«Επιχείρηση Ουρανός»: 80 χρόνια από την αρχή του τέλους για τους Γερμανούς στο Στάλινγκραντ
Τον Νοέμβριο του 1942, οι ομάδες στρατιών του Χίτλερ που είχαν εκστρατεύσει στην Σοβιετική Ένωση από τον Ιούνιο του 1941 (Επιχείρηση Μπαρμπαρόσα), είχαν ήδη καταλάβει ότι το έργο τους ήταν κάθε άλλο παρά εύκολο, αφού δεν είχαν να αντιμετωπίσουν μόνο τις Σοβιετικές δυνάμεις, αλλά και το δριμύ ψύχος της αχανούς Σοβιετικής στέπας. Θερμοκρασίες που έφταναν ακόμα και τους 42 βαθμούς Κελσίου υπό του μηδενός, έκαναν μέχρι και το πετρέλαιο στα ρεζερβουάρ των αρμάτων να στερεοποιείται, σύμφωνα με μετέπειτα μαρτυρίες Γερμανών στρατιωτών.
Εκείνη τη στιγμή, οι Σοβιετικές δυνάμεις διέγνωσαν ως «σημείο καμπής» και επέλεξαν να ξεκινήσουν την μεγάλη αντεπίθεση κατά των δυνάμεων του Χίτλερ, με την κωδική ονομασία «Επιχείρηση Ουρανός».
Η επιχείρηση διήρκησε από τις 19 έως τις 23 Νοεμβρίου 1942 και ουσιαστικά τα ωφέλη της ήταν στρατηγικής σημασίας για την έκβαση του πολέμου αφού αφενός οι Σοβιετικοί κατάφεραν να αποκόψουν και να εγκλωβίσουν την πανίσχυρη έως τότε 6η γερμανική στρατιά του Φρίντριχ Πάουλους (πρόκειται για τη στρατιά που τον Απρίλιο του 1941 είχε καταλάβει την Ελλάδα), την επίσης πανίσχυρη 4η μηχανοκίνητη μεραρχία Πάντσερ, καθώς επίσης και την 3η και 4η Ρουμανική στρατιά που συνέδραμαν τους Ναζί. Αφετέρου οι δυνάμεις των Σοβιετικών πέρασαν στην αντεπίθεση και ξεκίνησαν την ανάκτηση των χαμένων Σοβιετικών εδαφών.
«Σχέδιο Μπλε»
Ουσιαστικά αυτό που έδωσε την ευκαιρία στους Σοβιετικούς να αντεπιτεθούν ήταν ένα στρατηγικής σημασίας λάθος από την πλευρά των Γερμανών τον Μάιο του 1942, όπου ξεκίνησαν μια επίθεση μεγάλης κλίμακας με την κωδική ονομασία «σχέδιο Μπλε».
Αντικειμενικός σκοπός των Γερμανών στραταρχών ήταν η διάσπαση των δυνάμεων του Κόκκινου Στρατού, κάτι που επετεύχθη τον Ιούλιο, με την περικύκλωση του Ροστόφ, και η κατάληψη της πόλης του Στάλινγκραντ και οι πετρελαιοπηγές του Καυκάσου, ζωτικής σημασίας για τον ανεφοδιασμό των γερμανικών μηχανοκίνητων τμημάτων.
Η γερμανική Ομάδα Στρατιών «Νότος» υπό τον στρατάρχη Φέντορ φον Μποκ, (αποτελούνταν από την 11η στρατιά του ίσως πιο ικανού γερμανού στρατάρχη, Έριχ φον Μανστάιν, την 6η Στρατιά του Φρίντριχ Πάουλους, την 17η στρατιά του φον Σάλμουτ, την 1η μεραρχία Πάντσερ του Φον Κλάιστ, την 3η και 4η ρουμανική στρατιά, την 4η πτέρυγα μάχης της Luftwaffe, καθώς και από άλλες μονάδες συμμάχων των Ναζί) εξαπέλυσε επίθεση στις 22 του Ιουνίου.
Η 6η Στρατιά, περίμενε να της παραδοθεί σύντομα η πόλη του Στάλινγκραντ που ήταν ζωτικής σημασίας βιομηχανικό κέντρο.
Τρεις μήνες μετά, στις 22 Σεπτεμβρίου του 1943, ο Πάουλους είχε καταλάβει το κέντρο της πόλης και τη δεξιά όχθη του ποταμού Βόλγα, αλλά η αντίσταση των Σοβιετικών διαρκώς εντεινόταν. Ο βομβαρδισμός της Luftwaffe ήταν ανηλεής και είχε καταστρέψει σχεδόν όλα τα κτίρια τα ερείπια των οποίων πλέον εμπόδιζαν τα άρματα των Γερμανών να μπουν πόλη. Τα τανκς ήταν άχρηστα και οι μάχες δίνονταν σώμα με σώμα και με ελεύθερους σκοπευτές.
