Σουηδία - Ρωσία: Η στοργή που έγινε οργή

«Από εδώ ο Σουηδός είναι κακοπροστατευμένος. Μια πόλη σε αυτή την τοποθεσία θα χτιστεί, για να ματαιώσει τους σκοπούς του».

Απόσπασμα από τον επικό «Χάλκινο Καβαλάρη» του εθνικού ποιητή της Ρωσίας, ένα ποίημα αφιερωμένο στον Μεγάλο Πέτρο και την απόφασή του να οικοδομήσει την Αγία Πετρούπολη από το μηδέν, για να προστατέψει τον τόπο του από τους Σουηδούς, τους μεγαλύτερους εχθρούς του στην περιοχή.

Τα λόγια του Σουηδού πρωθυπουργού έγιναν δεκτά με γέλια και χειροκροτήματα κυρίως από τους Ρώσους αξιωματούχους και δημοσιογράφους.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, που επίσης ήταν παρών στην σύνοδο, δεν άφησε το γάντι στο έδαφος όταν κλήθηκε να μιλήσει.

«Εγώ θυμάμαι ένα άλλο ποίημα του Πούσκιν, την Πολτάβα», είπε κι επέλεξε άλλο ένα επίμαχο απόσπασμα.

«Ζήτω! Οι Σουηδοί, επιτέλους, νικήθηκαν»! Για να συνεχίσει το κλίμα αβροφροσύνης, πρόσθεσε το απαραίτητο συμπλήρωμα:

«Δυστυχώς αυτή τη φράση δεν τη λέμε συχνά τελευταία όταν η εθνική ομάδα χόκεϊ της Ρωσίας έχει αντίπαλο τη Σουηδία». Νέα γέλια, νέα χειροκροτήματα.

Από εκείνη την επίσκεψη, όταν οι δύο ηγέτες αστειεύονταν με την έχθρα του παρελθόντος, ως σήμερα, που η Σουηδία έχει μισανοίξει την πόρτα του ΝΑΤΟ, πέρασε πολύς καιρός και συνέβησαν πολλά. Οι δύο χώρες θυμούνται την προαιώνια αντιπαλότητά τους, αλλά δεν αστειεύονται πια.

Για την ακρίβεια, είναι έτοιμες να εμπλακούν μετά από δύο αιώνες σ’ ένα πολεμικό γαϊτανάκι, το οποίο κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού θα καταλήξει.

Από τους Βαράγγους προήλθαν οι Ρώσοι

Σήμερα μοιάζει παράξενο να το επικαλεστεί κανείς, αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινό:

Οι Ρώσοι έλκουν την καταγωγή τους από τους Βίκινγκς της Σουηδίας!

Από τον 10ο αιώνα μ.Χ., όταν άρχισε η επέκταση των Βίκινγκς προς τις απέραντες ανατολικές πεδιάδες, οι ηγέτες τους πρωταγωνίστησαν στην ίδρυση κρατών και πόλεων, οι οποίες αποτέλεσαν την απαρχή της ρωσικής ιστορίας.

Οι Βαράγγοι, το ανατολικό παρακλάδι των Βίκινγκς, εγκαταστάθηκαν στη σημερινή δυτική Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία κι έφτιαξαν το κράτος των Ρως του Κιέβου, που θεωρείται το πρώτο ρωσικό κράτος της ιστορίας. Ακόμα και το όνομα Ρως, απ’ όπου βγαίνει το «Ρωσία», είναι σκανδιναβικό. Ο θρυλικός βασιλιάς Ρούρικ, πρώτος ηγεμόνας του δουκάτου του Νόβγκοροντ, ίδρυσε το 862 μ.Χ. μια δυναστεία που κυβέρνησε αυτές τις περιοχές, που αργότερα έγιναν η τσαρική Ρωσία, ως το 1598 μ.Χ.

Για επτά ολόκληρους αιώνες.

Το κοινό παρελθόν και το εν πολλοίς ίδιο αίμα δεν απέτρεψε, βέβαια, τις συγκρούσεις. Όσο δυνάμωναν τα ρωσικά πριγκιπάτα, τόσο ενοχλούσαν τους Σουηδούς, οι οποίοι για αιώνες αποτελούσαν την κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή της βόρειας Ευρώπης. Η ιστορία των δύο λαών αναφέρει ότι από τον 12ο αιώνα βρέθηκαν αντιμέτωπες πρόσωπο με πρόσωπο όχι σε έναν και δύο, αλλά σε έντεκα διαφορετικούς πολέμους! Από το 1142 μ.Χ., όταν σουηδικά στρατεύματα επιτέθηκαν σε εμπόρους από το Νόβγκοροντ στη Βαλτική και δεν άφησαν κανέναν ζωντανό, μέχρι και τον Πόλεμο της Φινλανδίας στις αρχές του 19ου αιώνα (1808-1809) δεν περνούσε αιώνας χωρίς μια μεγάλη πολεμική σύρραξη μεταξύ τους.

