Σεισμός στην Τουρκία: Συμμορίες εργολάβων, στραβά μάτια και σεισμική διπλωματία

Η φράση αυτή, όσο επίκαιρη κι αν φαίνεται, είναι σχετικά παλιά: Την είπε τον Μάιο του 1960 ένας συνεργάτης του τότε προέδρου της Χιλής Χόρχε Αλεσάντρι. Εκείνες τις ημέρες η χώρα του βίωσε την μεγαλύτερη σεισμική δόνηση που έχει καταγραφεί ποτέ, μεγέθους 9,6 βαθμών Ρίχτερ.

Τα θύματα εκείνου του σεισμού πλησίασαν τις 6.000. Αριθμός που φαντάζει μικρός μπροστά στο μέγεθος της καταστροφής, και οφείλεται ακριβώς στο ότι η συγκεκριμένη χιλιανή επαρχία ήταν σχετικά αραιοκατοικημένη, ενώ τα περισσότερα σπίτια των φτωχών κατοίκων ήταν μονοκατοικίες φτιαγμένα από πέτρες και ξύλο.

Το μέγεθος, όμως, ήταν τέτοιο που ουδείς ασχολήθηκε με το ότι ακόμα και στην Βαλδίβια, την μεγαλύτερη σύγχρονη πόλη της επαρχίας, το 40% της κατασκευασμένης από μπετόν πόλης κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε. Καμία ευθύνη δεν αποδόθηκε, παρ’ ότι η περιοχή είχε ιστορικά έντονη σεισμική δραστηριότητα.

Οι πρόσφατοι πανίσχυροι σεισμοί, που έπληξαν επαρχίες της νοτιοανατολικής Τουρκίας και βόρειας Συρίας, επαναφέρουν το ίδιο ερώτημα με μεγαλύτερη ένταση, επειδή αφορά απείρως περισσότερους ανθρώπους: Αν οι κατασκευές ήταν καλύτερες, θα άντεχαν και σ’ αυτά τα ακραία σεισμικά μεγέθη; Θα έσωναν τη ζωή τους χιλιάδες περισσότεροι άνθρωποι από τον εφιαλτικό αριθμό που αναμένεται να φτάσει ο τελικός απολογισμός;

Πάνω στο Ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας οι πόλεις

Κατ’ αρχήν, ολίγη ιστορία: Η σεισμικότητα της περιοχής είναι γνωστή από αιώνες. Από τα πρώιμα αρχεία της αυτοκρατορίας των Σελτζούκων, δηλαδή σχεδόν 1.100 χρόνια πιο πριν, είχαν καταγραφεί εκτεταμένες καταστροφές στην πόλη του Καχραμάνμαρας από σεισμούς. Το δε Ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας είναι από τα πιο ενεργά της Ευρασιατικής Πλάκας και πολλές φορές οι σεισμοί που προκαλούνται είναι μεγάλου μεγέθους.

• Τα τελευταία 25 χρόνια έχουν καταγραφεί στην περιοχή αυτή πολλοί σημαντικοί και φονικοί σεισμοί.
• Την 27η Ιουνίου 1998 με μέγεθος 6,3 βαθμών Ρίχτερ (20 χλμ. εστιακό βάθος) και επίκεντρο ανάμεσα στις μεγάλες πόλεις των Αδάνων και του Τζεϊχάν.
• Την 1η Μαϊου 2003 με μέγεθος 6,4 βαθμών Ρίχτερ (15 χλμ. εστιακό βάθος) και επίκεντρο την πόλη του Μπίνγκιολ.
• Την 8η Μαρτίου 2010 με μέγεθος 6,1 βαθμών Ρίχτερ (10 χλμ. εστιακό βάθος) και επίκεντρο την πόλη του Ελαζίγ.
• Την 24η Ιανουαρίου 2020 με μέγεθος 6,7 βαθμών Ρίχτερ (10 χλμ. εστιακό βάθος) και επίκεντρο πάλι κοντά στο Ελαζίγ.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υπήρξαν εξαγγελίες για ανοικοδόμηση (οι οποίες, πάντως, δεν υλοποιήθηκαν πλήρως) και οι εργολάβοι γνώριζαν ακριβώς τους κινδύνους που αναλάμβαναν αν παρέδιδαν προς χρήση κατοικίες που δεν είχαν τουλάχιστον τις μίνιμουμ προϋποθέσεις ασφαλείας.

