Προσεκτικοί, μεθοδικοί και μη κοινωνικοί: Το προφίλ ενός εμπρηστή - Τι ωθεί κάποιον να ανάψει φωτιά

Φέτος στην Ελλάδα κάηκαν πάλι σημαντικοί πνεύμονες πρασίνου, με το Αστεροσκοπείο Αθηνών να υπολογίζει πως χάθηκαν 507.910 στρέμματα μόνο τον Ιούλιο.

Κυβερνητικά στελέχη έχουν ανοιχτά εκφράσει την πεποίθηση ότι αρκετές από τις φωτιές αυτές αποτελούν αποτέλεσμα εμπρησμού, με τον ίδιο τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη να διαμηνύει ότι ο πέλεκυς της Δικαιοσύνης θα είναι αμείλικτος για όσους βάζουν φωτιές με δόλο.

Μόλις μερικές ημέρες αργότερα, οι δύο αρμόδιοι υπουργοί Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και Δικαιοσύνης, Βασίλης Κικίλιας και Γιώργος Φλωρίδης ανακοίνωσαν ποινές φυλάκισης ακόμη και για εμπρησμό εξ αμελείας αλλά και τσουχτερά πρόστιμα έως και 30.000 ευρώ.

Το ερώτημα, όμως, που γεννάται είναι τι είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο να βάλει μία φωτιά;

Είναι το κέρδος;

Είναι κάποιο συγκεκριμένο ψυχολογικό νόσημα.

Το CNN Greece μίλησε με την ψυχολόγο και ψυχοθεραπεύτρια Δήμητρα Σφήκα, η οποία σκιαγράφησε το «προφίλ» του εμπρηστή.

«Ο εμπρηστής δάσους είναι συνήθως άνδρας, Έλληνας σε ποσοστό 95%, άνω των 45 ετών σε ποσοστό 63%, ψυχικά υγιής σε ποσοστό 99%, έγγαμος με παιδιά, στοιχειώδους εκπαίδευσης, αυτοαπασχολούμενος, συνήθως στους τομείς της γεωργίας της δασοκομίας ή της αλιείας και ζει στην επαρχία» λέει στο CNN Greece η κ. Σφήκα.

Και συμπληρώνει:

«Συνήθως ο εμπρηστής βάζει τις φωτιές σε δάση κοντά σε κατοικημένες περιοχές σε χωριά κάτω των 1.000 κατοίκων, ενώ επίσης μένει και αυτός σε χωριό κάτω των 1.000 κατοίκων. Φροντίζει ώστε να μην αφήσει αποτυπώματα και άλλα ενοχοποιητικά στοιχεία, αναγνωριστικά της ταυτότητάς του. Είναι πολύ προσεκτικός και υιοθετεί μία μεθοδική προσέγγιση για να επιτύχει τον στόχο του. Χαρακτηρίζεται ως "μη κοινωνικός". Αντιπαθεί τους ανθρώπους. Έχει μια ακατανίκητη επιθυμία να βάζει φωτιές, έρχεται σε επαφή πολύ συχνά με πυροσβεστικά τμήματα, βάζει τη φωτιά και έτσι ικανοποιεί την επιθυμία του. Ο εμπρηστής έχει πλήρη συναίσθηση αυτού που κάνει».

Είναι σχεδόν αδύνατο με βάση τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας να αναγνωρισθεί ένας πυρομανής.

Δεν υπάρχουν κατάλληλα διαγνωστικά τεστ στην Ελλάδα που να επιτρέπουν την ασφαλή διάγνωση των ανθρώπων αυτών.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Νέα Ζηλανδία, με τη βοήθεια ειδικά διασκευασμένων ερωτηματολογίων, γίνονται προσπάθειες αναγνώρισης ορισμένων τύπων συμπεριφοράς που μπορεί να προαναγγέλλουν προφίλ εμπρηστών.

Η απορία που έχουμε όμως είναι αν τελικά ο εμπρηστής κινείται από κάποιο κίνητρο, χρηματικό κυρίως.