Το έπαθλο αυτών των συγκρούσεων ήταν, τι άλλο, τα περάσματα της Βαλτικής και ο έλεγχος όλης της τεράστιας περιοχής γύρω από τις ακτές. Η Σουηδία επί αιώνες ασκούσε έλεγχο, άμεσο ή έμμεσο, σε ολόκληρη τη Σκανδιναβική χερσόνησο, αλλά και στην περιοχή που σήμερα βρίσκονται οι Βαλτικές χώρες (Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία) και στα παράλια της Πομερανίας, σήμερα μέρος της Πολωνίας και της Γερμανίας.

Ο πόλεμος που ξεδόντιασε τη Σουηδία

Ο πιο σημαντικός απ’ αυτήν την ενδεκάδα πολέμων ήταν αναμφισβήτητα ο Μεγάλος Βόρειος Πόλεμος, ο οποίος κράτησε από το 1700 ως το 1721. Ως εκείνο το χρονικό σημείο, η αυτοκρατορία της Σουηδίας έπαιζε το ρόλο της μεγάλης περιφερειακής δύναμης. Εκτεινόταν σε όλη τη σημερινή Φινλανδία, την Εσθονία, τη Λετονία και στα γερμανικά παράλια ήλεγχε μέχρι και το δουκάτο της Βρέμης.

Οι Ρώσοι συμμάχησαν με σχεδόν όλους τους εχθρούς της Σουηδίας στην περιοχή (τη Σαξωνία, την Πολωνο-Λιθουανική Κοινοπολιτεία, την ένωση Δανίας-Νορβηγίας) και πέτυχαν να εξαντλήσουν τόσο τον σουηδικό στρατό, όσο και τη σουηδική οικονομία. Η ήττα της Σουηδίας τότε θεωρείται κομβική ιστορικά: οριοθετεί το τέλος της σουηδικής κυριαρχίας στη Βαλτική.

Σταδιακά οι Σουηδοί έχασαν τα εδάφη που κατείχαν πέρα από τον κύριο κορμό του σημερινού τους κράτους. Το τελειωτικό χτύπημα ήλθε στον τελευταίο χρονικά πόλεμο με τη Ρωσία, τον Φινλανδικό Πόλεμο του 1808-1809. Η νίκη της Ρωσίας ανάγκασε την Σουηδία να υποχωρήσει από τη Φινλανδία, η οποία ως τότε αποτελούσε επαρχία της.

Η Φινλανδία μετατράπηκε σε Μεγάλο Δουκάτο, με θεωρητική αυτονομία από το ρωσικό στέμμα, αλλά ουσιαστικά λειτουργούσε 100% σαν ρωσικό έδαφος. Μάλιστα η ρύθμιση αυτή χαιρετίστηκε και από τη διεθνή διπλωματία σαν δημιουργία μιας «ουδέτερης ζώνης», δεδομένου ότι η Σουηδία και η Ρωσία έπαυαν πλέον να έχουν κοινά χερσαία σύνορα. Μόνο που αυτό δεν ήταν ποτέ το διακύβευμα της διαμάχης τους. Δεν τους ενδιέφερε τόσο η ξηρά, όσο η θάλασσα.

Η Σουηδία δεν μπορούσε παρά να ανησυχεί βλέποντας κι άλλους μνηστήρες στον Κόλπο της Βοθνίας, αλλά και σε ολόκληρη τη Βαλτική.

Τα στενά θεωρούνται (όχι άδικα) τεράστιας γεωπολιτικής σημασίας. Η Ρωσία, επίσης, δεν έβλεπε σε τι θα μπορούσαν να της χρησιμέψουν τα λιμάνια που είχε ή κέρδισε στη Βαλτική (από την Αγία Πετρούπολη ως το Ταλίν και τη Ρίγα) αν δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στη Βόρεια Θάλασσα και στον Ατλαντικό.

Από τότε που η Σουηδία ξεδοντιάστηκε στρατιωτικά, η Ρωσία έπαψε να τη θεωρεί απειλή.

Οι στιγμές έντασης που παρατηρήθηκαν μεταξύ τους τον 20ό αιώνα δεν είχαν να κάνουν με πολεμικές συρράξεις.

Οι σχέσεις τους έγιναν ιδιαίτερα ψυχρές το 1944, όταν Σοβιετικοί στρατιώτες συνέλαβαν στη Βουδαπέστη τον Ραούλ Βάλενμπεργκ και τον έστειλαν πακέτο στη Μόσχα, όπου τα ίχνη του χάθηκαν. Ο Σουηδός επιχειρηματίας και διπλωμάτης Βάλενμπεργκ είχε διαδραματίσει κομβικό ρόλο στη διάσωση χιλιάδων Εβραίων στην Ουγγαρία, όταν είχε στήσει έναν μηχανισμό παροχής σουηδικών διαβατηρίων.

