Σαν σήμερα: 13 Νοεμβρίου - Δύο εμφύλιοι σε τρία χρόνια: Η σκοτεινή πλευρά της ελληνικής Επανάστασης

Η ρήση περί «ανάδελφου» έθνους είναι γνωστή και τρόπον τινά μάς καταδιώκει. Η αλήθεια, βέβαια, είναι ότι δεν είχαμε περισσότερους εμφυλίους, ούτε και πιο αιματηρούς από άλλα έθνη, γεμάτη η ιστορία από δαύτους.

Στη δική μας περίπτωση, συνέβη απλώς το εξής: Όπως και όλη μας η νεώτερη ιστορία συμπυκνώνεται σε 200 χρόνια, όσα είμαστε ελέυθεροι δηλαδή, το ίδιο συνέβη και με τα μεταξύ μας «ξεκαθαρίσματα».

Οι περισσότεροι λαοί της Ευρώπης είχαν την ευκαιρία να τα κάνουν αυτά κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και την περίοδο του Διαφωτισμού, όταν δεν υπήρχε ούτε γωνιά της ηπείρου που να μην σπαράσσεται από εμφύλιες διαμάχες. Εμείς τότε είχαμε άλλα προβλήματα, βασικότερο εκ των οποίων ότι δεν είχαμε κράτος για να γίνει σε αυτό εμφύλιος πόλεμος.

Ούτε το 1824 είχαμε κράτος, το διεκδικούσαμε όμως. Και οι διαφωνίες μεταξύ μας είχαν ξεκινήσει από την πρώτη μέρα που αποφασίσαμε να το διεκδικήσουμε, ίσως και νωρίτερα. Μόλις πιάσαμε όπλα στα χέρια μας και απελευθερώσαμε μια σπιθαμή γης, οι διαφωνίες εξελίχθηκαν ταχύτατα σε εμφύλιο πόλεμο. Σε δύο για την ακρίβεια.

Ο Α' Εμφύλιος: Όλοι εναντίον όλων

Οι διαμάχες πολιτικών και στρατιωτικών οξύνθηκαν κατά τη διάρκεια της Β' Εθνοσυνέλευσης στο Άστρος, στις 18 Απριλίου 1823. Ήταν θέμα χρόνου έως ότου εξελιχθούν σε εμφύλιο, κάτι που έγινε τους επόμενους μήνες.

Αντίπαλα στρατόπεδα ήταν οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί. Επικεφαλής των πρώτων ο Κολοκοτρώνης και θέατρο των επιχειρήσεων η Πελοπόννησος, δεν είχαμε κι αλλού να τσακωθούμε.

Η δε αφορμή ήταν μάλλον αστεία: Ο νέος πρόεδρος της Βουλής (τότε Βουλευτικό), Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος καθαίρεσε τον υπουργό Δημητρίου Περούκα για υπέρβαση καθήκοντος. Οι στρατιωτικοί, υπερασπιζόμενοι το Εκτελεστικό, την κυβέρνηση δηλαδή, διέλυσαν το Βουλευτικό, με την αιτιολογία ότι δεν είχε ενεργήσει νόμιμα στην περίπτωση Περούκα.

Το Βουλευτικό καταφεύγει στο Κρανίδι για να βρίσκεται πιο κοντά στα νησιά που το υποστήριζαν. Από εκεί κηρύσσει παράνομο το Εκτελεστικό και δημιουργεί νέο, με επικεφαλής τον Υδραίο Γεώργιο Κουντουριώτη και μέλη τους Παναγιώτη Μπόταση, Ιωάννη Κωλέττη, Νικόλαο Λόντο και Ανδρέα Ζαΐμη.

Έτσι, μια χώρα που δεν υπάρχει έχει ξαφνικά δύο κυβερνήσεις, νόμιμες και παράνομες ταυτόχρονα αμφότερες, ανάλογα ποιον θα ρωτούσες. Οι Κυβερνητικοί έχουν έδρα το Κρανίδι και οι Αντικυβερνητικοί την Τριπολιτσά. Και οι δύο κυβερνήσεις προκήρυξαν εκλογές για την ανάδειξη νέου Βουλευτικού.

Σε βαθύτερα ζητήματα, οι Αντικυβερνητικοί κατηγορούσαν τους Κυβερνητικούς ότι θέλουν να παραδώσουν την Ελλάδα στους Άγγλους, ενώ οι Κυβερνητικοί εξέφραζαν φόβους για τις δικτατορικές τάσεις των στρατιωτικών.

Η πλάστιγγα έγειρε εύκολα υπέρ των Κυβερνητικών, που δεν είχαν στρατό, αλλά είχαν χρήματα. Συσπείρωναν τους νησιώτες εφοπλιστές και κεφαλαιούχους, τους περισσότερους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς -οι οποίοι θεωρητικά παρέμειναν ουδέτεροι-, το μεγαλύτερο μέρος των Πελοποννησίων γαιοκτημόνων, τους Έλληνες του εξωτερικού και τους περισσότερους φιλέλληνες.