Αντ’ αυτού, καταγράφηκαν όχι μόνο χιλιάδες πολυκατοικίες που κατέρρευσαν ολοσχερώς, μα και ακόμα περισσότερες που στάθηκαν όρθιες από τύχη και πρέπει τώρα να κατεδαφιστούν, διότι δεν είναι κατοικήσιμες. Αλλά και δεκάδες δημόσια κτίρια, από σχολεία μέχρι νοσοκομεία και δημαρχεία. Σε μια είδηση υψηλού συμβολισμού, μάλιστα, διαβάζει κανείς ότι διαλύθηκε ολοσχερώς και το κτίριο της AFAD (της αντίστοιχης υπηρεσίας πολιτικής προστασίας της Τουρκίας) στο Καχραμάνμαρας.

Η «Συμμορία των Πέντε»: Ποια η εμπλοκή της στις κατασκευές

Οι κατασκευές ήταν ανέκαθεν ένας προνομιακός τομέα για τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Έχοντας ανάγκη από μεγάλες υποδομές, κυρίως όμως στην περιοχή των μεγάλων πόλεων, απευθύνθηκε σε πολλές κατασκευαστικές εταιρίες και σχεδόν από την αρχή της παντοδυναμίας του στην τουρκική πολιτική ζωή έφτιαξε ένα μπουκέτο επιχειρηματιών στον συγκεκριμένο κλάδο, οι οποίοι ανέλαβαν τα μεγαλύτερα έργα.

Στην τουρκική καθημερινότητα οι πέντε εταιρείες με τις οποίες κάνει τις περισσότερες κατασκευαστικές δουλειές του το καθεστώς αναφέρονται χαρακτηριστικά ως «μπεσλί τζετέ» (Besli Cete), η συμμορία των πέντε. Πρόκειται για τις Cenzig Holding, Limak Holding, Kalyon Group, Kolin Holding και Makyol Group. Το προσωνύμιο τους δόθηκε από τις ομιλίες βουλευτών της αντιπολίτευσης, που αντιτίθονταν στις συγκεκριμένες αναθέσεις.

Οι συγκεκριμένες εταιρείες πήραν την κυβερνητική έγκριση και το χρήμα για να κατασκευάσουν μερικά από τα μεγαλύτερα έργα στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης, όπως τη Γέφυρα του Οσμάνγκαζι, το καινούργιο αεροδρόμιο της Πόλης, το Ευρασιατικό Τούνελ και την Γέφυρα Γιαβούζ Σουλτάν Σελίμ. Από τη συνολική τους δραστηριότητα όχι μόνο σε αυτά τα έργα τα καθαρά κέρδη αυτών των εταιρειών υπολογίζονται σε πάνω από 40 δισ. δολάρια.

Όσο και αν κάποιος θα επιδιώξει να συνδέσει αυτή τη διαπλοκή με τις κακοτεχνίες στην περιοχή των σεισμών, οι αριθμοί δείχνουν ότι η δραστηριότητα της «Συμμορίας» στην περιοχή της νοτιοανατολικής Τουρκίας είναι πολύ μικρή.

Ακόμα και οι φωνές της αντιπολίτευσης στη γειτονική χώρα δεν εγκαλούν τις συγκεκριμένες εταιρείες για κακοτεχνίες, αλλά για έλλειψη αντανακλαστικών όσον αφορά τη βοήθεια. Χρειάστηκε να υπάρξει γενική κατακραυγή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ώστε να φιλοτιμηθούν οι εταιρείες αυτές να στείλουν στην περιοχή ειδικά μηχανήματα, τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην ταχύτερη και πιο ασφαλή απομάκρυνση μεγάλων τσιμεντένιων όγκων.

Η γενικότερη κουλτούρα διαπλοκής, πάντως, που διέπει κυρίως τις κατασκευές στην γειτονική χώρα άφησε το αποτύπωμά της και στην περιοχή. Σύμφωνα με τα στοιχεία που κάνουν πια την εμφάνισή τους και στα τουρκικά ΜΜΕ, υπήρξαν πάμπολλες περιπτώσεις «κτιριακής αμνηστίας», αν επιτρέπεται τέτοια έκφραση.

