Σαν σήμερα: 22 Νοεμβρίου - Μια δολοφονία λιγότερο σημαντική απ' όσο μας αρέσει να νομίζουμε

Το κάπως παράδοξο με την υπόθεση του Κένεντι είναι ότι ο ίδιος δεν πέρασε στη σφαίρα του μύθου με τη δική του δολοφονία, αλλά με τη δολοφονία του δολοφόνου του.

Εάν ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ δεν είχε, με τη σειρά του, δολοφονηθεί, σε λίγες ώρες αφότου πυροβόλησε θανάσιμα τον Κένεντι, πιθανότατα θα είχαμε μάθει τα ακριβή κίνητρά του, αλλά θα είχε απαντηθεί και το μείζον: Εάν έδρασε αυτοβούλως ή τον έβαλε κάποιος άλλος να σκοτώσει τον Πρόεδρο των ΗΠΑ.

Συνεπώς δεν θα περνούσαμε τα επόμενα πενήντα χρόνια πλέκοντας ατελείωτες θεωρίες συνομωσίας, μερικές από τις οποίες είναι για Όσκαρ ή Νόμπελ, και θα μας είχε φύγει και ο καημός ποιός ήθελε τόσο πολύ τον Κένεντι νεκρό και γιατί. Η δε απάντηση σε αυτό είναι και λίγο αυτονόητη:

Τον Κένεντι ήθελαν νεκρό πάρα πολλοί άνθρωποι. Αλλά, δεν ήταν μόνος του σ΄αυτό. Συμβαίνει σε όλους τους Προέδρους των ΗΠΑ (και όχι μόνο των ΗΠΑ). Το γιατί, είναι δευτερεύον. Άλλος επειδή είναι τρελός. Άλλος για τα συμφέροντά του. Άλλος για τα πιστεύω του. Δεν έχει γεννηθεί ο πολιτικός που μπόρεσε να ικανοποιήσει τους πάντες και δεν θα γεννηθεί και ποτέ.

Αυτό είναι η πολιτική: Ισορροπισμός ανάμεσα σε πολλά αντικρουόμενα συμφέροντα. Ο Κένεντι ήταν ισορροπιστής, αυτό είχε μάθει εξάλλου να κάνει από παιδί. Αυτό και να γοητεύει τα πλήθη με το λαμπερό χαμόγελό του και τη ρητορική του. Και τις γυναίκες, αλλά αυτό ήταν παράπλευρο όφελος.

Εν πάση περιπτώσει ο Κένεντι δολοφονήθηκε και ανάμεσα στα πολλά ερωτήματα που πλέκουν έκτοτε το μύθο του είναι και τι θα είχε συμβεί εάν δεν είχε δολοφονηθεί. Ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει τους ιστορικούς, τους συνομωσιολόγους και τους λογοτέχνες εξίσου. Και φυσικά την κινηματογραφική και τηλεοπτική μυθοπλασία.

Στην πραγματικότητα, ο Κένεντι δεν πέθανε ποτέ· δεν υπάρχει ούτε ένας κινηματογραφικός ή τηλεοπτικός Πρόεδρος των ΗΠΑ που δεν «πάτησε» πάνω στη δική του φιγούρα και προσωπικότητα.

Κι αυτό διότι το σημαντικότερο επίτευγμα του νεαρού πολιτικού από τη Μασαχουσέτη ήταν ότι άλλαξε τη δημόσια εικόνα αυτού που λέγεται Πρόεδρος των ΗΠΑ, την έκανε πιο προσιτή και αγαπητή στο μέσο πολίτη και εν τέλει προϊόν προς λαϊκή κατανάλωση.

Σε πιο σημαντικά ζητήματα, ο Κένεντι δεν ήταν τόσο προοδευτικός όσο έχει μείνει στην ιστορία, όχι με τα σημερινά δεδομένα πάντως. Ούτε και τόσο ικανός όσο πιστεύουμε, με πολύ αδύνατο σημείο του την εξωτερική πολιτική, μέσω της οποίας έφερε τον κόσμο πιο κοντά στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο από ποτέ.

Θα είναι άδικο, βέβαια, να μην του καταλογίσουμε στα θετικά του τις προόδους που έγιναν επί της σύντομης προεδρίας του στα θέματα των κοινωνικών δικαιωμάτων, αυτά όμως είχαν ωριμάσει ήδη αρκετά· δύσκολα θα μπορούσε η Αμερική να τα αγνοήσει επί μακρόν.

Ας κάνουμε, όμως, μια υποθετική προβολή στα χρόνια μετά τη δολοφονία, για να δούμε λίγο ψύχραιμα τι θα μπορούσε να συμβεί εάν δεν είχε πεθάνει κατά την απόπειρα.