Πέρα απ' όλα αυτά, το Κρανίδι είχε στα χέρια του και το πρώτο μεγάλο δάνειο της ανεξαρτησίας, χρήματα που ήρθαν πράγματι από τους Άγγλους για την Επανάσταση υποτίθεται, αλλά τελικά ξοδεύτηκαν μέχρι δεκάρας στον εμφύλιο.

Τους πρώτους μήνες του 1824 έγιναν σκληρές μάχες στην Αρκαδία και την Αργολίδα, με τελική επικράτηση των Κυβερνητικών. Ο Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε να συρθεί σε διαπραγμάτευση με τον Κουντουριώτη και εν τέλει επιτεύχθηκε συμφωνία για τερματισμό των εχθροπραξιών στις 22 Μαΐου 1824.

Ο Κολοκοτρώνης αναγνώρισε την κυβέρνηση Κουντουριώτη, η οποία στις αρχές Ιουλίου χορήγησε αμνηστία στους αντιπάλους της.

Ο Β' Εμφύλιος: Άλλοι εναντίον άλλων

Δεν αρκούσε αυτό φυσικά, θα ήταν πολύ εύκολο. Το δάνειο για το οποίο είχαμε χρεωθεί βαριά και με αδιανόητα κακούς όρους είχε γίνει φύλλο και φτερό και αμέσως μετά τον τερματισμό του εμφυλίου άρχισαν να αναζητώνται ευθύνες από τον Κουντουριώτη για την κακοδιαχείρισή του.

Οι δε Πελοποννήσιοι που είχαν υποστηρίξει τον Κουντουριώτη, κατάλαβαν ότι είχαν παραδώσει την εξουσία στους νησιώτες. Οι ισορροπίες άλλαξαν εντελώς και τον Ιούλιο του 1824 οι Πελοποννήσιοι αποχώρησαν από την κυβέρνηση.

Το έναυσμα για το δεύτερο εμφύλιο έδωσε η άρνηση των κατοίκων της Τριφυλλίας να πληρώσουν φόρους στην κυβέρνηση Κουντουριώτη. Αυτός έστειλε στρατεύματα για να καταστείλει τη «στάση» τους. Οι Κυβερνητικοί, υπό τον Παπαφλέσσα, νικήθηκαν αυτήν τη φορά και οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν. Με τα χρήματα που είχαν περισέψει από το δάνειο, ο Κουντουριώτης έβαλε τους τους Στερεοελλαδίτες στο παιχνίδι, στρέφοντάς τους εναντίον των Πελοποννησίων.

Σε ενέδρα έξω από την Τριπολιτσά σκοτώνεται ο γιος το Κολοκοτρώνη, Πάνος, στις 13 Νοεμβρίου 1824. Ο Γέρος του Μωριά συντετριμμένος από τον θάνατο του γιου του αποσύρθηκε στη Βυτίνα, μετανιωμένος για τη συμμετοχή του στον Εμφύλιο.

Η χαριστική βολή για τους Πελοποννήσιους δόθηκε με την εισβολή στερεοελλαδίτικων στρατευμάτων στην Πελοπόννησο. Με αρχηγό τον Καραϊσκάκη προκάλεσαν τεράστες καταστροφές και λεηλασίες, ιδιαίτερα στην Αχαΐα. Ο οπλαρχηγός Δημήτριος Πλαπούτας, ως ουδέτερος, προσφέρθηκε να μεσολαβήσει για τον τερματισμό της εμφύλιας διαμάχη.

Η Πύλη, στην Κωνσταντινούπολη, παρακολουθούσε και αναδιοργανωνόταν. Ήταν εκείνην την περίοδο που ο Σουλτάνος συνέπραξε με τους Αιγύπτιους, μια κίνηση που απείλησε στην πορεία να τερματίσει την Επανάσταση.

Αυτήν τη φορά ο Κουντουριώτης δεν χορήγησε αμνηστία στους αντιπάλους της Κυβέρνησης. Όταν ο Κολοκοτρώνης πήγε στο Ναύπλιο, στις 6 Φεβρουαρίου 1825, συνελήφθη και οδηγήθηκε τελικά στην Ύδρα, όπου κρατήθηκε στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία.

Τον Απρίλιο συνελλήφθη και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, που πολέμησε στο πλευρό του Κολοκοτρώνη και στους δύο εμφυλίους. Φυλακίστηκε στην Ακρόπολη και εκτελέστηκε στις 5 Ιουνίου 1825.

