατασταθεί αν όχι να επανακατασκευαστεί και να τοποθετηθεί ξανά, αυτά έχω δει ότι ήδη δρομολογούνται. Όσο αφορά τον κίνδυνο που διατρέχει το μνημείο θα ήθελα να πω το εξής: Η Αγιά Σοφιά είναι το μεγαλύτερο μνημείο του κόσμου, μεγαλύτερη και από τον Άγιο Πέτρο στο Βατικανό, είναι φανερό ότι από τότε που φτιάχτηκε είχε πολλούς επισκέπτες, δηλαδή από την εποχή του Βυζαντίου, είχε και πολλούς επισκέπτες τα τελευταία χρόνια, από την εποχή του Ατατούρκ και μετά, ο οποίος την καθιέρωσε ως μουσείο. Βεβαίως σήμερα έχει τουρίστες από όλο τον κόσμο.

Υπάρχει κίνδυνος όντως να καταρρεύσει η Αγιά Σοφιά;

Τώνια Μοροπούλου: Η φθορά που προκαλείται από τις επισκέψεις των τουριστών αλλά και της χρήσης που κάνουν οι Τούρκοι, δεν αποτελεί δικαιολογία για να σταματήσει ο κόσμος να την επισκέπτεται σαν μνημείο, από την άλλη όμως, εγώ τουλάχιστον απ’ όσο γνωρίζω από την δουλειά που έχω κάνει στην Αγιά Σοφιά, αυτό που χρειάζεται δεν είναι να πούμε πως το μνημείο «καταρρέει», αντιθέτως άντεξε τον μεγάλο σεισμό του ’99 και το απέδειξε. Το πρόβλημα είναι άλλο, αυτά τα μνημεία χρειάζονται συνεχώς στενή παρακολούθηση και συντήρηση, monitoring και control. Σε όλα τα μνημεία του κόσμου πρέπει να υπάρχει αυτή η παρακολούθηση των φορτίων και των επιπτώσεων τους. Το ίδιο ισχύει και για τις σεισμικές δονήσεις και τις μετατοπίσεις που δημιουργούν, συνεπώς πρέπει να υπάρχει παρακολούθηση. Άλλο αυτό όμως και άλλο να λέμε πως ένα μνημείο καταρρέει. Η Αγιά Σοφιά δεν καταρρέει σίγουρα.

Μήπως οι αντιδράσεις του Τούρκου ακαδημαϊκού ήταν υπερβολικές;

Τώνια Μοροπούλου: Δεν χρειάζεται κανείς να δηλώσει κάτι τέτοιο για να τοποθετηθεί κατά της μονομερούς χρήσης του. Σίγουρα η αγωνία του ιστορικού και ακαδημαϊκού Ορταϊλί είναι ειλικρινής και την εκτιμώ, σίγουρα ευαισθητοποιεί όλους μας για το μνημείο και το μέλλον του. Με αυτή την έννοια είναι καλό να παρακολουθηθεί η πορεία της συντήρησης του, αλλά μας φέρνει στην ανάγκη να θυμηθούμε πως η τεχνογνωσία που έχει παραχθεί είναι συγκεκριμένη, μετά την συνεργασία Ελλήνων και Τούρκων επιστημόνων, των τριών πανεπιστημίων που αναφέραμε πιο πάνω, και να πούμε πως τώρα που αρχίζει να δημιουργείται ένα κλίμα διαλόγου ξανά, καλό θα ήταν να αναθεωρήσουμε λίγο την πολιτιστική συνεργασία μας με την Τουρκία, και να συμβάλουμε όχι μόνο στην διαρκή συντήρηση μετά από έλεγχο, αλλά και στην αποκατάσταση των διεθνών κανόνων για την λειτουργία της Αγιάς Σοφιάς.

Πιστεύετε πως οι Τούρκοι επιστήμονες θα το προσέξουν όσο πρέπει το μνημείο;

Τώνια Μοροπούλου: Κοιτάξτε, πήγαινα στην Αγιά Σοφιά από το 1994 μέχρι και το 2010, τότε που εργαζόμουν στην μελέτη για το μνημείο, και μάλιστα το 2010 βγήκε και το βιβλίο μου «Η ελληνική συμβολή στη συντήρηση της Αγια-Σοφιάς», τότε ακριβώς που κάναμε έρευνα με μη-καταστροφικές μεθόδους για να βρούμε κάτω από τα επιχρίσματα των τελευταίων συντηρήσεων, θαμμένα ψηφιδωτά και το 2008 ανακαλύψαμε το Πρόσωπο του Αγγέλου. Μετά σταμάτησε αυτή η διαδικασία και μπήκαμε σε μία άλλη φάση, κι έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς πως συμπεριφέρεται σήμερα το μνημείο και να το χειριστεί κατάλληλα όσο αφορά την συντήρηση. Δεν πιστεύω πως οι Τούρκοι που μιλούν, το κάνουν από σκοπιμότητα, έχω ζήσει Τούρκους συναδέλφους μου να αγωνίζονται για την συντήρηση και την προστασία της Αγιάς Σοφιάς, να υπερβαίνουν πρακτικές ψυχροπολεμικές. Όταν πρωτοπήγα στην Πόλη, τα δείγματα της Αγιάς Σοφιάς μου τα είχε φέρει ο Αχμέτ Τσακμάκ από το Smithsonian Institute στην Ουάσιγκτον. Τα είχαν πάρει Ολλανδοί μηχανικοί πριν από 70 χρόνια. Τότε ήταν που υπογράφηκε και το σύμφωνο της συνεργασίας μας για την συντήρηση. Οι Τούρκοι που εργάζονταν εκεί είχαν τον ίδιο ενθουσιασμό και το ίδιο πάθος με τους Έλληνες επιστήμονες. Όλοι μας αγωνιστήκαμε για την Αγιά Σοφιά, Τούρκοι και Έλληνες μαζί.