«Ουίσκι με Πάγο», στα πρόθυρα του πολέμου

Οι λόγοι της σύλληψης και φυλάκισής του, καθώς και τα αίτια του θανάτου του, δεν έγιναν ποτέ γνωστά.

Ο Βάλενμπεργκ φέρεται να έφυγε από τη ζωή όντας φυλακισμένος κάπου ανάμεσα στο 1947 και το 1952, σε άγνωστη τοποθεσία.

Το περιστατικό μπορεί να θεωρείται μόνο συμβολικό στα μάτια ενός τρίτου, αλλά τους Σουηδούς τους καίει ακόμα. Μέχρι και τη δεκαετία του 2000 το επίσημο σουηδικό κράτος ζήτησε από τη Ρωσία να εξιχνιάσει την υπόθεση και να δώσει στοιχεία για το πώς και το γιατί θεωρήθηκε εχθρός του προηγούμενου καθεστώτος ένας κορυφαίος ανθρωπιστής.

Τον Οκτώβριο του 1981, πάντως, οι δύο χώρες έφτασαν στα πρόθυρα του πολέμου, σ’ ένα περιστατικό που διεθνώς έμεινε γνωστό με τον τίτλο «Whiskey on the Rocks», Ουίσκι με Πάγο.

Ένα σοβιετικό συμβατικό υποβρύχιο S-363, απ’ αυτά που στο ΝΑΤΟ περιγράφουν ως «κλάση Whiskey» (από τη λέξη που χρησιμοποιείται στο φωνητικό αλφάβητο της Συμμαχίας για το γράμμα W) εξόκειλε στα βράχια του ακατοίκητου νησιώτικου αρχιπελάγου Μπλεκίνγκε στη νότια Σουηδία, στα στενά του Σκαγεράκη.

Όπως αναφέρθηκε αργότερα, οι Σουηδοί στρατιώτες που αναπτύχθηκαν στην περιοχή και παρακολουθούσαν τις κινήσεις του υποβρυχίου είχαν εντολή από τον τότε πρωθυπουργό τους Τόρμπιορν Φέντλιν να πυροβολήσουν στο ψαχνό σε περίπτωση που έβλεπαν Σοβιετικούς ναύτες να αποβιβάζονται στα νησιά. Ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν έγινε.

Στα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξαν κάμποσα περιστατικά με ρωσικά υποβρύχια, κάποια απ’ αυτά πυρηνοκίνητα, τα οποία είτε λόγω βλάβης, είτε επίτηδες πλησίασαν υπέρ του δέοντος τα σουηδικά παράλια. Κάποιες ενέργειες θεωρήθηκαν κατασκοπευτικές, αλλά η σουηδική διπλωματία έμεινε απλώς στις διαμαρτυρίες και τα διαβήματα.

Με την αρχή του 21ου αιώνα και μετά την ένταξη της Σουηδίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (1995) τα ζητήματα που αυξάνουν την ένταση στις δύο χώρες είναι κυρίως διεθνή και όχι διμερή.

Απόλυτα ταυτισμένη με τη Δύση, η Σουηδία φώναξε για την αναγνώριση των γεωργιανών εδαφών της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας από τη Ρωσία, διαματυρήθηκε για την δηλητηρίαση του Σεργκέι και της Γιούλια Σκροπάλ και φυσικά ακολούθησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στις κυρώσεις κατά Ρώσων υπηκόων και ρωσικών εταιρειών μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Η Ρωσία, επίσης, αντέδρασε μανιασμένα στην πρόθεση της σουηδικής κυβέρνησης να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Μετά από τις απειλητικές δηλώσεις της εκπροσώπου του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα για «στρατιωτικά και άλλου είδους αντίποινα», η Ρωσία δείχνει να βολεύεται από την αντίδραση της Τουρκίας, η οποία μπλοκάρει για την ώρα το αναπόφευκτο.

Κάποια στιγμή στο άμεσο μέλλον η Σουηδία θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.

Και θα μετατρέψει τη Βαλτική σε μια νατοϊκή λίμνη, από την οποία τα ρωσικά πλοία (εμπορικά, αλλά και πολεμικά) δεν θα έχουν έξοδο διαφυγής.

Η Σουηδία ετοιμάζεται να αποκτήσει και πάλι ρόλο στην περιοχή εντασσόμενη σ’ έναν στρατιωτικό συνασπισμό, στον οποίο είχε στόχο να προσχωρήσει καιρό τώρα. Απλά, δεν έβρισκε την κατάλληλη αφορμή.