Ο Κολοκοτρώνης ήταν πιο τυχερός, ή μάλλον πιο χρήσιμος. Αφέθηκε ελεύθερος όταν η Επανάσταση φάνηκε να σβήνει μετά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, ενώ ταυτόχρονα ο Κιουταχής πολιορκούσε το Μεσολόγγι.

Μέσα σε τρία χρόνια είχαμε κάνει δύο εμφυλίους, στους οποίους χάθηκε πολύτιμο αίμα, χρόνος και χρήμα, ενώ κόντεψε να χαθεί και η Επανάσταση.

Χειρότερο απ' όλα, όμως, είναι ότι αυτοί έβαλαν τη βάση για πολλά απ' όσα συνέβησαν στα επόμενα χρόνια, τα πρώτα του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Και υπό μια έννοια και για κάποια που συμβαίνουν μέχρι σήμερα.

Σαν σήμερα: Η 13η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1864. Δημοσιεύεται το νέο Σύνταγμα της Ελλάδας, με το οποίο καταργείται η Συνταγματική Μοναρχία και καθιερώνεται η Βασιλευόμενη Δημοκρατία.

1951, Νέα Υόρκη. Το περίφημο «αδαμάντινο πέταλο» στη Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, γεμάτο με κόσμο στην πρεμιέρα της όπερας του Βέρντι «Αΐντα».

1978, Χόλιγουντ. Ο Μίκι Μάους, ο χαρακτήρας που δημιουργήθηκε από τον Ουόλτ Ντίσνεϊ, είναι ο 1.700ός σταρ -και ο πρώτος χαρακτήρας από καρτούν- που απέκτησε το δικό του αστέρι, στο Walk of Fame, του Χόλιγουντ. Η Μίνι Μάους ήταν, φυσικά, στο πλευρό του.

1978. Ο Χάρισον Φορντ, η Κάρι Φίσερ, ο Μάρκ Χάμιλ και οι υπόλοιποι πασίγνωστοι χαρακτήρες από την ταινία Star Wars, στα γυρίσματα της τηλεοπτικής εκπομπής του CBS «The Star Wars Holiday». Στην εκπομπή η Κάρι Φίσερ θα τραγουδήσει και θα παρουσιαστούν πολλά από τα ειδικά εφέ που μάγεψαν το κοινό στην ταινία.

1979, Αθήνα. Πεθαίνει ο Δημήτρης Ψαθάς, πολυγραφότατος Έλληνας χρονογράφος, δημοσιογράφος και θεατρικός συγγραφέας.

1985, Φιλαδέλφεια. Ο τραγουδιστής Ρόμπερτ Πλαντ (αριστερά) και ο κιθαρίστας Τζίμι Πέιτζ, του βρετανικού ροκ γκρουπ Led Zeppelin, στη σκηνή της συναυλίας Live Aid, στο στάδιο J.F.K. της Φιλαδέλφεια.

1987, Φιλαδέλφια. Ο Τζόζεφ Ρότζερς (αριστερά), Πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης Ψυχικής Υγείας, συνομιλεί με μια άστεγη γυναίκα, έξω από το σιδηροδρομικό σταθμό της Φιλαδέλφεια. Η Ένωση βοηθά τους αστέγους, με όποιον τρόπο μπορεί, να ενταχθούν ξανά στο σύστημα.

1988, Λος Άντζελες. Ο Μάικλ Τζάκσον τραγουδάει μπροστά σε κοινό πολλών χιλιάδων ανθρώπων, στην κατάμεστη Sports Arens του Λος Άντζελες. Είναι η πρώτη από τις έξι συναυλίες που θα δώσει ο Τζάκσον στο Λος Άντζελες. Όλες είναι sold out.

1989. Ο Μάνος Χατζηδάκις ιδρύει την «Ορχήστρα των Χρωμάτων»

1992, Σομαλία. Ένας αποστεωμένος από την πείνα Σομαλός κρατιέται από ένα κάρο έξω από ένα κέντρο βοήθειας, στη Μπαϊντόα, 200 χιλιόμετρα από το Μογκαντίσου. Τριανταπέντε φορτηγά με τρόφιμα που στέλνουν οι διεθνείς οργανισμοί στην περιοχή κατασχέθηκαν από αντάρτες, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους χωρίς φαγητό.

1998, Νέα Υόρκη. Η Πόλα Τζόουνς φεύγει από το ξενοδοχείο Γουέστιν, μετά την ανακοίνωση ότι ο Πρόεδρος Κλίντον θα της δώσει 850.000 δολάρια, προκειμένου εκείνη να αποσύρει τις εναντίον του κατηγορίες για σεξουαλική παρενόχληση. Η μεταξύ τους διαμάχη κράτησε τέσσερα χρόνια. Ο Κλίντον δεν παραδέχθηκε ποτέ την ενοχή του.