«Οι έρευνες δείχνουν ότι ένας εμπρηστής είναι αρκετά πιο πιθανό να πάσχει από κάποια ψυχική ασθένεια σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, ωστόσο η πλειοψηφία των ψυχικά ασθενών δεν είναι εμπρηστές» λέει η Δήμητρα Σφήκα.

Τι ακριβώς όμως είναι η πυρομανία; Υπάρχουν άραγε πολλοί πυρομανείς γύρω μας που δεν μπορούμε να τους αναγνωρίσουμε; Οι τυπολογίες των πυρομανών στις οποίες στηρίζεται το FBI, όπως και στις υποθέσεις ανθρωποκτονιών και βιασμών, έχουν βάση τους την οργανωμένη και ανοργάνωτη εγκληματική δράση.

«Στον γενικό πληθυσμό μόνο το 3 έως 4 % πάσχει από πυρομανία. Ο πυρομανής αισθάνεται μια παθολογική, ακατανίκητη τάση να βάζει φωτιά. Η πυρομανία ανήκει στις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων, όπως η κλεπτομανία. Ο πυρομανής δεν είναι σε θέση να καταλάβει ότι διαπράττει την απόλυτη καταστροφή, η πυρομανία αρχίζει να παρουσιάζεται από την παιδική ηλικία. Πολλές φορές βλέπουμε ένα παιδί να του αρέσει να ασχολείται με σπίρτα ή αναπτήρες και θεωρούμε ότι πρόκειται για απερισκεψία, χωρίς να το λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη. Αυτό ωστόσο μπορεί να αποτελεί σημάδι πυρομανίας. Σύμφωνα, μάλιστα με έρευνες, η πυρομανία μπορεί να θεωρείται και κληρονομική. Ο πυρομανής είναι άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματικά προβλήματα, δυσλειτουργικές συμπεριφορές, δυσκολία στις ανθρώπινες σχέσεις και στις προσωπικές σχέσεις με τις γυναίκες (όταν πρόκειται για άντρα πυρομανή), και συχνά συνυπάρχουν άλλες διαταραχές διάθεση όπως η κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές. Σύμφωνα με τον Freud το αίσθημα που λαμβάνει ο πυρομανής είναι όμοιο με αυτό της σεξουαλικής διέγερσης. Η πυρομανία ως διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί ακόμα από την παιδική ηλικία, όπου οι γονείς θα πρέπει να ζητήσουν την βοήθεια ειδικού για την αντιμετώπιση και θεραπεία του παιδιού» αναφέρει η ψυχοθεραπεύτρια Δήμητρα Σφήκα.

Τι γίνεται με το κέρδος; Βάζουν φωτιές οι εμπρηστές για να βγάλουν χρήματα; Αυτή είναι μία ερώτηση που χρόνια ταλαιπωρεί τον απλό άνθρωπο που παρακολουθεί τις εξελίξεις με τις φωτιές, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.

Οι φωτιές στην Ελλάδα μοιάζουν να είναι πραγματικά προγραμματισμένες.

«Σε αντίθεση με τους εμπρηστές, οι πυρομανείς δεν προχωρούν σε φωτιές με σκοπό το κέρδος. Αντίθετα, ο εμπρηστής δεν έχει την ίδια καταναγκαστική συμπεριφορά. Γνωρίζει πολύ καλά τι κάνει, αντιλαμβάνεται τις συνέπειες των πράξεων του αλλά παρόλα αυτά επιλέγει να κάνει τον εμπρησμό. Ακόμη και ο φόβος της σύλληψης και καταδίκης του, δεν αποτελεί για αυτόν αποτρεπτικό παράγοντα. Το κέρδος αυτό μπορεί να είναι άμεσο (π.χ. χρήματα από την ασφάλεια σε περίπτωση πυρκαγιάς) ή έμμεσο, εάν το άτομο αυτό εργάζεται στους κλάδους της ανάπτυξης γης, ενοικιάζει πυροσβεστικό εξοπλισμό κ.τ.λ. Το φαινόμενο του εμπρησμού δεν είναι μόνο στην Ελλάδα συχνό. Υπάρχουν πολλές χώρες που επίσης ο εμπρησμός είναι πολύ συχνός (π.χ. Αυστραλία)» μάς εξηγεί η Δήμητρα Σφήκα.

