Στοιχεία - εφιάλτης από τον ΟΗΕ: Η Ελλάδα θα μείνει μισή το 2100

Μέχρι του σημείου να μείνει η μισή μόλις συμπληρωθεί ο αιώνας που διανύουμε…

Αυτή η άκρως δυσοίωνη πρόβλεψη δεν έρχεται από κάποια ακραία πηγή, με σαφές ιδεολογικό πρόσημο, απ’ αυτές που συχνά-πυκνά κάνουν τέτοιου είδους κινδυνολογικές αναλύσεις.

Την έκανε το Τμήμα Πληθυσμού (Population Division) του ΟΗΕ. Δεκάδες, εκατοντάδες επιστήμονες της στατιστικής ενσωματώνουν διάφορα στοιχεία, τρέχουν μαθηματικά μοντέλα και παρουσιάζουν μελέτες για το πώς θα είναι ο κόσμος από πλευράς πληθυσμού στο άμεσο και το απώτερο μέλλον.

Η τελευταία αναθεώρηση των πληθυσμιακών στοιχείων δόθηκε στη δημοσιότητα πριν λίγες ημέρες με τον απλό τίτλο 2022: World Population Prospects (Προοπτικές Παγκόσμιου Πληθυσμού 2022).

Σύμφωνα με τα στοιχεία, μέσα στην επόμενη εβδομάδα ο πληθυσμός της ανθρωπότητας θα ξεπεράσει για πρώτη φορά στην ιστορία τα 8 δισεκατομμύρια.

Υπάρχουν, όμως, και ακριβείς εκτιμήσεις όσον αφορά τον πληθυσμό κάθε κράτους και αυτόνομης περιοχής του πλανήτη μέχρι το 2100.

Σύμφωνα με το σενάριο «μέτριας μεταβλητής», εκείνη τη χρονιά ο πληθυσμός της Ελλάδας εκτιμάται ότι θα είναι 6.403.000 κάτοικοι.

Πριν βιαστείτε να διαμαρτυρηθείτε, μάθετε ότι υπάρχει και «χαμηλής μεταβλητής» σενάριο, το οποίο εκτιμά τον πληθυσμό της χώρας μας στις 4.351.000 ψυχές.

Η Ελλάδα, φυσικά, δεν είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη «προηγμένη» Ευρώπη, η οποία συνεχώς γερνάει και μειώνεται πληθυσμιακά, σε αντίθεση με τα κράτη της Ασίας και (κυρίως) της Αφρικής, όπου ο πληθυσμός αυξάνεται ραγδαία και ανεξέλεγκτα.

Από εκεί, όμως, μέχρι το να έχουμε μείνει μισοί σε 80 χρόνια από τώρα υπάρχει κάποια διαφορά, δε νομίζετε;

Αλγόριθμος με 61 μεταβλητές

Το «καμπανάκι» για τον ελληνικό πληθυσμό έχει χτυπήσει κι εγχώρια, με βάση τους πραγματικούς αριθμούς κι όχι εκτιμήσεις. Στις δύο τελευταίες απογραφές τα στοιχεία που καταγράφηκαν δείχνουν μείωση του πληθυσμού. Από τους 10.964.020 κατοίκους του 2001 περάσαμε στους 10.815.197 του 2011 και πριν λίγο καιρό ανακοινώθηκαν 10.432.481 κάτοικοι της Ελλάδας στην απογραφή του 2021.

Η δραστική μείωση κατά σχεδόν 400.000 ψυχές αποδόθηκε εν μέρει στην απροθυμία πολλών να απογραφούν (με βάση και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής) κι αυτό οδήγησε ακόμα και στελέχη της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής να υπονοούν ότι ο πραγματικός πληθυσμός είναι μεγαλύτερος.

Αν ισχύει κάτι τέτοιο, τα πληθυσμιακά δεδομένα δείχνουν περισσότερο σταθεροποίηση και ελαφρότατη μείωση, παρά καταβαράθρωση του πληθυσμού μας.

Είναι πράγματι έτσι;

Το εξειδικευμένο τμήμα έρευνας του πληθυσμού του ΟΗΕ (Population Division) είναι μέρος του μεγαλύτερου Τμήματος Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων (Department of Economic and Social Affairs).

