Σαν σήμερα: 28 Νοεμβρίου - Όταν μισείς τους φίλους σου πιο πολύ απ' τους εχθρούς σου

Υποτίθεται ότι το είπαν οι Κινέζοι αυτό, οι οποίοι τότε δεν ήταν υπερδύναμη και δεν τους είχαν καλέσει στην Τεχεράνη, τους κάλεσαν όμως στο Κάιρο λίγο αργότερα, όπου πήγε ο Τζανγκ Κάι Σεκ και δεν πήγε ο Στάλιν.

Μια εικόνα λέει χίλιες λέξεις.

Η εικόνα του Τσόρτσιλ, του Ρουσβελτ και του Στάλιν να ποζάρουν μαζί στους φωτογράφους δεν λέει χίλιες λέξεις αλλά μια πρόταση που αρκεί: Πόσο αντιπαθούσαν ο ένας τον άλλον.

Η Τεχεράνη ήταν η πρώτη διάσκεψη στην οποία μετείχαν και οι τρεις ηγέτες. Οι αποφάσεις που λήφθηκαν εκεί ήταν προοίμιο των αποφάσεων που απλά επικυρώθηκαν στη Διάσκεψη της Γιάλτας, το 1945, και υπό αυτή την άποψη θεωρείται μια από τις πιο πιο σημαντικές διασκέψεις όχι τόσο του πολέμου, ο οποίος εν πολλοίς είχε κριθεί, αλλά του μεταπολεμικού κόσμου.

Ένα πολύ απρόσμενο «φλερτ»

Από την είσοδο της Σοβιετικής Ένωσης στον Πόλεμο το 1941 ο Στάλιν ζητούσε από τους δυτικούς συμμάχους του τη δημιουργία ενός δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη. Οι δυτικοί αντέτειναν ότι η δημιουργία ενός παρόμοιου μετώπου θα είχε ως συνέπεια βαρύτατες απώλειες και άρα θα έπρεπε να περιμένουν.

Οι πιέσεις που δεχόταν η ΕΣΣΔ κρατώντας μόνη της ουσιαστικά το ευρωπαϊκό μέτωπο, ήταν τεράστιες και ο Στάλιν πίστευε ότι οι δυτικές δυνάμεις καθυστερούσαν επίτηδες ν' ανοίξουν δεύτερο μέτωπο, προκειμένου να προκαλέσουν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ και κατά συνέπεια του κομμουνισμού.

Ίσως να μην είχε και πάρα πολύ άδικο. Το θέμα είναι ότι ο κομμουνισμός θα καταστρεφόταν από κάτι πολύ χειρότερό του και οι σύμμαχοι το ήξεραν. Παγιδευμένοι σε αυτήν την πραγματικότητα, ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ έπρεπε να πάρουν μια απόφαση.

Οι Big Three ήταν πολύ τσαντισμένοι ο ένας με τον άλλον στην Τεχεράνη.

Ο Ρούσβελτ περίμενε κι εκείνος δύο χρόνια να γίνει αυτή η συνάντηση, από την ιαπωνική εισβολή στο Περλ Χάρμπορ. Κυρίως οι Βρετανοί, που είχαν εμπλακεί πρώτοι πρώτοι στον πόλεμο και είχαν δει τους Αμερικανους να τους κοιτάνε αδιάφορα από την απέναντι πλευρά του Ατλαντικού, τον είχαν στο «περίμενε» όταν οι ΗΠΑ κατάλαβαν με τον πολύ δύσκολο τρόπο ότι τελικά δεν θα απέφευγαν την εμπλοκή τους.

Ο Ρούσβελτ και ο Τσόρτσιλ μισιόντουσαν βαθιά. Ενδεικτικό είναι ότι ο Ρούσβελτ πίστευε ότι μπορούσε να συνεννοηθεί πολύ καλύτερα με τον Στάλιν παρά με τον Τσόρτσιλ. Είχε προτείνει μάλιστα στον Στάλιν μια διμερή συνάντηση, η οποππία δεν έγινε ποτέ επειδή ο Στάλιν φοβόταν τα αεροπλάνα.

Εάν είχε γίνει ίσως ο μεταπολεμικός κόσμος θα ήταν λίγο διαφορετικός. Ήταν τέτοιο το χάος ανάμεσα στον Ρουσβελτ και τον Τσόρτσιλ που ο δεύτερος φοβόταν ότι η προσέγγιση ΗΠΑ και ΕΣΣΔ θα ήταν καταστροφική για το δυτικό κόσμο. Το ίδιο πίστευε και ο υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, Κόρντελ Χαλ, γι αυτό και ο Ρούσβελτ αποφάσισε να μην τον πάρει μαζί του στην Τεχεράνη, να μην τον ζαλίζει.

