Σαν σήμερα: 17 Νοεμβρίου - Η ιστορία επαναλαμβάνεται· ως τραγωδία

Αργά το απόγευμα της 17ης Νοεμβρίου 1985, η πορεία για τα 12 χρόνια από την Εξέγερση του Πολυτεχνείου έχει ολοκληρωθεί. Κατά τη διάρκειά της έχουν σημειωθεί μόνο μικρής έκτασης επεισόδια.

Μετά το τέλος της πορείας μία κλούβα των ΜΑΤ παραμένει έξω από το Πολυτεχνείο. Κάποια στιγμή, δύο αστυνομικοί πεινάνε και φεύγουν για να πάνε να βρουν σουβλάκια στα Εξάρχεια.

Εκεί γίνονται αντιληπτοί από μια ομάδα νεαρών, οι οποίοι άρχισαν να φωνάζουν συνθήματα. Ένας από τους αστυνομικούς τούς ζητάει τις ταυτότητές τους. Το συμβάν τελειώνει όταν οι αστυνομικοί αποτραβιούνται στην κλούβα τους. Κάποιοι από τους νεαρούς τούς ακολουθούν και κατευθύνονται προς την κλούβα, η οποία βρισκόταν στη συμβολή των οδών Στουρνάρη και Μπόταση. Ανάμεσά τους ήταν και ο 15χρονος μαθητής Μιχάλης Καλτεζάς.

Οι νεαροί πετούν μολότοφ και πέτρες. Οι αστυνομικοί, μη επαρκώς εκπαιδευμένοι, αντιδρούν σπασμωδικά: Βγαίνουν από την κλούβα και αρχίζουν να τους κυνηγούν προς την πλευρά των Εξαρχείων. Ακούγονται πυροβολισμοί. Ο Αθανάσιος Μελίστας πυροβολεί εναντίον των νεαρών και η μία του σφαίρα βρίσκει τον Καλτεζά στο κεφάλι. Ο Καλτεζάς πεθαίνει αμέσως.

Ο δημοσιογράφος Γιάννης Κανελλάκης, που βρισκόταν ακριβώς δίπλα του, θα περιγράψει το συμβάν στον Τάσο Τέλογλου:

«Βρισκόταν ακριβώς δίπλα μου. Ξαφνικά έπεσε στο έδαφος και έμεινε ακίνητος. Όλοι οι άλλοι έτρεξαν προς την Πλατεία. Εγώ γύρισα, νόμιζα ότι κάπου σκόνταψε κι έπεσε. Γύρισα να του προσφέρω βοήθεια. Τον έπιασα από το χέρι και του μιλούσα. Δεν μιλούσε, δεν κουνιόταν καθόλου, τον μετέφερα στο νοσοκομείο και επιβεβαιώθηκε τυπικά ο θάνατός του. Οι γιατροί είπαν ότι ο θάνατός του ήταν ακαριαίος».

Ο Μελίστας υποστηρίζει στο Μεικτό Ορκωτό Εφετείο ότι η σφαίρα του εξοστρακίστηκε. Είπε ότι «πυροβόλησε στα τυφλά για να σώσει τη ζωή του». Παραδέχθηκε ότι είχε πανικοβληθεί όταν η κλούβα στην οποία βρισκόταν δέχτηκε επίθεση με πέτρες και μολότοφ.

Δικηγόρος της οικογένειας του Καλτεζά ήταν ο Φώτης Κουβέλης. Ο ίδιος είπε χρόνια αργότερα ότι δεν πείστηκε ποτέ από την απολογία του Μελίστα. «Όλοι οι άλλοι αστυνομικοί είχαν υποχωρήσει από το σημείο στο οποίο βρισκόταν η κλούβα. Ο Μελίστας έμεινε και πυροβόλησε. Η σφαίρα βρήκε στην ευθεία τον Καλτεζά».