Προφανώς λαμβάνει υπ’ όψιν του τα πραγματικά στοιχεία, γι’ αυτό και πιέζει, όσο μπορεί, όλες τις χώρες να προχωρούν σε όσο το δυνατόν πιο ακριβείς απογραφές, κάτι όχι τόσο απλό. Οι εκτιμήσεις, όμως, για το μέλλον προκύπτουν όχι μόνο από κάποια απλά στοιχεία, όπως οι τάσεις, η φυσική αύξηση, ο αριθμός γεννήσεων/θανάτων και η μετανάστευση.

Ούτε λίγο, ούτε πολύ, ο αλγόριθμος από τον οποίο προκύπτουν αυτά τα εφιαλτικά για την Ελλάδα νούμερα βασίζεται σε 61 (!) διαφορετικούς δείκτες. Αυτοί οι δείκτες χωρίζονται σε επτά μεγάλες κατηγορίες:

• Δεδομένα πληθυσμού (π.χ. μέση ηλικία του πληθυσμού, γυναικείος πληθυσμός σε αναπαραγωγική ηλικία 15-49 ετών κτλ.).
• Γονιμότητα (π.χ. αναλογία φύλου γεννημένων παιδιών, γονιμότητα ανά μητέρα κτλ.).
• Θνησιμότητα (π.χ. πιθανότητα θανάτου ανθρώπων ηλικίας 15-50 ετών, προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση κτλ.)
• Παιδική θνησιμότητα (ανά φύλο και ανά ηλικία από 1 ως 5 έτη).
• Διεθνής μετανάστευση (πόσους μετανάστες δέχεται η χώρα και πόσοι κάτοικοί της μεταναστεύουν).
• Οικογενειακός προγραμματισμός (π.χ. ποσοστό χρήσης αντισυλληπτικών μεθόδων κτλ.).
• Οικογενειακή κατάσταση (π.χ. αριθμός γάμων και διαζυγίων, ποσοστό παιδιών εκτός γάμων κτλ.).

Όπως καταλαβαίνει κανείς, ελάχιστα πράγματα δεν έχουν προβλεφθεί να συμπεριληφθούν σ’ αυτό το μαθηματικό μοντέλο. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για μπακαλίστικους υπολογισμούς, αλλά για επιστημονική έρευνα.

Με όλους τους αστερίσκους, βέβαια, που πάντα μπαίνουν σε τέτοιες έρευνες. Πρώτοι οι επιστήμονες ξεκαθαρίζουν ότι τα μαθηματικά μοντέλα βασίζονται σε στοιχεία, αλλά δεν μπορούν να προβλέψουν το μέλλον. Κι όσο πιο πολύ απέχει χρονικά μια πρόβλεψη από το τελευταίο καταγεγραμμένο έτος με στοιχεία, τόσο πιο επισφαλής είναι.

Έτος καμπής το 2005, μείωση στη συνέχεια

Επειδή οι προβλέψεις βασίζονται σε στοιχεία του παρελθόντος, έχει σημασία να παραθέσουμε κάποια στοιχεία, έτσι όπως τα κατέγραψαν οι επιστήμονες του ΟΗΕ. Από το 1951 και μετά, όταν και άρχισαν να καταγράφονται στοιχεία για όλες τις χώρες-μέλη του Οργανισμού, ο πληθυσμός της Ελλάδας ανά πενταετία ήταν ως εξής:

1951 7.718.000

1956 8.193.000

1961 8.515.000

1966 8.522.000

1971 8.558.000

1976 8.845.000

1981 9.364.000

1986 9.889.000

1991 10.347.000

1996 10.767.000

2001 11.057.000

2006 11.111.000

2011 11.022.000

2016 10.777.000

2021 10.481.000

Η χρονιά όπου ο πληθυσμός της Ελλάδας έσπασε το φράγμα των 10 εκατομμυρίων ήταν το 1988 (10.074.000).