Θα είχε επανεκλεγεί; Δύσκολο

Εάν η απόπειρα είχε γίνει, αλλά ο Κένεντι δεν είχε πεθάνει, δεν θα είχε υπάρξει η έρευνα της επιτροπής Γουόρεν με τη μορφή που την ξέρουμε.

Θα είχε γίνει, όμως, κάποια έρευνα, ήταν ήδη στριμωγμένος. Και αυτή η έρευνα, αναπόφευκτα θα είχε φέρει στην επιφάνεια πολλά από τα προσωπικά και πολιτικά μυστικά του, όπως για παράδειγμα το κοινότερο, τη σχέση του με τη Μαφία.

Το κατεστημένο στην Αμερική δεν ήταν υπέρ του. Τουναντίον, ήταν πολύ εναντίον του. Αυτές οι αποκαλύψεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε παραπομπή του, παρόμοια με αυτή που αντιμετώπισε ο Τραμπ.

Σε κάθε περίπτωση με όλες τις μυστικές και φανερές υπηρεσίες να τον ερευνούν, ο Κένεντι μάλλον θα έχανε τις εκλογές, με συνέπεια να μην υπάρξει δεύτερη θητεία και ο ίδιος να εξαφανιστεί από το πολιτικό σκηνικό απαξιωμένος.

Αν δεν είχε δολοφονηθεί φυσικά, εν ολίγοις, θα είχε δολοφονηθεί πολιτικά. Το απόσπασμα ήταν έτοιμο.

Η «σαλάτα» του Βιετνάμ

Λίγους μήνες πριν σκοτωθεί, ο Κένεντι είχε υποστηρίξει το πραξικόπημα το οποίο κατέληξε με το θάνατο του Νοτιοβιετναμέζου (εγκάθετου από τις ΗΠΑ) Προέδρου Ντίεμ στο Νότιο Βιετνάμ. Ουσιαστικά ήταν ο ίδιος που άνοιξε το δρόμο για τον πόλεμο που ακολούθησε.

Κάποιοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι ο Κένεντι θα είχε αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από το Βιετνάμ, αντιστεκόμενος στις πιέσεις για ένα γενικευμένο πόλεμο.

Παρόλα αυτά, μετά το θάνατό του, ο αδελφός του Ρόμπερτ είπε στους δημοσιογράφους ότι ο JFK δεν είχε καμία πρόθεση να φύγει από το Βιετνάμ. Φαίνεται πράγματι δύσκολο να είχε πάρει μια τόσο δραστική απόφαση, δεν είχε δώσει έως τότε δείγματα ότι ήταν τόσο αποφασιστικός.

Οι ιστορικοί όχι μόνο δεν έχουν κάποιο ασφαλές σενάριο, αλλά διαφωνούν και πολύ μεταξύ τους για το πώς θα εξελισσόταν ο πόλεμος του Βιετνάμ αν ζούσε ο Κένεντι.

Τα ανθρώπινα δικαιώματα

Οι ιστορικοί ξέρουν ότι ο Κένεντι θα τα είχε βρει πολύ σκούρα στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει τη συναίνεση του Κογκρέσου στα θέματα των κοινωνικών αλλαγών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αν είχε εκλεγεί για ακόμη μια θητεία.

Τελικά, αυτός που τα κατάφερε ήταν ο Λίντον Τζόνσον, ο οποίος κατάφερε να περάσει τους περίφημους νόμους που άλλαξαν την Αμερική στη δεκαετία του '60.

Ο Τζόνσον εκμεταλλεύτηκε τόσο τη δυναμική που είχε δημιουργήσει ο Κένεντι, όσο και τις προσωπικές του διασυνδέσεις στο Κογκρέσο αλλά και τη μυθολογία που άρχισε από την πρώτη στιγμή να δημιουργείται γύρω από την ίδια τη δολοφονία.

Το πιθανότερο είναι ότι ο ίδιος ο Κένεντι δεν θα τα είχε καταφέρει τόσο καλά, με το σενάριο των γενικευμένων κοινωνικών συγκρούσεων να είναι πολύ ορατό.

Ο ψυχρός Πόλεμος

Πολλοί από τους ιστορικούς υποστηρίζουν ότι ο Κένεντι κέρδισε τις εκλογές εκμεταλλευόμενος τους φόβους για πυρηνικό πόλεμο και χτίζοντας όλη την πολιτική του περσόνα πάνω στο σκληρό πρόσωπο που έπρεπε να επιδείξει η Αμερική στον Ψυχρό Πόλεμο.