Αναγνωριζόταν, δηλαδή, από τις οικίες πολεοδομίες ότι οι περισσότερες κατασκευές δεν είναι σύμφωνες με τις αντισεισμικές προϋποθέσεις που θεωρητικά ισχύουν, αλλά τα κτίρια συνδέονταν κανονικά με τα δίκτυα ηλεκτρισμού, ύδρευσης και αποχέτευσης και η «τακτοποίησή» τους (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) αφέθηκε στο νομοθέτη του μέλλοντος.

Διπλωματία των σεισμών: Άλλαξαν οι εποχές;

Περισσότερες από 70 χώρες έχουν κινητοποιηθεί για να προσφέρουν βοήθεια τόσο στην Τουρκία, όσο και στην δοκιμαζόμενη Συρία. Στη γειτονική χώρα γίνεται ιδιαίτερη (αν και διακριτική) αναφορά στην Ελλάδα και την άμεση κινητοποίησή της να στείλει δύο μονάδες της ΕΜΑΚ, αλλά να είναι και η πρώτη χρονικά χώρα που στέλνει αεροπλάνα γεμάτα με ανθρωπιστική βοήθεια. Συνολικά έχουν προγραμματιστεί έξι πτήσεις, αλλά το σίγουρο είναι ότι η Ελλάδα θα ξεπεράσει σε μέσους όρους πληθυσμού ή οικονομικής δυνατότητας τις περισσότερες άλλες χώρες, οι οποίες θα προσπαθήσουν να συνδράμουν σ’ αυτή τη δύσκολη κατάσταση.

Βρισκόμαστε, λοιπόν, μπροστά σε ένα νέο επεισόδιο της λεγόμενης «διπλωματίας των σεισμών»; Αυτό ξεκίνησε το 1999, όταν σε διάστημα 20 ημερών οι δύο χώρες χτυπήθηκαν από τον εγκέλαδο: Στις 17 Αυγούστου η Τουρκία (περιοχή Αντάπαζαρι στη Νικομήδεια) και στις 7 Σεπτεμβρίου οι βόρειες περιοχές της Αθήνας.

Οι δύο χώρες βιάστηκαν να συνδράμουν η μία την άλλη στη συμφορά τους, παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις τους τότε ήταν ιδιαίτερα τεταμένες. Μόλις τρία χρόνια είχαν περάσει από την κρίση των Ιμίων και λίγοι μήνες από τη σύλληψη του Κούρδου ηγέτη Αμπντουλάχ Οτζαλάν. Παρ’ όλα αυτά, η γενική αίσθηση αλληλεγγύης που καλλιεργήθηκε βοήθησε και τις δύο χώρες να τοποθετήσουν καμπύλες εκεί που πριν είχαν αμβλείες γωνίες, μέχρι και να επαναρχίσει ο διάλογος για όσα τις απασχολούν.

Η συγκυρία μοιάζει ίδια, δεδομένου ότι και τώρα διανύουμε περίοδο έντασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αλλά δεν είναι ίδια η στόχευση. Τότε η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας ήταν προσανατολισμένη προς την Ευρώπη, επεδίωκε το διάλογο με τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και έψαχνε αφορμές να αμβλύνει τη θέση της Ελλάδας, η οποία θεωρούνταν το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας.

Τώρα, 23 χρόνια αργότερα, η Τουρκία του Ερντογάν έχει θάψει προ πολλού την ευρωπαϊκή της ολοκλήρωση και κοιτάζει προς τα ανατολικά και τα βόρεια για υποστήριξη. Οι σχέσεις της με τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες και τις ΗΠΑ είναι το ίδιο προβληματικές μ’ αυτή που έχει μαζί μας. Είναι πολύ δύσκολο να δούμε στο άμεσο μέλλον επιθέσεις φιλίας από το καθεστώς Ερντογάν, αν και είναι αλήθεια ότι αμέσως μετά τους σεισμούς και την άμεση θετική αντίδραση της Ελλάδας η εχθρική ρητορική έχει εξαφανιστεί. Το αν θα επανέλθει στο μέλλον και σε ποιο βαθμό, μένει να το διαπιστώσουμε.