Σαν σήμερα: 8 Νοεμβρίου - Η Σφαγή των «Ευαγγελικών»: Αίμα και εθνικισμός κατά της δημοτικής γλώσσας

Θεωρώ ότι έχουμε εμπεδώσει πλέον, διαβάζοντας ακόμη και αποσπασματικά για τα ιστορικά γεγονότα, ότι τα περισσότερα από τα πράγματα που θεωρούμε αυτονόητα σήμερα, κερδήθηκαν κάποτε με αγώνα.

Δεν συμβαίνει μόνο σε μας, αλλά σε όλες τις γενιές.

Η δημοτική γλώσσα, η «γλώσσα του λαού», δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Ακριβώς ως τέτοια, μάλιστα, ως ένα «λαϊκό αγαθό» δηλαδή, ήταν απόλυτα βέβαιο ότι θα συναντούσε αντιδράσεις, αντιστάσεις και θα δυσκολευόταν πολύ να επικρατήσει.

Ο αγώνας για την τελική επικράτηση της δημοτικής ξεκίνησε στις αρχές του 20ου αιώνα. Κι όταν λέμε αρχές, κυριολεκτούμε. Ήταν η εποχή, λίγο μετά τον καταστροφικό για την Ελλάδα πόλεμο του 1897 με την Τουρκία, ο εθνικισμός κάλπαζε ως απάντηση σε ένα εθνικό πάθημα, αλλά ταυτόχρονα η χώρα μας γνώριζε μια πρωτοφανή για τα δεδομένα της μεταμόρφωση:

Μπαίνει δειλά δειλά στη σκηνή η μεσοαστική τάξη, ένα παράξενο ξενόφερτο «φρούτο», το οποίο ήδη αποτελούσε -και αποτελεί διαχρονικά στο σύγχρονο κόσμο- τη ραχοκοκκαλιά κάθε φιλελεύθερης δημοκρατίας. Μαζί με τους αστούς κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα συνδικαλιστικά κινήματα της εργατικής τάξης, μαζί πάνε αυτά: οι αστοί δίνουν το θεωρητικό έρεισμα, οι εργάτες βλέπουν σε αυτά τις δικές τους πρακτικές ανάγκες.

Ο Αλέξανδρος Πάλλης είναι ένας Έλληνας έμπορος βαμβακιού που ζει στο Λονδίνο και ταυτόχρονα γράφει. Αποφασίζει να επιταχύνει τις κοινωνικές διαδικασίες και «ἀποδίδει εἰς τὴν γνησίαν γλῶσσαν τοῦ ἑλληνικοῦ Λαοῦ» το Ευαγγέλιο, τις τέσσερις αφηγήσεις των Ευαγγελιστών της Αγίας Γραφής που τις ονόμασε «Η Νέα Διαθήκη κατά το Βατικανό Χειρόγραφο».

Το έργο τυπώθηκε στην Αλεξάνδρεια το 1901 με έξοδα της βασίλισσας Όλγας και κυκλοφόρησε σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων μεταξύ των Ελλήνων της Διασποράς.

Η ανάγκη να καταλαβαίνει και ο λαός

Η πρώτη αντίδραση που συναντά το Ευαγγέλιο του Πάλλη είναι φυσικά από την ίδια την ελληνική εκκλησία, η οποία έχει απαγορεύσει κάθε μετάφραση της καινής και παλαιάς διαθήκης στην καθομιλουμένη ως «παράφραση του αρχικού κειμένου», διότι ως γνωστόν το αρχικό κείμενο των Ευαγγελίων γράφτηκε στα ελληνικά και πιο συγκεκριμένα στην καθαρεύουσα...

Όποιος είχε στην κατοχή του τέτοιες μεταφράσεις απειλείτο με αφορισμό, σύμφωνα με επίσημες πατριαρχικές και συνοδικές αποφάσεις. Προφανώς και είναι πολύ πιο εύκολο να πιστεύεις σε κάτι όταν δεν το καταλαβαίνεις καν.

Η μετάφραση φτάνει στην Αθήνα και κανείς δεν δίνει σημασία έως ότου η εφημερίδα «Ακρόπολη» αποφασίζει, τον Οκτώβριο του 1901 να δημοσιεύσει τα Ευαγγέλια του Πάλλη σε συνέχειες. Ο εκδότης και ιδρυτής της εφημερίδας Βλάσης Γαβριηλίδης πίστευε το αυτονόητο: Θεωρούσε θεάρεστο έργο να φτάσουν οι γραφές σε κάθε ελληνικό σπίτι και να γίνουν επιτέλους κατανοητές από κάθε Έλληνα.

Εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Προκόπιος ήταν ενήμερος και συμφωνούσε. Δεν συμφωνούσαν πάρα πολλοί άλλοι όμως και αυτό δεν είχε αυστηρά να κάνει με τις θεολογικές γραφές.

Οι «γλωσσαμύντορες» υποστήριζαν τη συνεχή σύνδεση της νέας ελληνικής γλώσσας με την αρχαία. Η αρχαιολατρεία εκείνη την εποχή -και κάθε εποχή- ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ακραίο εθνικισμό, συνεπώς το ζήτημα της γλώσσας δεν ήταν πολιτιστικό αλλά κυρίως πολιτικό.

Πρακτικά όλα αυτά σήμαιναν ότι όποιος απέκλινε από την καθαρεύουσα ήταν ανθέλληνας και εθνικός προδότης. Οι δημοτικιστές παρουσιάζονταν ως άθεοι, προδότες και Σλάβοι, λόγω της ρωσικής καταγωγής της βασίλισσας Όλγας που σπονσοράρισε τα Ευαγγέλια του Πάλλη.

Πρωτοστάτες στις αντιδράσεις ήταν παραδόξως οι φοιτητές της Ιατρικής, κάτι που εν μέρει καταδεικνύει τον παραλογισμό και το φανατισμό των γλωσσαμυντόρων. Τι τους ένοιαζε τους φοιτητές της Ιατρικής σε ποια γλώσσα θα μιλάμε και τελικά τι δουλειά είχαν να μπλέκονται στο ζήτημα;

Είχαν. Ήταν επιφανή μέλη της «ισχυρής» τάξης και κάθε τι το «λαϊκό» τους προκαλούσε απέχθεια.

Παρακινημένοι από μερικούς από τους καθηγητές τους, κάνουν συνέλευση και αποφασίζουν να κινηθούν δυναμικά. Περίπου 500 φοιτητές εισέβαλαν στα γραφεία της «Ακροπόλεως», στην οδό Σταδίου, απείλησαν όσους βρήκαν εκεί ότι «θὰ τὴν πυρπολήσουν καὶ διὰ βροντωδῶν φωνῶν ἄλλοι ἀπὸ τὰ παράθυρα ἄλλοι ἀπὸ τοὺς ἐξώστας τῶν γραφείων καὶ οἱ λοιποὶ ἀπὸ κάτω» έβριζαν τον Γαβριηλίδη, ο οποίος δεν ήταν εκεί.

Ο διευθυντής της Αστυνομίας φτάνει στα γραφεία και αφ εαυτού του τούς διαβεβαίωσε ότι η δημοσίευση θα σταματήσει.

Η «Ακρόπολη» απτοητη και ίσως με νέο πάθος πλέον, συνεχίζει τη δημοσίευση και οι φοιτητές, που αντιμετωπίζονται από τον υπόλοιπο Τύπο περίπου ως Έλληνες αμυνόμενοι υπέρ βωμών και εστιών, εξοργίζονται. Στις 20 Οκτωβρίου διακόπηκε η δημοσίευση της σειράς από την εφημερίδα, αλλά τα πράγματα έχουν πάρει το δρόμο τους.

«Έν ἐθνικῇ μέθῃ τελοῦντες»

Στις 3 και 4 Νοεμβρίου εκατοντάδες διαδηλωτές στο κέντρο της Αθήνας δεν απειλούσαν πλέον μόνο την εφημερίδα, αλλά έκαναν έκκληση στον Πατριάρχη Ιωακείμ Γ' να αφορίσει τον Αλέξανδρο Πάλλη, ενώ ταυτόχρονα ζητούσαν την σύγκληση της Ιεράς Συνόδου, για να αποπέμψει τον Αρχιεπίσκοπο.

Οι άλλες εφημερίδες της εποχής συστρατεύθηκαν με τους φοιτητές, μιλώντας για «κινδύνους» τους οποίους αντιμετώπιζε το έθνος εξαιτίας της παράφρασης του Ευαγγελίου. Έτσι, στο δρόμο άρχισαν να κατεβαίνουν όχι μόνο φοιτητές αλλά και δάσκαλοι, παπάδες, βουλευτές, χωρικοί με εικόνες και εξαπτέρυγα, έτοιμοι να λιντσάρουν τους εχθρούς της «γλώσσης τῶν προγόνων» μας.

Αν σας θυμίζουν πιο πρόσφατα γεγονότα αυτά όλα, δίκιο έχετε, έτσι ξεκινάνε και έτσι ανάβουν πάντα οι εθνικιστικές πυρκαγιές.