Ένα από τα επιχειρήματά του ήταν ότι «οι Ρεπουμπλικάνοι στάθηκαν πολύ αδύναμοι στην αντιμετώπιση του Κομμουνιστικού κινδύνου».

Όμως, λίγο πριν από το θάνατό του, πίεσε για περιορισμό της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων. Στο βιβλίο «If Kennedy Lived: An Alternate History», ο Τζεφ Γκρίνφιλντ υποστηρίζει ότι ο Κένεντι θα είχε συνεργαστεί με το Σοβιετικό ηγέτη Νικίτα Χρουστσόφ για να περιοριστούν πράγματι τα πυρηνικά όπλα. Πόσο εφικτό θα ήταν αυτό σε μια εποχή στην οποία η ισορροπία του τρόμου έκανε τον κόσμο να γυρίζει, παραμένει άγνωστο.

Και μην ξεχνάμε τους χειρισμούς του στην Κούβα, αλλά η Κούβα είναι ξεχωριστό κεφάλαιο.

Οι σχέσεις με την Κούβα

Ένα από τα σημεία-κλειδιά της δολοφονίας του Κένεντι είναι η σχέση του με τον Φιντέλ Κάστρο και το πώς ο ίδιος ως Πρόεδρος διαμόρφωσε τις αμερικανο-κουβανικές σχέσεις για την επόμενη 50ετία.

Φυσικά ο Κάστρο ήξερε ότι θα έπεφταν επάνω του κατηγορίες για τη δολοφονία, ιδιαίτερα μετά την αποκάλυψη ότι ο Όσβαλντ είχε μιλήσει ανοιχτά εναντίον της πολιτικής των ΗΠΑ απέναντι στην Κούβα.

Γι αυτό και προσφέρθηκε να δώσει ο ίδιος εξηγήσεις στην επιτροπή Γουόρεν, που διερευνούσε τη δολοφονία. Κάποιοι πείστηκαν. Πολλοί όχι και η εμπλοκή της Κούβας στο θάνατο του Κένεντι παραμένει ως σήμερα κεντρικό σημείο σε πολλές από τις θεωρίες συνομωσίας.

Ο ίδιος ο Κένεντι, πάντως, όπως λέει ο βιογράφος του, Ρόμπερτ Ντάλεκ, έβλεπε ως μονόδρομο την προσέγγιση με την Κούβα και ήταν προετοιμασμένος να κινηθεί σε αυτή την κατεύθυνση. Μέχρι το θάνατό του, πάντως, δεν τα είχε καταφέρει, ακριβώς το αντίθετο.

Ποιος κέρδισε και ποιος έχασε από τη δολοφονία;

Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι αν ο Κένεντι είχε ζήσει, τα επόμενα χρόνια δεν θα είχαν το μομέντουμ των πρώτων ετών της πολιτικής του καριέρας. Η πρώτη του θητεία ήταν καλή αλλά όχι αξιομνημόνευτη. Και, υπό μια έννοια, ο θάνατός του ήλθε στην κατάλληλη στιγμή, ώστε να προστατεύσει την υστεροφημία του: Η δεκαετία του '60 ξεκίνησε καλά για τις ΗΠΑ, αλλά στην πορεία της μετατράπηκε σε κόλαφο, ιδιαίτερα στο Βιετνάμ.

Η εμπειρία μάς διδάσκει ότι όλοι οι Πρόεδροι των ΗΠΑ έκαναν τα σημαντικότερα πράγματα της καριέρας τους στην πρώτη τους θητεία. Και ο Κένεντι αποδείχθηκε άτολμος σε πολλές περιπτώσεις. Και όχι ιδιαίτερα ικανός.

Αυτός που βγαίνει κερδισμένος απ' όλο αυτό, είναι ο Λίντον Τζόνσον. Ένας άνθρωπος με εξίσου φιλελεύθερο όραμα για τις ΗΠΑ, αλλά πολύ λιγότερο λαμπερός από τον Κένεντι. Λαϊκός τύπος, χωρίς σπουδαία μόρφωση, καθόλου επικοινωνιακός, ο Τζόνσον είχε πολλά μειονεκτήματα έναντι του Κένεντι, αλλά ένα πολύ σοβαρό πλεονέκτημα: Ήταν αποτελεσματικός.

Κι αυτό απέδειξε ότι η θεωρία των «μεγάλων ηγετών» δεν απαντά κατ' ανάγκην στα ιστορικά ερωτήματα. Οι ηγέτες έχουν τη δυνατότητα να καθορίσουν κάποια γεγονότα, αλλά πάντα και οι ίδιοι εξαρτώνται από δυνάμεις πολύ ισχυρότερες από τους ίδιους. Ακόμα κι αν ο Κένεντι ήθελε να τερματίσει τον Ψυχρό Πόλεμο, είχε απέναντί του το Νικίτα Χρουστσόφ, ο οποίος δεν ήταν Στάλιν, αλλά δεν ήταν και Γκορμπαρσόφ.