Ως το απόλυτο σημείο καμπής εμφανίζεται το 2005, όπου ο πληθυσμός έφτασε στη μεγαλύτερη τιμή του (11.116.000). Από εκείνον τον χρόνο και μετά καταγράφεται μείωση, η οποία παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες τιμές. Για παράδειγμα, τον αμέσως επόμενο χρόνο (2006) ο πληθυσμός εμφανίζεται να μειώνεται μόλις κατά 5.000. Την χρονιά από το 2020 ως το 2021 ο ελληνικός πληθυσμός μειώθηκε κατά 62.000 άνδρες και γυναίκες.

Ας απλώσουμε τώρα τα σενάρια των επιστημόνων, σύμφωνα με τις μεταβλητές που έχουν ορίσει στο μαθηματικό τους μοντέλο. Όπως έχει αναφερθεί, η μελέτη καταγράφει τρεις διαφορετικές μεταβλητές, την «υψηλή» (high variant), την «μεσαία» (medium variant) και την «χαμηλή» (low variant).

Προφανώς υπάρχουν διαφοροποιήσεις σ’ αυτά τα σενάρια, η σημαντικότερη εκ των οποίων είναι ο ρυθμός μετανάστευσης.

Κι αυτό, διότι η έρευνα καταγράφει πληθυσμιακά δεδομένα, όχι εθνολογικά.

Όταν αναφέρεται, δηλαδή, στους κατοίκους της Ελλάδας, δεν εξετάζει πόσοι απ’ αυτούς είναι Έλληνες το γένος.

Παραθέτουμε τα πληθυσμιακά δεδομένα ανά πενταετία και ανά μεταβλητή.

Οι αποκλίσεις μεγαλώνουν πολύ στο τέλος της μελέτης, πράγμα λογικό. Ο καθένας μπορεί να υιοθετήσει το σενάριο που τον βολεύει περισσότερο. Ακόμα, πάντως, και στο σενάριο της υψηλής μεταβλητής, όπου οι απώλειες λόγω φυσικής γήρανσης και λιγότερων γεννήσεων θα αναπληρώνονται από τη μετανάστευση, ο πληθυσμός θα μειωθεί αισθητά.

Το σενάριο της μεσαίας μεταβλητής, που ακολουθείται στις διεθνείς μελέτες ως το πιο αληθοφανές, φέρνει τον πληθυσμό μας μειωμένο κατά σχεδόν 4 εκατομμύρια ανθρώπους στο λυκαυγές του επόμενου αιώνα. Όσο για το χειρότερο σενάριο της χαμηλής μεταβλητής, επιβεβαιώνει τις πιο δυσοίωνες προβλέψεις.

Πιο πολλοί και πιο ηλικιωμένοι

Τι θα επικρατήσει τελικά; Αυτό φυσικά δεν μπορεί να το απαντήσει κανείς, γι’ αυτό παρουσιάστηκαν και τα τρία σενάρια.

Οκτώ δεκαετίες είναι πολύς χρόνος. Φανταστείτε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ ο παγκόσμιος πληθυσμός το 1950, πριν δηλαδή από επτά δεκαετίες, ήταν 2.477.675 άνθρωποι.

Ο αριθμός αυτός χρειάστηκε μόλις 35 χρόνια για να διπλασιαστεί (το 1986 ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμήθηκε σε 5.086.940 ανθρώπους) και λιγότερο από 70 χρόνια για να τριπλασιαστεί (η εκτίμηση του 2016 ήταν 7.469.955).

Σε λίγες ημέρες γινόμαστε 8 δισ, οι άνθρωποι.

Η μελέτη τοποθετεί το σπάσιμο του φράγματος των 9 δις κάπου μέσα στο 2038 και των 10 δις στο 2059, σύμφωνα με την μεσαία μεταβλητή. Το 2050 θα είμαστε 9.687.440.000 άνθρωποι.

Σύμφωνα με τη μελέτη, ως το 2086 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξάνεται (θα φτάσει στην απόλυτη τιμή των 10.431.046.000) και στη συνέχεια θα μειώνεται. Το γιατί ακριβώς θα γίνει αυτό, δεν εξηγείται. Η εκτίμηση για το 2100 είναι 10.355.002.000 άνθρωποι.