Η δημοτική γλώσσα, μέσα σε λίγες μέρες έχει αναχθεί σε «όπλο των σλάβων» που επιβουλεύονται τη χώρα και τα λοιπά και τα λοιπά, όποια υπερβολή σκεφτείτε βάλτε την, χωράει.

Κάποιοι, λοιπόν, «ἐν ἐθνικῇ μέθῃ τελοῦντες» επιχείρησαν να παραβιάσουν την πύλη της Βουλής ζητώντας την παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη, ενώ άλλοι θέλησαν να καταλάβουν το κτίριο της Αρχιεπισκοπής για να «φρονηματίσουν» τον Αρχιεπίσκοπο.

Η Χωροφυλακή αρχίζει να κάνει αυτό που ξέρει καλύτερα, βαράει στο ψαχνό. Τα επεισόδια γενικεύονται. Το κακό δεν αργεί να γίνει. Στις 7 Νοεμβρίου μια ογκώδης συγκέντρωση στους Στύλους του Ολυμπίου Διός, την οποία συγκάλεσαν αυτόκλητοι «γλωσσαμύντορες», κατέληξε σε σφαγή.

Οι χωροφύλακες, που έχουν χάσει προ πολλού τον έλεγχο της κατάστασης, αρχίζουν να πυροβόλησαν στο πλήθος όταν κάποιοι κινούνται προς την Αρχιεπισκοπή.

Ο απολογισμός των επεισοδίων αυτών ήταν οκτώ έως έντεκα νεκροί. Επίσης, υπήρξαν 70 τραυματίες και 22 συλληφθέντες.

Η εφημερίδα «Ἀκρόπολις» στο φύλλο της 7ης Νοεμβρίου ζήτησε συγγνώμη από τους αναγνώστες δηλώνοντας ότι η εφημερίδα παραμένει «πολέμιος ἀμείλικτος παντὸς φρονοῦντος ἀντεθνικῶς καὶ ἀτίμως ὅτι τὸ Εὐαγγέλιον δὲν πρέπει νὰ ἀναγιγνώσκεται ἐν ταῖς εκκλησίαις εἰς ἄλλην τινὰ γλῶσσαν πλὴν ἐκείνης εἰς τὴν ὁποίαν ἐγράφη ὑπὸ τῶν Θεοπνεύστων ἀνδρῶν». Ποιος ξέρει τι πιέσεις γέχτηκε ο εκδότης της; ΠΙθανότατα για την ίδια της την ύπαρξη.

Ο Αρχιεπίσκοπος Προκόπιος αναγκάστηκε να παραιτηθεί, όπως και η κυβέρνηση Θεοτόκη. Τα «Εὐαγγελικά» οδήγησαν και σε ένταση τη βασίλισσας Όλγας με τη σύζυγο του γιου της, διαδόχου Κωνσταντίνου, τη Σοφία. Η εθνική και δογματική διαφορά που τις χώριζε τροφοδότησε ακόμη έναν εθνικό διχασμό, καθώς η Όλγα, Ρωσίδα μεγάλη δούκισσα, θεωρούνταν εκφραστής των ρωσικών, δηλαδή «σλαβικών», συμφερόντων στην Ελλάδα και η Σοφία, πρώην πριγκίπισσα της Πρωσίας, των γερμανικών.

Καταλαβαίνετε ότι το θέμα είχε πάρει καθολικές διαστάσεις και είχε φέρει στο προσκήνιο όλα όσα ταλαιπωρούσαν τότε την Ελλάδα.

Από την αναθεωρητική Βουλή του 1911 προστίθεται στο Σύνταγμα μια παράγραφος: «Τὸ κείμενον τῶν Ἁγίων Γραφῶν τηρείται ἀναλλοίωτον· ἡ εἰς ἄλλον γλωσσικὸν τύπον ἀπόδοσις τούτου ἄνευ τῆς προηγούμενης ἐγκρίσεως καὶ τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας ἀπαγορεύεται ἀπολύτως».

Όταν έγινε η αναθεώρηση του Συντάγματος το 1927 η φράση τροποποιήθηκε στη μορφή «ἄνευ τῆς προηγούμενης ἐγκρίσεως τῆς αὐτοκεφάλου Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας».

Η διάταξη αυτή παρέμεινε ίδια για τα επόμενα 50 χρόνια. Στο τελευταίο Σύνταγμα του 1975 (άρθρο 3, παράγραφος 3) προστέθηκε η λέξη «ἐπίσημος» («ἡ εἰς ἄλλον γλωσσικὸν τύπον ἐπίσημος μετάφρασις»).