Κι αν ήθελε να τερματίσει τον πόλεμο στο Βιετνάμ, είχε πίσω του μια Αμερική που μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο πίστευε ότι μπορούσε να κάνει ότι ήθελε. Αυτή η αντίληψη αποτέλεσε και τη νέμεσή της στο Βιετνάμ.

Θα ήταν διαφορετική η ιστορία αν δεν είχε δολοφονηθεί, λοιπόν, ο Κένεντι. Ναι, λίγο. Το μόνο βέβαιο, όσο και σκληρό, είναι ότι η δολοφονία του έγραψε με χρυσά γράμμα τη δική του ιστορία.

Σαν σήμερα: Η 22η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1897. Υπογράφεται ελληνοτουρκική συνθήκη ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη, μετά τον πόλεμο του 1897. Η Ελλάδα καταβάλει 4 εκατομμύρια χρυσές λίρες ως αποζημίωση στην Τουρκία και υποχρεώνεται να εκκενώσει την περιοχή ανάμεσα στον Όλυμπο και τα Καμβούνια Όρη. Με την ίδια συνθήκη, η Κρήτη αποκτά την αυτονομία της.

1935, Αθήνα. Με την επικράτηση των βασιλικών, άρχισε η απελευθέρωση των υποστηρικτών τους που κρατούνταν στις φυλακές. Οι φυλακσιμένοι χαιρετήθηκαν ως ήρωες φεύγοντας από τις φυλακές και στην έξοδό τους τούς περίμενε στρατιωτικό άγημα.

1941, Τεχεράνη. Ο νέος Σάχης της Περσίας (δεξιά), Ρεζά Παχλεβί, γιορτάζει τα 22α του γενέθλια και η επέτειος γιορτάζεται σε όλη τη χώρα. Μαζί του στη φωτογραφία, ο Πρωθυπουργός της χώρας, Μοχάμετ Αλί Φουρουγκιάτ.

1950, Καλιφόρνια. Ο Eφ.Σι Χάρις από το Φούλερτον, με το μοντέλο του Πύργου του Άιφελ, το οποίο έφτιαξε από οδοντογλυφίδες και κόλλα. Ο αυθεντικός πύργος χρειάστηκε 2,500 σελίδες σχεδίων, 500 σχέδια μηχανικών και 1,3 εκατομμύρια δολάρια για να κατασκευαστεί. Ο Χάρις έφτιαξε το μοντέλο του με κόστος 4,5 δολάρια. Η κλίμακα είναι 1 προς 100, το μοντέλο έχει τρία μέτρα ύψος ενώ ο πύργος 300.

1963, Ντάλας. Ο Πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι, στην αυτοκινητοπομπή, περίπου ένα λεπτό πριν πυροβοληθεί θανάσιμα στο Ντάλας του Τέξας. Στο αυτοκίνητό του, μαζί του, η Τζάκι Κένεντι, η Νέλι Κόνελι και ο σύζυγός της ο κυβερνήτης του Τέξας Τζον Κόνελι.

1963, Ντάλας. Ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ, ύποπτος για τη δολοφονία του Τζον Κένεντι, στο αρχηγείο της αστυνομίας στο Ντάλας, όπου κρατείται και ανακρίνεται. Νέες έρευνες για το είδος του βλήματος που χτύπησε τον Κένεντι έχουν εγείρει αμφιβολίες για το αν ο Όσβαλντ έδρασε μόνος του.

1975, Μαδρίτη. Ο βασιλιάς της Ισπανίας, Χουάν Κάρλος ντε Μπορμπόν, κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσημης εμφάνισής του μπροστά στην Ισπανική Βουλή. Αριστερά του η βασίλισσα Σοφία.

1977, Λονδίνο. Ένα βρετανικό υπερηχητικό Κονκόρντ απογειώνεται από το αεροδρόμιο του Λονδίνου, Χίθροου, στις 10:29, την Τρίτη 22 Νοεμβρίου 1977. Ειναι η παρθενική πτήση του αεροσκάφους προς τη Νέα Υόρκη, μια πτήση που θα διαρκέσει 3 ώρες και 23 λεπτά.

1978, Αβάνα. Ο Κουβανός Πρόεδρος Φιντέλ Κάστρο ανακοινώνει στους δημοσιογράφους ότι θα επιτρέψει σε 3.000 Κουβανούς φυλακισμένους να φύγουν από την Κούβα για τις ΗΠΑ.