Έτσι, ο Κόκκινος Στρατός επωφελήθηκε από το λάθος των Γερμανών να δημιουργήσουν ένα τεράστιο σε μήκος μέτωπο στην Νότια Σοβιετική Ένωση χρησιμοποιώντας μάλιστα τις πιο αδύνατες ρουμανικές στρατιές για την φύλαξη των πλευρών τους.
Οι Γερμανοί και οι υπόλοιπες δυνάμεις του Άξονα ήταν αναγκασμένοι να φρουρούν τομείς πολύ μεγαλύτερους από όσους ήταν ικανοί να κρατήσουν, ενώ στο Βερολίνο ο Χίτλερ έδινε εντολές βασιζόμενος σε χάρτες που δεν αποτύπωναν την πραγματική κατάσταση στο μέτωπο.
Η κατάσταση χειροτέρεψε από την απόφαση να μεταφερθούν μερικές μηχανοκίνητες μεραρχίες από τη Σοβιετική Ένωση στη Δυτική Ευρώπη. Επιπλέον, οι μονάδες στην περιοχή είχαν εξαντληθεί από τις πολύμηνες μάχες, ιδίως αυτές που έλαβαν μέρος στις μάχες στο Στάλινγκραντ.
Ολομέτωπη αντεπίθεση
Τα αρχικά σημεία της επίθεσης καθορίστηκαν κατά μήκος του μετώπου ακριβώς απέναντι από τις ρουμανικές δυνάμεις, οι οποίες δεν είχαν τον απαραίτητο βαρύ οπλισμό για να αντιμετωπίσουν τα σοβιετικά άρματα.
Στις 07:20 της 19ης Νοεμβρίου οι σοβιετικές δυνάμεις επιτέθηκαν στο βόρειο πλευρό των γερμανικών δυνάμεων, ενώ οι δυνάμεις στο νότιο πλευρό επιτέθηκαν στις 20 Νοεμβρίου.
Παρόλο που οι ρουμανικές μονάδες κατάφεραν να αποκρούσουν τις πρώτες επιθέσεις, στο τέλος τις 20ής Νοεμβρίου η 3η και η 4η Ρουμανική Στρατιά αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν ταχύτατα, καθώς ο Κόκκινος Στρατός είχε παρακάμψει μερικές γερμανικές μεραρχίες πεζικού.
Οι γερμανικές εφεδρείες δεν ήταν αρκετές για να αποκρούσουν τις σοβιετικές μηχανοκίνητες μεραρχίες, ενώ η 6η Στρατιά δεν αντέδρασε έγκαιρα, ώστε να απεμπλέξει δυνάμεις από το Στάλινγκραντ και να τις διαθέσει για την αντιμετώπιση της επερχόμενης απειλής.
Στο τέλος της 22ας Νοεμβρίου, την τρίτη ημέρα που βρισκόταν σε εξέλιξη η «Επιχείρηση Ουρανός», οι Σοβιετικές δυνάμεις συναντήθηκαν στην πόλη Καλάτς, περικυκλώνοντας έτσι 300.000 Γερμανούς στρατιώτες ανατολικά του Ντον.
Σημειώνεται πως, παρόλο που η γερμανική στρατιωτική διοίκηση είχε την άποψη ότι οι περικυκλωμένες δυνάμεις της Βέρμαχτ έπρεπε να σπάσουν τον κλοιό, ο Χίτλερ μεταξύ 23 και 24 Νοεμβρίου αποφάσισε να κρατήσουν την θέση τους και να επιχειρηθεί ο ανεφοδιασμός της 6ης Στρατιάς του Πάουλους από αέρος. Ο Γκέρινγκ είχε διαβεβαιώσει τον Χίτλερ ότι η Luftwaffe θα έφερνε εις πέρας την αποστολή ανεφοδιασμού χωρίς πρόβλημα.
Εντούτοις, κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του Δεκεμβρίου η 6η Στρατιά λάμβανε λιγότερο από το 20% των καθημερινών αναγκών της σε εφόδια ενώ η αεράμυνα των Σοβιετικών κατέρριψε πάνω από 490 γερμανικά αεροσκάφη.
Έτσι, ενώ ο χειμώνας της ρωσικής στέπας έδειχνε ήδη τα «δόντια» του, οι στρατηγοί Ζούκοφ και Βασιλιέφσκι εξαπολύουν τα πυρά των στρατιών τους προς την 6η Στρατιά του Πάουλους, που απομονώνεται και περικυκλώνεται.
Με την «Επιχείρηση Ουρανός» εγκλωβίστηκαν 300.000 Γερμανοί στρατιώτες σε μία περιοχή εκτεινόμενη 50 χλμ. από ανατολικά προς τα δυτικά και 40 χλμ. από τα βόρεια στα νότια. Οι στρατιώτες των Ναζί ειχείρησαν να διασχίσουν τον παγωμένο ποταμό Ντον, άλλοι τραυματισμένοι κι άλλοι σε άθλια κατάσταση από τις κακουχίες, αλλά δεν τα κατάφεραν. Παραδόθηκαν στα εχθρικά νερά του.