Σ΄ έναν κόσμο γεμάτο Φρανκ Άντεργουντ, πόσο εύκολο είναι να παραμένεις αδιάφθορος από την εξουσία;

Τις τελευταίες μέρες είδα δύο σειρές που θα έπρεπε να έχω δει από καιρό.

Η μία είναι το Designated Survivor, στην οποία ο Κίφερ Σάδερλαντ, ένας πάρα πολύ ηθικός και τίμιος άνθρωπος, γίνεται κατά λάθος Πρόεδρος των ΗΠΑ και αφού τον παρακολουθούμε επί τρεις ατελείωτες σεζόν και 56 επεισόδια να λέει 7.000 φορές «god bless these United States of America» και να κάνει ό,τι μπορεί για να μην παραβεί τις αρχές του, στο τέλος κάνει μια κολοσσιαία απατεωνιά προκειμένου να επανεκλεγεί σε μια θέση την οποία μάς έχει πρήξει ότι δεν θέλει.

Στην τελευταία σκηνή της σειράς, ο POTUS του Σάδερλαντ, αφού αποδέχεται ότι γλυκάθηκε από την εξουσία, κοιτάει για πρώτη φορά απευθείας την κάμερα και λέει την επική ατάκα: «Ή μήπως τελικά ήμουν πάντα γεμάτος μαλακίες; (*full of bullshit, επί λέξει)».

Ο POTUS του Κέβιν Σπέισι, πάλι, στο κάπως εφιαλτικό (και είναι εφιαλτικό επειδή είναι γνώριμο) House of Cards, δεν έχει τέτοιες απορίες, ξέρει ότι ήταν πάντα κάθαρμα και κοιτάει πολύ συχνά την κάμερα, κάθε φορά που θέλει να μας πει τις αλήθειες πίσω από τα ψέματα που αραδιάζει με το τσουβάλι γύρω του. Προσέξτε: Δεν μας δικαιολογείται· δεν έχει την ανάγκη να το κάνει αυτό, δεν αισθάνεται ενοχές. Δεν αισθάνεται τίποτε βασικά. Μηδέν συναίσθημα.

Ο Φρανκ Άντεργουντ είναι ο απόλυτος κοινωνιοπαθής, είναι για σεμινάριο, αλλά αυτό δεν είναι το σημαντικό, δεν είναι και ο μόνος στον κόσμο άλλωστε και πλέον έχουμε μάθει να «διαβάζουμε» τους κοινωνιοπαθείς, γι αυτό τους κάνουμε και σειρές.

Το σημαντικό είναι η ευκολία και η άνεση με την οποία οι άνθρωποι γύρω του τον αποδέχονται, συμπράττουν μαζί του, ποντάρουν σε αυτόν και τελικά όχι απλώς του επιτρέπουν να κάνει όσα κάνει, αλλά επωφελούνται και οι ίδιοι από αυτά, όσο εκείνος αναρριχάται στην κορυφή του γνωστού σύμπαντος.

Δύο-τρεις που τους έπεσε βαρύ το γεγονός ότι είναι ένας κοινός και στυγνός εγκληματίας, τους έφαγε το μαύρο σκοτάδι. Οι υπόλοιποι είναι πάρα πολύ κουλ.

Ίσως φανεί κάπως σαν λογικό άλμα, αλλά όπως σκέφτομαι αυτούς τους δύο τηλεοπτικούς POTUS, μου έρχεται στο μυαλό ο Αντώνιος, αυτός της Κιβωτού του Κόσμου.

Η κότα και το αυγό

Το ερώτημα περί της σχέσης διαφθοράς και εξουσίας είναι σαν την κότα και το αυγό: Ο μεν Λόρδος Άκτον μάς είπε ότι «η εξουσία διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απόλυτα», ο δε συγγραφέας του Dune, Φρανκ Χέρμπερτ, είχε πει ότι «το πρόβλημα με την εξουσία είναι ότι προσελκύει διεφθαρμένους ανθρώπους».

Όπως και με την κότα και το αυγό, όμως, που έχει πάψει από πάρα πολύ καιρό να έχει σημασία ποιο ήρθε πρώτο, η σχέση της εξουσίας με τη διαφθορά είναι τόσο παλιά που σχεδόν δεν έχει νόημα πλέον να αναζητήσουμε απάντηση στο ερώτημα ποιος διαφθείρει ποιον.

Η αλήθεια είναι ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο -σχεδόν αδύνατον- να βρεθείς σε θέση ισχύος και να αντιστεθείς στη σαγήνη της «διαφθοράς».

Μισό λεπτό όμως...