Ο Μελίστας καταδικάστηκε πρωτόδικα σε δυόμισι χρόνια φυλάκιση με αναστολή για δολοφονία από πρόθεση εν βρασμώ ψυχής και για παράνομη οπλοχρησία. Η ποινή χαρακτηρίζεται προκλητική. Ο Μελίστας καταφεύγει στο Εφετείο και αυτό τον αθωώνει.

Από τους δικαστές που τον έκριναν αθώο, πέντε υποστήριξαν πως επρόκειτο για ανθρωποκτονία από πρόθεση εν βρασμώ ψυχικής ορμής σε κατάσταση άμυνας (τρεις υποστήριξαν πως έγινε υπέρβαση των ορίων της άμυνας λόγω φόβου, ταραχής και πανικού) και ένας πως επρόκειτο για ανθρωποκτονία ενσυνείδητης αμέλειας καθ' υπέρβαση των ορίων άμυνας λόγω φόβου και ταραχής.

Ο τότε υπουργός Εσωτερικών και Δημόσιας Τάξης Μένιος Κουτσόγιωργας και ο υφυπουργός Θανάσης Τσούρας υποβάλλουν τις παραιτήσεις τους για λόγους ευθιξίας. Ωστόσο ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου δεν τις αποδέχεται.

Η απόφαση του δικαστηρίου προκαλεί εκτεταμμένα επεισόδια. Οι φοιτητές καταλαμβάνουν το Χημείο και για πρώτη φορά γίνεται χρήση του νόμου περί πανεπιστημιακου ασύλου από τον τότε πρύτανη του Πανεπιστημίου Μιχάλη Σταθόπουλο.

Το Χημείο εκκενώνεται και οι καταληψίες βρίσκουν άσυλο στο Πολυτεχνείο. Ο Σταθόπουλος αποδίδει την απόφασή του στη «γενικευμένη ανομία και πανελλαδική παθητικότητα, φαινόμενο δεκαετιών με τεράστιες ζημιές, κυρίως οι βάρβαρες πράξεις του φόνου 15χρονων παιδιών, αλλά και από την άλλη πλευρά οι καταστροφές περιουσιών αθώων πολιτών».

Η αντίληψη του Σταθόπουλου, η οποία υιοθετείται έως σήμερα από μέρος του κοινωνικού συνόλου είναι δύσκολο να μην ερμηνευτεί ως εξισωτική των «βάρβαρων πράξεων φόνου 15χρονων» με την «καταστροφή περιουσιών».

Η δολοφονία Καλτεζά βάζει τέλος στο κλίμα συναίνεσης μεταξύ αστυνομίας και πολιτών που επικρατούσε στα πρώτα χρόνια διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Καταρρέει ο μύθος της αστυνομίας που βρίσκεται στην υπηρεσία του πολίτη, αλλά κυρίως η εντύπωση ότι δεν είναι πλέον στην αρμοδιότητά της η καταστολή των πολιτικών και κοινωνικών εκδηλώσεων διαμαρτυρίας. Η αντίληψη -ή επιθυμία- που επικράτησε μετά τη χούντα δηλαδή.

Είκοσι τρία χρόνια αργότερα η ιστορία επαναλαμβάνεται με θύμα τον Αλέξη Γρηγορόπουλο και θύτη τον Επαμεινώνδα Κορκονέα, κάτι που αν μη τι άλλο δείχνει ότι από τη δολοφονία Καλτεζά ως εκείνη του Γρηγορόπουλου δεν λύθηκαν βασικά ζητήματα.

Η κουβέντα ανάβει ξανά, χωρίς στην πραγματικότητα να έχει τελειώσει ποτέ. Και εκτείνεται σε όλο το φάσμα: Από την αστυνομική βία, τα όρια της κρατικής καταστολής, τις ποινές που πρέπει να επιβάλονται, την εκπαίδευση των αστυνομικών, το γενικό ρόλο εν τέλει της αστυνομίας, ως την αντιμετώπιση των φοιτητικών καταλήψεων και διαμαρτυριών. Τα Εξάρχεια δαιμονοποιούνται και σήμερα επικρατεί, επίσημα τουλάχιστον, η πλευρά που τάσσεται υπέρ της καταστολής, προληπτικής συχνά.