Μας δημιουργείται όμως το εξής ερώτημα: Αν κάποιος πάσχει από πυρομανία σημαίνει πως πάσχει και από άλλες ψυχικές ασθένειες; Είναι κάτι τέτοιο ορθό;

«Φαίνεται να υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στους δράστες του εμπρησμού και τους κακοποιητές ζώων. Η ανάγκη για εξουσία, η εκδίκηση και το οικονομικό όφελος είναι μερικά από τα κίνητρα που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον στην εσκεμμένη πρόκληση φωτιάς. Ορισμένοι εμπρηστές κινητοποιούνται από μια ανάγκη να επηρεάσουν με καθοριστικό τρόπο τις ζωές των συνανθρώπων τους, προκειμένου να νιώσουν οι ίδιοι ότι έχουν κάποια εξουσία πάνω στις ζωές τους» λέει η κυρία Σφήκα.

Ξέρουμε πολύ καλά πως οι εμπρηστές λαμβάνουν μεγάλη «διέγερση» από τις φωτιές που βάζουν, αυτό ακριβώς δείχνει και την πυρομανία τους.

«Τόσο η διαδικασία του εμπρησμού, όσο και οι προσπάθειες κατάσβεσης της πυρκαγιάς, αλλά κυρίως ο τρόμος των ανθρώπων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τις φλόγες, τους εξιτάρουν» μας εξηγεί η Δήμητρα Σφήκα.

Και συμπληρώνει:

«Η διέγερση που αισθάνεται ο δράστης, είναι από τα συχνά κίνητρα που αναφέρονται σε εμπρηστές. Σε όλες τις ηλικίες, είτε πρόκειται για δράστες παιδικής και εφηβικής ηλικίας ή ενήλικες, το άναμμα της κακόβουλης φωτιάς και η επέκταση της, τους προκαλεί διέγερση και ρίγος. Μάλιστα αναφέρονται περιπτώσεις αυτού του τύπου όπου ο εμπρηστής στη συνέχεια θέλει να εμπλακεί ενεργά στην κατάσβεση και να εκτιμηθεί ή να επαινεθεί για τη συμβολή του στην κατάσβεση της πυρκαγιάς που προκάλεσε».

Η κ. Σφήκα καταλήγει λέγοντας:

«Ένα συναίσθημα που συναντάμε πολύ συχνά στους εμπρηστές είναι ο θυμός, συχνά σε συνδυασμό με την έλλειψη ευφυΐας και κοινωνικών δεξιοτήτων. Συχνά, τα άτομα που προκαλούν αυτές τις πυρκαγιές είναι απομονωμένα από το κοινωνικό σύνολο και διαπράττουν το έγκλημα ενώ βρίσκονται σε μια φορτισμένη κατάσταση συναισθηματικά, συχνά υπό την επήρεια ουσιών ή αλκοόλ. Ένα από τα πιο συχνά κίνητρα εμπρησμού είναι το οικονομικό όφελος το οποίο ο εμπρηστής αναμένει ότι θα προκύψει μετά την πυρκαγιά. Στις περιπτώσεις που υπάρχει ανθρώπινη δράση με πρόθεση, περιγράφονται διεθνώς διάφορες κατηγορίες από αρμόδιες υπηρεσίες που ασχολούνται με το φαινόμενο. Θα μπορούσαν οι κύριες κατηγορίες κινήτρων να ομαδοποιηθούν ως εξής: Οικονομικό κέρδος, προσωπικές διαφορές/εκδίκηση, διέγερση, βανδαλισμός/καταστροφή με υποκατηγορίες ανάλογα με ειδικότερες πτυχές κινητοποίησης της συμπεριφοράς».