Όταν ο Χαλ του επεσήμανε ότι ο Βρετανός υπ.Εξ. Άντονι Ίντεν θα ήταν στη συνέντηση, ο Ρούσβελτ του απάντησε: «Εμείς και οι Βρετανοί έχουμε πολύ διαφορετικά πολιτικά συστήματα».

Ο Τσόρτσιλ στη «γωνία»

Οι τρεις πλευρές αφού συμφώνησαν να βρεθούν, έπρεπε να καταλήξουν και στο που. Τίοποτε δεν ήταν απλό σε αυτήν τη συνάντηση: Ο Ρούσβελτ ήταν ήδη πολύ άρρωστος, ο Στάλιν ήθελε να πάνε οι άλλοι δύο στη Μόσχα, ο Τσόρτσιλ έγινε έξαλλος με αυτήν την πρόταση και τους είπε να πάνε στο Λονδίνο: «είμαι επικεφαλής ενός μεγάλου έθνους και δε μπορώ να λείψω από την πατρίδα μου όσο αυτή πολεμά», διεμύνησε.

Ο Ρούσβελτ του υπενθύμισε ότι ακριβώς το ίδιο συνέβαινε και με τον ίδιον. Πρότεινε να μοιράσουν την απόσταση. Ο Στάλιν είναι αμετακίνητος. Μόσχα, Τεχεράνη ή αναβολή της συνάντησης για το 1944. Ο Ρούζβελτ υποχωρεί και δέχεται να πάει στην Τεχεράνη Ο Στάλιν πρότεινε αυτή την πόλη γιατί εκεί μπορούσε να πάει χωρίς να χρησιμοποιήσει αεροπλάνο, ενώ, η πόλη είχε και άμεση τηλεφωνική σύνδεση με τη Μόσχα.

Από την πρώτη στιγμή η αντιπάθεια και η δυσπιστία του Ρούσβελτ προς τον Τσόρτσιλ γίνεται ολοφάνερη: Τον θεωρεί συντηρητικό και αναχρονιστικό: Πράγματι, ο Τσόρτσιλ είναι προσηλωμένος στη μοναρχία, φανατικός αντικομμουνιστής και αποικιοκράτης.

Ο Ρούσβελτ θεωρεί ότι αν κάτι πρέπει να πεθάνει μετά τον πόλεμο, αυτό είναι η Βρετανική Αυτοκρατορία. Αντίθετα, θεωρεί τον Στάλιν «μέσα στο ρεύμα της Ιστορίας». Στις ΗΠΑ γίνεται σούσουρο. Ο Πρόεδρος θέλει συμμαχία ΗΠΑ - Μπολσεβίκων; Δεν είναι κάπως παράξενο αυτό;

Η διάσκεψη αρχίζει την Κυριακή 28 Νοεμβρίου. Ο Τσώρτσιλ αντιμετωπίζει την από κοινου εχθρότητα Στάλιν και Ρούζβελτ, που του συμπεριφέρονται απαξιωτικά. Ο Ρούζβελτ αρνείται να παράσχει κάθε βοήθεια στη Μεσόγειο, με συνέπεια η Βρετανία να αποπειραθεί μόνη της την κατάληψη των νησιών του Αιγαίου. Η απόπειρα αποτυγχάνει παταγωδώς, μια βρετανική ταξιαρχία αιχμαλωτίζεται στη Λέρο και βυθίζονται έξι βρετανικά αντιτορπιλικά.

Στο δείπνο της 29ης Νοεμβρίου ο Στάλιν λέει ότι οι 50.000 - 100.000 ηγετικές φυσιογνωμίες της Γερμανίας στους τομείς των ενόπλων δυνάμεων, της επιστήμης, της τεχνολογίας και της οικονομίας θα πρέπει να εκτελεστούν με συνοπτικές διαδικασίες.

Ο Τσώρτσιλ σηκώνεται και λέει ότι αυτό είναι ανήκουστο και αρνείται να συμμετάσχει σε εκτελέσεις που γίνονται για πολιτικούς λόγους. Ο γιος του Ρούζβελτ υποστηρίζει τον Στάλιν. Ο Τσόρτσιλ απαντά ότι προτιμά να εκτελεστεί ο ίδιος τώρα στην αυλή της Σοβιετικής Πρεσβείας παρά να συναινέσει σε τέτοια ενέργεια. Σηκώνεται από το τραπέζι και φεύγει. Ο Στάλιν τον επαναφέρει στο τραπέζι, βεβαιώνοντάς τον ότι απλά αστειευόταν. Δεν αστειευόταν.

Ο Τσόρτσιλ καταλαβαίνει ότι ο ίδιος και η Βρετανία δεν έχουν πλέον τον πρώτο λόγο σε όσα συμβαίνουν στον πλανήτυη και δεν μπορεί να το δεχθεί. Θεωρεί ότι είναι ευθύνη των Αμερικανών που «κοιμούνται» πλέον με τους Ρώσους.