Μέσα σ' αυτήν την κουβέντα, όπως γίνεται, δεν μπαίνει το βασικότερο στοιχείο: Η καταστολή περιορίζει (κάποιες από) τις συνέπειες της κοινωνικής αναταραχής. Ποτέ, όμως, δεν απάντησε στο μείζον, που είναι το γιατί αυτή υπάρχει.

Μπορεί ο Καλτεζάς και ο Γρηγορόπουλος του μέλλοντος να εμποδιστούν από το να πάνε στα Εξάρχεια και να βρεθούν έτσι στο δρόμο της σφαίρας του κάθε Μελίστα και Κορκονέα. Δεν θα πάψουν να είναι θυμωμένοι, όμως, και όχι επειδή είναι οι ίδιοι προβληματικοί, είναι απλοϊκή τακτική η ενοχοποίηση του θύματος. Κι αυτό έχουμε αποτύχει να το λύσουμε.

Σαν σήμερα: Η 17η Νοεμβρίου στην Iστορία

1939, Φινλανδία. Όσο συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις με τη Σοβιετική Ένωση, η Φινλανδία ενισχύει τις αμυντικές της γραμμές.

1956, Αυστρία. Ούγγροι που αυτομόλησαν στην Αυστρία μετά την Ουγγρική επανάσταση, περιμένουν να τακτοποιηθούν σε στρατόπεδο προσφύγων έξω από τη Βιέννη.

1961, Κένια. Μέλη της φυλής των Μασάι περιμένουν να τους μοιραστούν τρόφιμα. η πείνα μαστίζει τη χώρα μετά από παρατεταμένη ξηρασία.

1968, Αθήνα. Εκδίδεται η απόφαση του Έκτακτου Στρατοδικείου για την απόπειρα δολοφονίας του Παπαδόπουλου. Ο Αλέξανδρος Παναγούλης καταδικάζεται δις εις θάνατον, ο Ελευθέριος Βερυβάκης (μετέπειτα υπουργός κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ) σε ισόβια, ο Στάθης Γιώτας (μετέπειτα βουλευτής και υπουργός) σε κάθειρξη δέκα ετών και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι σε μικρότερες ποινές.

1970, Πακιστάν. Ένα ολόκληρο χωριό έχει αφανιστεί μετά από τις πλημμύρες που χτύπησαν τον κόλπο της Βεγγάζης

1973, Αθήνα. Η χούντα καταστέλλει την εξέγερση του Πολυτεχνείου με την εισβολή τεθωρακισμένου άρματος από την κεντρική πύλη του ιδρύματος.

1974. Στις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης, πρώτο κόμμα αναδεικνύεται η Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Καραμανλή με ποσοστό 54,37%. Ακολουθούν η Ένωση Κέντρου - Νέες Δυνάμεις υπό τον Γεώργιο Μαύρο με 20,42%, το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου με 13,58% και η Ενωμένη Αριστερά (ΕΔΑ, ΚΚΕ, ΚΚΕ εσ.) με 9,47%.

1985, Αθήνα. Δολοφονείται ο 16χρονος Μιχάλης Καλτεζάς από αστυνομικό, κατά τη διάρκεια των επεισοδίων που ξέσπασαν μετά την πορεία για την επέτειο του Πολυτεχνείου. Ο αστυνομικός Αθανάσιος Μελίστας πυροβολεί τον Καλτεζά στο πίσω μέρος του κεφαλιού, καθώς ο νεαρός τρέχει μαζί με άλλους διαδηλωτές προς την πλατεία Εξαρχείων.

2003, Σακραμέντο. Ο Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ ορκίζεται Κυβερνήτης της πολιτείας της Καλιφόρνια.