Όπως εμείς αναμένεται να βιώσουμε τα προβλήματα της υπογεννητικότητας, έτσι και άλλοι βρίσκονται αντιμέτωποι με το φάσμα του υπερπληθυσμού. Ο πληθυσμός της υποσαχάριας Αφρικής αναμένεται να διπλασιαστεί ως το 2050. Την ίδια ώρα, η αύξηση στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής θα είναι ανεπαίσθητη (0,4%).

Το 2023 θα σημειωθεί κι ένα σημαντικό ρεκόρ: Η Ινδία αναμένεται να ξεπεράσει την Κίνα σε πληθυσμό. Μια γεωγραφική σταθερά των παιδικών μας χρόνων θα μπει στο ντουλάπι, μάλλον δια παντός. Η μελέτη εκτιμά ότι ο πληθυσμός της Κίνας στο διάστημα 2022-2050 θα μειωθεί περίπου κατά 110 εκατομμύρια, δηλαδή 8%.

Οι γυναίκες πλέον γεννούν λιγότερα από 2,1 παιδιά (ο απόλυτος αριθμός ισορροπίας του πληθυσμού) στις χώρες που αποτελούν το 68% του παγκόσμιου πληθυσμού. Αυτή τη στιγμή ο παγκόσμιος μέσος όρος είναι 2,3 παιδιά ανά γυναίκα, αν και φυσικά υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ των περιοχών. Στην υποσαχάρια Αφρική π.χ. ο μέσος όρος είναι 4,6 γέννες ανά γυναίκα.

Η μεγάλη αύξηση του πληθυσμού των τελευταίων χρόνων, πάντα κατά τη μελέτη, δεν οφείλεται στην έξαρση των γεννήσεων, αλλά στην αλματώδη αύξηση του προσδόκιμου ζωής κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες. Το 1990 το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής ήταν στα 64,1 χρόνια. Το 2019 εκτοξεύθηκε στα 72,8 χρόνια και το 2050 θα φτάσει τα 77,8 χρόνια. Ως εκ τούτου, ο αριθμός των ανθρώπων με ηλικία 65+ ετών είναι ο ταχύτερα αυξανόμενος. Ήδη οι άνθρωποι πάνω από 65 ετών αποτελούν το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού το 2022 και θα είναι το 16% το 2050. Όσο για τους υπερήλικες (άνω των 80 ετών, ο αριθμός τους από 157 εκατομμύρια παγκοσμίως το 2022 θα τριπλασιαστεί στα 459 εκατομμύρια το 2050.

Η πιο επισφαλής μεταβλητή που χρησιμοποιήθηκε στον αλγόριθμο είναι αυτή της μετανάστευσης.

Μόνο νεφελώδεις εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν για το αν θα διατηρηθεί το κύμα της οικονομικής μετανάστευσης που φέρνει όλο και περισσότερους Αφρικανούς και Ασιάτες προς την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ακόμα λιγότεροι μπορούν να εκτιμήσουν τις πολεμικές συγκρούσεις που θα ξεσπάσουν και θα αναγκάσουν μεγάλες ομάδες πληθυσμών να μετακινηθούν. Οι επιστήμονες, πάντως, υπενθυμίζουν ότι η μετανάστευση είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη από καταβολής της, γι’ αυτό και την αντιμετωπίζουν ως φυσικό φαινόμενο, χωρίς ιδεολογικό πρόσημο για το αν είναι καλό ή όχι που συμβαίνει.

Το συμπέρασμα είναι αδιαμφισβήτητο: Ως κράτος, η Ελλάδα βιώνει ήδη μείωση του πληθυσμού της και αυτό αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια. Το μέγεθος του προβλήματος και το ποιο από τα τρία σενάρια θα επιβεβαιωθεί τελικά εξαρτάται και από κυβερνητικές επιλογές, αλλά και από γεγονότα τα οποία για την ώρα είναι αδύνατο να προβλεφθούν.

Αποτελεί, όμως, ένα καμπανάκι.

Αν θέλουμε να κάνουμε πράξη το «αυξάνεσθε και πληθύνεστε», οφείλουμε να γυρίσουμε το πηδάλιο.