Σαν σήμερα: 15 Νοεμβρίου - Έριξε το Πολυτεχνείο τη χούντα;

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου ξεκίνησε στην πραγματικότητα στις 14 Φεβρουαρίου 1973, όταν φοιτητές της Αθήνας άρχισαν να συγκεντρώνονται στο Πολυτεχνείο. Αφορμή για την εξέγερση ήταν το αίτημα για την κατάργηση του Ν.1347, ο οποίος πρόβλεπε την υποχρεωτική στράτευση όσων ανέπτυσσαν συνδικαλιστική δράση κατά τη διάρκεια των σπουδών τους.

Η αστυνομία, παραβιάζοντας το πανεπιστημιακό άσυλο, εισήλθε στο χώρο του ιδρύματος, συνέλαβε 11 φοιτητές και τους παρέπεμψε σε δίκη με την κατηγορία της «περιύβρισης αρχής». Οι 8 καταδικάστηκαν σε διάφορες ποινές, ενώ περίπου 100 άλλοι αναγκάστηκαν να διακόψουν τις σπουδές τους και να πάνε στο στρατό.

Επτά ημέρες μετά τα πρώτα γεγονότα του Πολυτεχνείου, στις 21 Φεβρουαρίου οι φοιτητές κατέλαβαν το κτίριο της Νομικής σχολής στην Αθήνα, με βασικά συνθήματα «Δημοκρατία», «Κάτω η Χούντα» και «Ζήτω η Ελευθερία». Η αστυνομία επενέβη και πάλι για να καταστείλει την εξέγερση, αλλά η βίαιη εκδίωξη των φοιτητών από το κτίριο της Νομικής ενίσχυσε περισσότερο την αγωνιστικότητά τους.

Η επόμενη εξέγερση ξεκίνησε στις 14 Νοεμβρίου 1973. Το πρωί εκείνης της ημέρας οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο του Πολυτεχνείου και αποφάσισαν την κήρυξη αποχής από τα μαθήματα, με αίτημα να γίνουν εκλογές για τους φοιτητικούς συλλόγους τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους και όχι στα τέλη του επόμενου χρόνου, όπως είχε ανακοινώσει το καθεστώς.

Ακολούθησαν συνελεύσεις φοιτητών στην Ιατρική και στη Νομική σχολή με αιτήματα την ανάκληση των αποφάσεων της χούντας για τη διεξαγωγή των φοιτητικών εκλογών, εκδημοκρατισμό των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, αύξηση των δαπανών για την παιδεία στο 20% του προϋπολογισμού και ανάκληση του Ν.1347 για την αναγκαστική στράτευση των φοιτητών.

Το ίδιο απόγευμα πάρθηκε η απόφαση για κατάληψη του Πολυτεχνείου από τους φοιτητές και άλλους πολίτες που είχαν αρχίσει να συγκεντρώνονται σε αυτό. Οι πόρτες έκλεισαν.

Στις 15 Νοεμβρίου η χούντα ήταν αντιμέτωπη με μια γενικευμένη εξέγερση.

Έριξε το Πολυτεχνείο τη χούντα;

Θα ήταν παράλογο να αγνοήσουμε τους κάθε λογής αντιρρησίες των γεγονότων του Πολυτεχνείου, όπως δεν μπορούμε να αγνοήσουμε και τους αντιρρησίες του Ολοκαυτώματος, για παράδειγμα. Όσο κι αν ξέρουμε ποιοι είναι, όπως και τα κίνητρά τους -δεν τα κρύβουν εξάλλου- είναι ένα υπαρκτό φαινόμενο.

Καταφανή ιστορικά ψέματα, όπως το περίφημη «δεν υπήρξαν νεκροί στο Πολυτεχνείο» ακούστηκαν και ακούγονται ακόμη κι από επίσημα χείλη, κάποιες φορές «καλυμένα» από τη χωροταξική τοποθέτηση των νεκρών· έχει σημασία δηλαδή εαν οι νεκροί ήταν μέσα ή έξω από το Πολυτεχνείο, εάν έπεσαν τρία πεζοδρόμια πιο κάτω ή πιο πάνω...

Προφανώς δεν έχει και προφανέστερα όσο κι αν επιμένουν δεν μπορούν να ακυρώσουν την ιστορική πραγματικότητα. Μια διαρκής υπενθύμιση, όμως, της πραγματικότητας αυτής είναι αναγκαία προκειμένου όσο κι αν φωνάζουν να μην μπορέσουν να βρουν πρόσφορο έδαφος στην κοινωνία για να ανθίσει το ψέμα. Θα έπρεπε να είναι αυτονόητο πράγμα η αλήθεια, αλλά δεν είναι.

