Τρίχες 3.000 ετών κρύβουν τις παλαιότερες ενδείξεις για τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών στην Ευρώπη

Ίχνη αλκαλοειδών ουσιών που προέρχονται από φυτά και είναι γνωστό ότι επηρεάζουν την αντίληψη και προκαλούν παραλήρημα και ευφορία διατηρήθηκαν σε τρίχες μαλλιών ανθρώπων που χρονολογούνται πριν από περίπου 3.000 χρόνια. Οι ερευνητές βρήκαν τις τρίχες, μαζί με άλλα ταφικά αντικείμενα, στο ταφικό σπήλαιο Es Càrritx στη Μενόρκα, μια από τις Βαλεαρίδες Νήσους στα ανοιχτά της ανατολικής ακτής της Ισπανίας στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Η χημική ανάλυση αποκάλυψε το διεγερτικό εφεδρίνη στις τρίχες. Η ανάλυση ανίχνευσε επίσης την ατροπίνη και τη σκοπολαμίνη - και οι δύο είναι ψυχοδραστικές ενώσεις που μπορούν να προκαλέσουν αποπροσανατολισμό, διαταραχές των αισθητηρίων και έντονες παραισθήσεις, ανέφεραν οι ερευνητές την Πέμπτη στο περιοδικό Scientific Reports.

Η χρήση ναρκωτικών μεταξύ των ανθρώπων είναι μια πρακτική που είναι γνωστό ότι είναι χιλιάδων ετών, βασισμένη σε ενδείξεις που είχαν προηγουμένως αποκαλυφθεί στην Ευρασία και την Αμερική. Αλλά στην Ευρώπη, η παρουσία φυτών που αλλοιώνουν το μυαλό σε προϊστορικές τοποθεσίες δεν πρόσφερε στους αρχαιολόγους μια ολοκληρωμένη εικόνα. Μέχρι τώρα, δεν είχαν αποδείξεις ότι οι άνθρωποι στις αρχαίες κοινότητες κατάπιναν τα φυτά, είπε η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης Elisa Guerra-Doce, αναπληρώτρια καθηγήτρια προϊστορίας στο Πανεπιστήμιο του Valladolid στην Ισπανία.

Με αυτά τα νέα ευρήματα, «παρουσιάζουμε τα πρώτα στοιχεία κατανάλωσης ναρκωτικών στην ευρωπαϊκή προϊστορία», δήλωσε η Guerra-Doce στο CNNi.

Το Es Càrritx ανακαλύφθηκε το 1995. Η είσοδός του είναι περίπου 25 μέτρα από την κορυφή ενός βράχου και υπάρχουν επτά θάλαμοι μέσα στο σπήλαιο. Από το 1400 π.Χ. έως το 800 π.Χ. ήταν τόπος ταφής και πάνω από 200 ενήλικες και παιδιά —άνδρες και γυναίκες— θάφτηκαν εκεί.

Ωστόσο, ορισμένοι σοροί έτυχαν ειδικής μεταχείρισης. Αφού τους έφεραν στο νεκρικό σπήλαιο, τους έβαφαν τούφες των μαλλιών τους με κόκκινο χρώμα, τις χτένιζαν προσεκτικά, τις έκοβαν και στη συνέχεια τις σφράγιζαν μέσα σε σωληνάρια από κέρατο ή ξύλο. Σε άλλους χώρους ταφής όπου γινόταν αυτό το τελετουργικό, αυτά τα δοχεία τοποθετήθηκαν κοντά στα πτώματα. Αλλά στο Es Càrritx, 10 από αυτά τα δοχεία - μαζί με άλλα νεκρικά αντικείμενα - ήταν κρυμμένα σε άλλο θάλαμο, ανέφεραν οι συγγραφείς της μελέτης.

Οι τρίχες στα σωληνάρια ήταν κοκκινωπές και είχαν μήκος έως και 13 εκατοστά και οι ερευνητές ανέλυσαν τους κλώνους διαχωρίζοντας χημικά τα συστατικά στις τρίχες, εντοπίζοντας στη συνέχεια τα μόρια από τη μάζα των ιόντων τους. Οι ενώσεις που ανίχνευσαν παράγονται όλες από φυτά που αναπτύσσονται στη Μενόρκα, όπως η παγίδα του διαβόλου (Datura stramonium), η λευκή κότα (Hyoscyamus albus), ο μανδραγόρας (Mandragora automnalis) και το πεύκο (Ephedra fragilis).