Αν αποδεχθούμε ως αξιωματική αρχή το «η εξουσία διαφθείρει», αυτό σημαίνει ότι κάτι είναι ανηκέστως χαλασμένο στο είδος μας. Και δεν υπάρχει καμία ελπίδα. Όποιος κι αν αναλάβει οποιαδήποτε εξουσία, είναι απλώς θέμα χρόνου να διαφθαρεί. Είναι μια μορφή του πασίγνωστου «δεν βαριέσαι, όλοι ίδιοι είναι».

Είναι κάτι που ακούμε συχνά τις τελευταίες μέρες και για την περίπτωση του Αντώνιου της Κιβωτού: «Ήταν άλλος άνθρωπος παλιά, η δύναμη και τα χρήματα τον άλλαξαν».

Κι αυτό λέγεται σχεδόν με ανακούφιση: Εάν και ο συγκεκριμένος άνθρωπος απλώς υπέπεσε στη νομοτελειακή ανθρώπινη μοίρα, τότε το πρόβλημα δεν είναι οι προθέσεις, αυτές ήταν καλές, άρα δεν πειράζει που τον πιστέψαμε, που δώσαμε χρήματα, που εν τέλει τόσα χρόνια κάναμε ότι δεν βλέπαμε και δεν ακούγαμε και που κανείς δεν μπήκε στον κόπο να ψάξει να δει τι γινόταν εκεί μέσα.

Είναι πάρα πολύ βολική η αντίληψη αυτή, ότι όλοι στο βάθος μας είμαστε έτοιμοι κατασκευαστικά να διαφθαρούμε, να εξαπατήσουμε, να κοροϊδέψουμε, κ.λπ.· είναι πλήρως απαλλακτική των ευθυνών μας για τις επιλογές που κάνουμε: «Έλα μωρέ, όλοι τα ίδια δεν κάνουν;»

Συγνώμη αν σας το χαλάω, αλλά όχι. Όχι. Δεν κάνουν όλοι τα ίδια. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ντε φάκτο και εκ γενετής ούτε ψεύτες, ούτε διεφθαρμένοι, ούτε εξαπατητές, ουτε ναρκισσισευόμενοι κοινωνιοπαθείς, αυτό έλειπε. Απλώς, το να επιμένεις να μην είσαι κάτι απ' όλα αυτά ή όλα μαζί -σε κάποια διαβάθμιση- έχει τεράστιο κόστος.

Από την άλλη, εάν είναι η εξουσία που προσελκύει ανθρώπους με προδιάθεση στη διαφθορά, ίσως το πρόβλημα να είναι ο τρόπος με τον οποίο έχουμε δομήσει τα εξουσιαστικά συστήματα και αντιλαμβανόμαστε εν τέλει την ίδια την έννοια της εξουσίας.

Η κοινή λέξη που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας (όχι αναγκαία πολιτικές), είναι η «υπηρεσία»: Όλοι θέλουν να «υπηρετήσουν»: Ένα λαό, το κοινωνικό σύνολο, ή την πολυκατοικία τους ως διαχειριστές. Άρα η ανταμοιβή τους θα έπρεπε να είναι ηθική και συνεπώς άϋλη.

Είναι δυνατόν να συμβεί αυτό σε ένα σύστημα που λειτουργεί με βασική κινητήρια δύναμη τις υλικές ανταμοιβές, δηλαδή τα χρήματα; Που είναι χτισμένο πάνω σ' αυτό το θεμέλιο; Πώς θα επιβιώσει ο τίμιος και ηθικός αντίπαλος του κάθε Άντεργουντ, όταν ένα ολόκληρο σύστημα θα πέσει επάνω του να τον φάει, καλοταϊσμένο από τον δεύτερο; Κι όταν από κάτω θα υπάρχει μια ολόκληρη κοινωνία που περιμένει να πέσουν τα ψίχουλα από το φαγοπότι;

Ένας άνθρωπος που ξεκινάει για να κάνει το καλό, όπως ο POTUS του Σάδερλαντ και ο Αντώνιος της Κιβωτού και καταλήγει να έλκεται πιο πολύ από το μέσον (την εξουσία) παρά από το αποτέλεσμα (την προσφορά), είναι απόλυτο προϊόν αυτού του συστήματος.

Ακόμη κι αν δεν έχει ξεκινήσει με το πλεονέκτημα του Άντεργουντ, ο οποίος δεν χρειάστηκε να χάσει χρόνο προσποιούμενος ότι προσφέρει, τελικά καταλήγει λίγο πολύ στο ίδιο αποτέλεσμα.

Εκτός, βέβαια, αν ήταν εξαρχής full of bullshit.