Κι αν ο κύκλος που προσπαθεί να ακυρώσει πλήρως την εξέγερση του Πολυτεχνείου είναι εν πολλοίς γνωστός, υπάρχει και ένας ομόκεντρος και ευρύτερος που προσπαθεί να την απαξιώσει, με επίκεντρό του το ερώτημα «έριξε το Πολυτεχνείο τη χούντα;»

Έχουν γραφτεί και συνεχίζουν να γράφονται κατεβατά για το συγκεκριμένο θέμα, τα οποία ποικίλουν σε θεματική, ξεκινώντας από το γεγονός ότι την εξέγερση δεν ακολούθησε η πτώση της χούντας αλλά η αντικατάστασή της από εκείνη του Ιωαννίδη, και φτάνοντας ως την ενοχοποίηση της εξέγερσης για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Τα γεγονότα δεν αμφισβητούνται, η ερμηνεία τους όμως είναι ένα πέλαγος δυνατοτήτων.

Πράγματι, λοιπόν, υπό την πίεση των γεγονότων του Πολυτεχνείου ο Παπαδόπουλος απομακρύνθηκε και τη θέση του δικού του καθεστώτος πήρε ένα ακόμη σκληρότερο, αυτό του οποίου σκιώδης ηγέτης ήταν ο Ιωαννίδης. Και πράγματι ήταν η χούντα του Ιωαννίδη που άνοιξε το δρόμο για την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Τεχνικά μιλώντας, συνεπώς, το Πολυτεχνείο δεν έριξε το δικατορικό καθεστώς, δεν κατάφερε να οδηγήσει άμεσα τη χώρα στη δημοκρατία. Λέξη-κλειδί το «άμεσα».

Η αμέσως επόμενη πρόταση έχει ερωτηματικό στο τέλος της: Ίσως το πολυτεχνείο δεν έριξε καθαυτό τη χούντα. Και λοιπόν;

Θα έπρεπε άρα να μην έχει συμβεί η εξέγερση, προκειμένου να διατηρηθεί η λιγότερο κακή χούντα και να μην έχει αντικατασταθεί από την περισσότερο κακή; Θα έπρεπε οι φοιτητές και όσοι τους ακολούθησαν εκείνες τις μέρες μέσα στο Πολυτεχνείο να έχουν σιωπήσει, προκειμένου να μην ταράξουν τα νερά;

Θα έπρεπε να έχουν υπογράψει εκ των προτέρων ένα συμβόλαιο όλοι αυτοί με την ιστορία ότι η δεύτερη δεν πρόκειται να πάρει δυσάρεστη τροπή, ή τέλος πάντων ότι θα επικρατήσει την ακριβώς επομένη η «σωστή πλευρά της»;

Ήταν λιγότερο σημαντική η Γαλλική Επανάσταση επειδή οδήγησε στην Τρομοκρατία;

Η ιστορία που είναι γεμάτη από ηρωικές πλην όχι επιτυχημένες απαραίτητα επαναστάσεις, στάσεις και αντιστάσεις, δεν υπογράφει συμβόλαια. Δεν λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο, θα ήταν πολύ πιο απλά όλα σε μια τέτοια περίπτωση. Σε καμία περίπτωση όμως η μη-απόλυτη επιτυχία (όπως κι αν αυτή η επιτυχία ερμηνεύεται) κάποιας εξέγερσης ούτε την ακυρώνει αλλά ούτε και μπορεί να την ενοχοποιεί για όσα ακολούθησαν.

Εν τέλει, τι σημαίνει επιτυχία σε μια τέτοια περίπτωση; Η εξέγερση του Πολυτεχνείου έκανε το γύρο του κόσμου. Έδειξε τόσο διεθνώς όσο και στα καθ' ημάς ότι δεν συμφωνούσαν όλοι οι Έλληνες με τη χούντα, τουναντίον, αρκετοί ήταν διατεθειμένοι να την πολεμήσουν.

Το γεγονός ότι αυτοί οι αρκετοί λειτούργησαν υπό μια ευρύτερη αλλά πολύ συγκεκριμένη ιδεολογική σκέπη, αυτή της αριστεράς -το απόλυτα λογικό δηλαδή, ποιος θα αντιστεκόταν στη δεξιά χούντα αν όχι η αριστερά;- ίσως ενοχλεί, παραμένει γεγονός όμως. Από την άρνηση της «ιδεολογικής καπηλείας» (που συχνά είναι φαντασιωσική και ιδεοληπτική ερμηνεία), ως την άρνηση του ίδιου του γεγονότος και της σημασίας του, υπάρχει ένα χάος αλήθειας.

