Πώς ένας άνδρας μπορεί να κρατά το «κλειδί» της πρόληψης του Αλτσχάιμερ

Ένας άνδρας που έμοιαζε προορισμένος να εμφανίσει απώλεια μνήμης στα 40 ή στα 50 τους, με βάση το οικογενειακό του ιστορικό, συνέχισε να λειτουργεί κανονικά για δεκαετίες. Και αυτό που τον προστάτευσε φαίνεται να είναι μια σπάνια γενετική μετάλλαξη η οποία ενίσχυσε τη λειτουργία μιας πρωτεΐνης που βοηθάει τα νευρικά κύτταρα να επικοινωνήσουν.

Σύμφωνα με τους επιστήμονες, η κατανόηση του πώς αυτή η γενετική μετάλλαξη προστάτευσε τον εγκέφαλο του συγκεκριμένου ανθρώπου, θα βοηθήσει την καταπολέμηση της νόσου Αλτσχάιμερ σε άλλους.

Η σπάνια μετάλλαξη

Ο άνδρας αυτός ήταν μέλος μιας μεγάλης οικογένειας στην επαρχία Αντιόκια της Κολομβίας, πολλά μέλη της οποίας είχαν κληρονομήσει το μεταλλαγμένο γονίδιο της πρεσενιλίνης 1, ή PSEN1. Οι φορείς του PSEN1 είναι βέβαιο ότι θα αναπτύξουν Αλτσχάιμερ σε σχετικά νεαρή ηλικία.

Τελικά ο άνδρας, που είχε τη μετάλλαξη PSEN1, ανέπτυξε προβλήματα μνήμης μετά τα 70 του. Διαγνώστηκε με ελαφρά άνοια στα 72, στη συνέχεια η κατάστασή του επιδεινώθηκε, και πέθανε από πνευμονία στα 74.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, θα έπρεπε να έχει αναπτύξει συμπτώματα γνωσιακής διαταραχής αρκετές δεκαετίες νωρίτερα. Όταν οι επιστήμονες εξέτασαν τον εγκέφαλό του, τον βρήκαν γεμάτο από β-αμυλοειδές και tau, δύο πρωτεΐνες που συγκεντρώνονται στους εγκεφάλους πασχόντων από Αλτσχάιμερ.

Ωστόσο, εντόπισαν και κάτι που τον βοήθησε να πολεμήσει την ασθένεια. Μια γενετική ανάλυση αποκάλυψε μια σπάνια μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη ρεελίνη, η οποία βοηθάει τα νευρικά κύτταρα να επικοινωνούν.

«Σε αυτή την περίπτωση ήταν ξεκάθαρο ότι αυτή η παραλλαγή της ρεελίνης λειτουργούσε καλύτερα», σημειώνει ο Δρ. Γιόζεφ Αρμπολέδα-Βελάσκεζ, καθηγητής οφθαλμολογίας στο Χάρβαρντ και επικεφαλής της μελέτης για τη συγκεκριμένη περίπτωση ασθενούς.

«Είναι προφανές ότι η ενίσχυση του εγκεφάλου με περισσότερη ρεελίνη, θα βοηθήσει τους ασθενείς», συμπληρώνει ο Δρ. Αρμπολέδα-Βελάσκεζ.

Η μελέτη της ομάδας του δημοσιεύτηκε στις 15 Μαΐου στην επιθεώρηση Nature Medicine.

Η ενισχυμένη ρεελίνη προστάτευε μια συγκεκριμένη περιοχή του εγκεφάλου, τον ενδορινικό φλοιό, ο οποίος είναι ιδιαίτερα ευαίσθητος στη γήρανση και το Αλτσχάιμερ. Από εκεί εκπέμπονται και λαμβάνονται σήματα που συνδέονται με την όσφρηση. Η απώλεια της όσφρησης είναι συχνά προάγγελος εγκεφαλικών αλλαγών που οδηγούν σε γνωσιακές διαταραχές.

«Το Αλτσχάιμερ ξεκινάει από τον ενδορινικό φλοιό και στη συνέχεια εξαπλώνεται στον εγκέφαλο», επισημαίνει ο Δρ. Αρμπολέδα-Βελάσκεζ.

Και δεύτερη περίπτωση

Αυτή ήταν η δεύτερη περίπτωση μέσα στην ίδια οικογένεια, που ένα μέλος της πήγε κόντρα στις γενετικές πιθανότητες. Το 2019 η ίδια επιστημονική ομάδα δημοσίευσε τη μελέτη της για μια γυναίκα που κατάφερε να μην αναπτύξει Αλτσχάιμερ πριν από τα 70 της.

Η γυναίκα αυτή εμφάνιζε μετάλλαξη στο γονίδιο APOE3, η οποία ονομάστηκε μετάλλαξη Christchurch και φαίνεται ότι περιόριζε τη δραστηριότητα της πρωτεΐνης APOE3, που σχετίζεται με την εμφάνιση της νόσου Αλτσχάιμερ.

Στις δύο περιπτώσεις υπάρχει ένα κοινό στοιχείο. Οι υποδοχείς της ρεελίνης στα κύτταρα είναι οι ίδιοι με τους υποδοχείς του APOE. «Επομένως οι ασθενείς αυτοί μας λένε: “Αυτός είναι ο δρόμος που πρέπει να ακολουθήσετε για την προστασία από το Αλτσχάιμερ”», τονίζει ο Δρ. Αρμπολέδα-Βελάσκεζ.

Ωστόσο ο δρόμος αυτός μπορεί να μην είναι το ίδιο προστατευτικός για όλους. Η αδερφή του άνδρα στη νέα μελέτη διέθετε την ίδια σπάνια μετάλλαξη, ο οποία όμως τη βοήθησε λιγότερο. Άρχισε να εμφανίζει γνωσιακή διαταραχή στα 58 της.

Ο Δρ. Αρμπολέδα-Βελάσκεζ θεωρεί ότι αυτό οφείλεται στο ότι στις γυναίκες η δραστηριότητα του γονιδίου μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου, και δεν παράγει την ίδια ποσότητα ρεελίνης.

Ανάπτυξη θεραπείας

Πάντως η ομάδα του Χάρβαρντ εργάζεται ήδη πάνω στην ανάπτυξη θεραπείας βασιζόμενη στα παραπάνω ευρήματα.

Ο Δρ. Ρίτσαρντ Άιζακσον, νευρολόγος στο πανεπιστήμιο Florida Atlantic, σχολιάζει ότι μελέτες σαν αυτή μας δείχνουν κάτι σημαντικό: «Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, μπορούμε να κερδίσουμε στη διελκυστίνδα με τα γονίδιά μας».

Είμαστε, επομένως, κοντά σε θεραπεία; Αυτό μένει να αποδειχθεί. «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μελέτη σαν αυτή για να αλλάξουμε και να βελτιώσουμε την αντιμετώπιση της ασθένειας; Ελπίζω πως ναι. Αλλά δεν έχουμε φτάσει ακόμη εκεί«, λέει ο Άιζακσον, που δεν συνδέεται με τη συγκεκριμένη έρευνα. «Πάντως πιστεύω ότι είναι μια σημαντική μελέτη».

Με πληροφορίες από: Man who defied genetics for decades may hold a clue to preventing Alzheimer’s, scientists say By Brenda Goodman, CNN