Τα οράματα που παράγονται από την πρόσληψη σκοπολαμίνης και ατροπίνης μπορεί να είναι «βίαια και δυσάρεστα», σύμφωνα με την Dagmara Socha, ερευνήτρια στο Κέντρο Μελετών των Άνδεων του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας στην Πολωνία. Η Socha, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, διερευνά την αρχαία χρήση ενώσεων που προκαλούν το μυαλό και πρόσφατα περιέγραψε την ανακάλυψη ψυχοδραστικών φαρμάκων σε ένα αρχαίο κεφάλι τρόπαιο ενός θυσιασμένου παιδιού Nazca από το Περού.

Η σκοπολαμίνη και η ατροπίνη βρίσκονται σε φυτά των γενών Datura και Brugmansia - και τα δύο ανήκουν στην οικογένεια των νυχτολούλουδων και χρησιμοποιήθηκαν στην προκολομβιανή Νότια Αμερική, είπε η Socha στο CNNi μέσω email.

Για παράδειγμα, ο λαός Chibcha, μια ομάδα ιθαγενών από τη σημερινή Κολομβία, «χρησιμοποίησε ένα έγχυμα Brugmansia για σκλάβους και συζύγους νεκρών αρχόντων για να αμβλύνουν τις αισθήσεις τους ενώ θάβονταν ζωντανοί κατά την τελετή της κηδείας», είπε η Socha.

Σύμφωνα με την ίδια, στις κοινότητες των ιθαγενών Shuar του Αμαζονίου, τα ανυπάκουα παιδιά πειθαρχούσαν δίνοντάς τους έναν χυμό που ονομάζεται maikua, φτιαγμένος από λουλούδια Brugmansia. Κατά τη διάρκεια της έκστασης που ακολουθούσε, οι δύστροποι νέοι επικοινωνούσαν με τους προγόνους τους και μάθαιναν το σεβασμό για τους μεγαλύτερους.

Αλλά η χρήση ναρκωτικών στους προϊστορικούς χρόνους θα μπορούσε επίσης να είναι μια ευχάριστη εμπειρία. Οι Μάγια και οι Αζτέκοι στη Μεσοαμερική χρησιμοποίησαν το Datura stramonium ως αφροδισιακό, πρόσθεσε.

Επειδή τα σωληνάρια στο σπήλαιο Es Càrritx της Μενόρκα που περιείχαν τις τρίχες βρέθηκαν σε έναν σφραγισμένο θάλαμο - ανέγγιχτο από το 800 π.Χ. - είναι απίθανο οι ενώσεις να εισήχθησαν από τη σύγχρονη μόλυνση του χώρου, είπε η Guerra-Doce. Αντίθετα, τα μαλλιά απορρόφησαν τις χημικές ουσίες μετά την κατάποση. Η κατανάλωση ναρκωτικών έλαβε χώρα για σχεδόν ένα χρόνο πριν από το θάνατο, με βάση την ανάλυση κατά μήκος των κλώνων.

Οι ανακαλύψεις από το Es Càrritx θα μπορούσαν επίσης να ρίξουν φως στο πώς η τελετουργική χρήση ναρκωτικών μπορεί να καθόρισε ορισμένους ρόλους στις προϊστορικές ευρωπαϊκές κοινωνίες. Καθώς μόνο τα μαλλιά ενός κλάσματος των ατόμων στον ταφικό θάλαμο βάφτηκαν, κουρεύτηκαν και συντηρήθηκαν, μπορεί να είχαν ειδικό καθεστώς που συνδέεται με τη χρήση ψυχοδραστικών φυτών, είπε η Guerra-Doce.

«Πιστεύουμε ότι ίσως υπήρχαν ορισμένα άτομα - θρησκευτικοί ειδικοί - που έλεγχαν τη χρήση αυτών των ναρκωτικών», είπε. «Όλα αυτά τα στοιχεία έκαναν να φαίνεται ότι ίσως ορισμένα άτομα άξιζαν αυτή τη θεραπεία μαλλιών και αυτά τα άτομα ήταν αυτά που κατανάλωναν τα φάρμακα».

Αλλά προς το παρόν, αυτό το συμπέρασμα είναι απλώς μια υπόθεση, πρόσθεσε.

«Για να το αποδείξουμε, θα πρέπει να κάνουμε περισσότερες αναλύσεις σε διαφορετικά άτομα», κατέληξε η ίδια.

Επιμέλεια: Σπυριδούλα Σκούρα

3,000-year-old hairs hold the oldest clues about psychoactive drug use in Europe By Mindy Weisberger, CNN