Μέσα στο πέλαγος των ερμηνευτικών δυνατοτήτων, οι ιδεολογικές κατευθύνσεις καθενός από μας παίρνουν το ρόλο της πυξίδας. Δεν είναι ιδιότυπο κανενός αυτό, σε όλους μας συμβαίνει.

Όπως πελαγοδρομούμε, όμως, υπάρχουν πάντα οι φάροι· είναι η τα ιστορικά γεγονότα. Το αν θέλουμε να τους δούμε, ή επιλέγουμε να γκρεμοτσακιστούμε ακολουθώντας μια πυξίδα που έχει χάσει τον πραγματικό μαγνητικό πόλο, είναι άλλο θέμα.

Σαν σήμερα: Η 15η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1922, Αθήνα. Το έκτακτο στρατοδικείο που δικάζει τους υπαιτίους της μικρασιατικής καταστροφής, εκδίδει την ετυμηγορία του στις 6:30 το πρωί. Στις 11:30 π.μ. οι «6» εκτελούνται. Πρόκειται για τους Δημήτριο Γούναρη, πρώην πρωθυπουργό, Πέτρο Πρωτοπαπαδάκη, πρώην πρωθυπουργό, Νικόλαο Στράτο, πρώην πρωθυπουργό, Νικόλαο Θεοτόκη, υπουργό Στρατιωτικών στην κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη, Γεώργιο Μπαλτατζή, υπουργό Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Γούναρη και Πρωτοπαπαδάκη και Γεώργιο Χατζανέστη, Αρχιστράτηγο Μικράς Ασίας και Θράκης.

1927, Νέα Υόρκη. Ο διάσημος Ρώσος συνθέτης και πιανίστας Σεργκέι Ραχμάνινοφ, με την εγγονή του Σόφι.

1938, Άμστερνταμ. Μικρά Εβραιόπουλα, πρόσφυγες από τη Φρανκφούρτη, εξετάζονται από Ολλανδές νοσοκόμες στο κέντρο υποδοχής προσφύγων του Άμστερνταμ. Ακόμα δεν γνωρίζουν ότι η διαφυγή τους στην Ολλανδία ήταν μάταιη.

1947, Πίτσμπουργκ. Η εικόνα του κέντρου του Πίτσμπουργκ είναι αποκαρδιωτική, καθώς η μόλυνση της ατμόσφαιρας έχει φτάσει σε ασύλληπτα σημεία και οι αρχές αναγκάζονται να περιορίσουν δια νόμου την καύση κάρβουνου τόσο στα σπίτια όσο και στις βιομηχανίες.

1962, Λος Άντζελες. Ο Μάρλον Μπράντο και η Μεξικάνα σύζυγός του Μοβίτα Καστανέντα, στην πρεμιέρα της ταινίας «Ανταρσία στο Μπάουντι».

1969, Μονακό. Ο Ρίτσαρντ Μπάρτον και η Ελίζαμπεθ Τέιλορ φτάνουν στο ξενοδοχείο Hermitage στο Μονακό, προσκεκλημένοι της πριγκίπισσας Γκρέις σε δείπνο για τα 40ά της γενέθλια.

1984, Νέα Υόρκη. Μια άστεγη γυναίκα βρίσκει προσωρινό καταφύγιο στα σκαλιά μιας εκκλησίας στην 5η Λεωφόρο.

1985, Κολομβία. Δύο επιζήσαντες της έκρηξης του ηφαιστείου Nevado del Ruiz, περπατούν λασπωμένοι και κατάκοποι, αλλά τυχεροί. Περισσότεροι από 20.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την έκρηξη.

1992, Γαλλία. Η πριγκίπισσα της Ουαλίας, Νταϊάνα, συνομιλεί με τον Βρετανό τραγουδιστή Πολ ΜακΚάρτνεϊ. Δίπλα του, η σύζυγός του Λίντα. Η πριγκίπισσα Νταϊάνα βρίσκεται στη Λιλ της Γαλλίας για να παρακολουθήσει συναυλία του ΜακΚάρτνεϊ.

1995, Ναμπλούς. Μικροί Παλαιστίνιοι πετάνε πέτρες σε Ισραηλινούς στρατιώτες κατά τη διάρκεια συγκρούσεων στη Δυτική Όχθη.

2017. Σφοδρή νεροποντή πλήττει τη Δυτική Αττική και κυρίως τη Μάνδρα με συνέπεια 23 άνθρωποι να χάσουν τη ζωή τους και να προκληθούν τεράστιες ζημιές.