Σε αντάλλαγμα για την υποστήριξη της ΕΣΣΔ στους Αμερικανούς και Βρετανούς στον πόλεμο, ο Στάλιν κερδίζει μια ακόμη νίκη: Τον έλεγχο της Γιουγκοσλαβίας.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, ο Στάλιν, κάνοντας μια επίσημη πρόποση σε ένα από τα δείπνα της διάσκεψης είπε: «Τα Ενωμένα Έθνη δεν θα είχε γίνει ποτέ δυνατό να κερδίσουν αυτό τον Πόλεμο χωρίς την πολεμική παραγωγή των ΗΠΑ».

Στην Τεχεράνη συμφωνήθηκαν πολλά και διάφορα, τα κατάφεραν οι τρεις τελικά. Το πιο σημαντικό ήταν η απόφαση για την απόβαση στη Νορμανδία. Πέρα από τις επιμέρους αποφάσεις όμως, αυτό που έγινε ήταν ότι φάνηκε πόσο είχαν αλλάξει οι ισορροπίες.

Τι θα είχε συμβεί εάν ο Ρούσβελτ δεν είχε πεθάνει λίγο αργότερα και δεν είχε αντικατασταθεί από τον πολύ συντηριτικό Χάρι Τρούμαν; Πόσο διαφορετική θα ήταν η κατάσταση ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ τα πρώτα κρίσιμα μεταπολεμικά χρόνια και κατά συνέπεια και αργότερα;

Δεν ξέρουμε, αλλά μπορουμε να υποθέσουμε. Όσο καλές κι αν ήταν οι προθέσεις του, ο Ρούσβελτ, όπως κάθε πρόεδρος, δεν θα μπορούσε να πάει για πολύ κόντρα στο ρεύμα της ιστορίας.

Και η ιστορία απαιτούσε εκείνην την εποχή τον Ψυχρό Πόλεμο για να μπορέσει να διατηρηθεί η μεταπολεμική ειρήνη. Παράδοξο, αλλά αληθινό.

Σαν σήμερα: Η 28η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1939, Γαλλία. Ένας Γερμανός αιχμάλωτος πολέμου ανακρίνεται από Γάλλους αξιωματικούς.

1941, Ανόι. Ένας καθεδρικός ναός, μνημείο της αποικιοκρατίας, στο Ανόι της Ινδοκίνας.

1943. Συγκαλείται η Διάσκεψη της Τεχεράνης, μεταξύ Στάλιν, Ρούσβελτ και Τσόρτσιλ. Αποφασίζεται η απόβαση στη Νορμανδία για το Μάιο του 1944.

1953. Η ηθοποιός Άβα Γκάρντνερ στη Ρώμη.

1966, Ουάσινγκτον. Η εκδότης της Washington Post, Κάθριν Γκράχαμ, φορώντας μια μάσκα, σε ένα από τα περίφημα Black and White πάρτι του Τρούμαν Καπότε, ο οποίος είναι δίπλα της.

1972, Νέα Υόρκη. Ο Ρόμπερτ Ρέντφορντ και η Μπάρμπαρα Στρέιζαντ γυρίζουν μια σκηνή από την ταινία «Τα Καλύτερά μας Χρόνια» μπροστά από το ξενοδοχείο Plaza της Νέας Υόρκης.

1990, Λονδίνο. Η Μάργκαρετ Θάτσερ και ο σύζυγός της Ντένις βγαίνουν από την κατοικία τους στο Νο 10 της Ντάουνινγκ Στριτ. Η Θάτσερ θα πάει στο παλάτι για να υποβάλει την παραίτησή της στη βασίλισσα, μετά από 11 χρόνια. Τη θέση της θα πάρει ο Τζον Μέιτζορ.

1991, Νέα Υόρκη. Ο Κέρμιτ ο βάτραχος, με λίγο ξεφούσκωτο το κεφάλι του, στην παραδοσιακή παρέλαση των πολυκαταστημάτων Macy's την ημέρα των Ευχαριστιών.

1991, Μόσχα. Ένας Σοβιετικός αξιωματικός του στρατού ζυγίζει τα σάπια μήλα που αγοράζει από έναν πάγκο στους δρόμους της Μόσχας. Οι τιμές των τροφίμων στη Σοβιετική Ένωση έχουν ανέβει τρομακτικά και πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να αγοράσουν φρέσκα τρόφιμα.

2011, Κάιρο. Γυναίκες στέκονται στην ουρά για να ψηφίσουν, στο Κάιρο της Αιγύπτου. Είναι οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές μετά την ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ και για πολλούς Αιγύπτιους συμβολίζουν την ελπίδα για στροφή της χώρας προς τη δημοκρατία.