Οι μεταφραστικές προσπάθειες στη δημοτική όμως συνεχίστηκαν όλες τις επόμενες δεκαετίες καθώς απαντούσαν στη βαθύτερη ανάγκη του λαού για την απόδοση της Γραφής σε γλώσσα σύγχρονη και κατανοητή.

Όπως συνεχίστηκε και ο μακρύς και επίπονος αγώνας για την καθιέρωση της «γλώσσας του λαού», που ακόμη και σήμερα συναντά αντιδράσεις και προσπάθειες οπισθοδρόμισης από στοιχεία που συνδέουν τη γλώσσα με το εθνικό φρόνημα.

Όλα αυτά, όμως, θα τα πούμε σε κάποιο άλλο «σαν σήμερα».

Σαν σήμερα: Η 8η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1901, Αθήνα. Βίαιες συμπλοκές ξεσπούν στο κέντρο της πόλης, με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική από τον Αλέξανδρο Πάλλη (Ευαγγελικά). Στις συγκρούσεις σκοτώνονται 8 άνθρωποι και τραυματίζονται 80. Η Δημοτική θα αναγνωριστεί ως επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους 75 χρόνια αργότερα.

1930, Νέα Υόρκη. Η πόλη της Νέας Υόρκης όπως φαίνεται από την πλευρά του λιμανιού.

1937, Μαδρίτη. Ένα από τα πιο ηρωικά επεισόδια του 20ού αιώνα είναι η υπεράσπιση της Μαδρίτης. Όταν ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, η πρωτεύουσα της Ισπανίας θεωρείτο καταδικασμένη να πέσει σε ένα μήνα. Μέσα στον επόμενο χρόνο, οι αντάρτες μετατράπηκαν σε έναν καλά εξοπλισμένο και εκπαιδευμένο στρατό μισού εκατομμυρίου ανθρώπων.

1940, Ουάσινγκτον. Η καινούργια γέφυρα στην Τακόμα της Ουάσινγκτον. Δυνατοί άνεμοι έκαναν τη γέφυρα να ταλαντευθεί και τελικά να καταρρεύσει.

1949, Νέα Υόρκη. Ο Πρωθυπουργός της Ινδίας Τζαβαχαρλάλ Νεχρού και η κόρη του, Ίντιρα Γκάντι, ανεβαίνουν στο πρωθυπουργικό αεροπλάνο "Ανεξαρτησία" στο αεροδρόμιο ΛαΓκουάρντια της Νέας Υόρκης. Οι δύο τους επιστρέφουν στην Ινδία, μετά από επίσημη επίσκεψη στις ΗΠΑ.

1951, Κούβα. Ο Φρανκ Σινάτρα και η σύζυγός του, η ηθοποιός Άβα Γκάρντνερ κρατιούνται από το χέρι, όπως κόβουν τη γαμήλια τούρτα τους στο κλαμπ Montmarte, στην Αβάνα της Κούβας. Οι δύο τους παντρεύτηκαν στη Φιλαδέλφεια και πήγαν στην Αβάνα για το μήνα του μέλιτος.

1956, Λονδίνο. Η τραγουδίστρια Σίρλεϊ Μπάσεϊ φτάνει στο θέατρο Warner, στη Λέστερ Σκουέαρ του Λονδίνου για την πρεμιέρα της ταινίας Moby Dick.

1957, Μόσχα. Ο Μάο Τσε Τουνγκ, ηγέτης της Κίνας, μαζί με Σοβιετικούς αξιωματούχους παρακολουθούν στρατιωτική παρέλαση στο Μαυσωλείο του Λένιν για τα 40 χρόνια από την ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης.

1965, Μπέβερλι Χιλς. Ο ηθοποιός Φρανκ Σινάτρα συνοδεύει την ηθοποιό Μία Φάροου στο εστιατόριο Bistro για ένα πάρτι προς τιμήν της πριγκίπισσας Μαργαρίτας και του συζύγου της.

1977. Ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος ανακαλύπτει τον τάφο του Φίλιππου στη Βεργίνα. Πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 20ου αιώνα παγκοσμίως.

1981, Μέριλαντ. Περίπου 175 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σε μια φάρμα στο Μέριλαντ για μια τελετή της Κου-Κλουξ-Κλαν. Τα μέλη της οργάνωσης έκαψαν έναν τεράστιο σταυρό, όπως συνηθίζουν στις συγκεντρώσεις τους.

1985, Καμπέρα. Ο πρίγκιπας Κάρολος και η σύζυγός του πριγκίπισσα Νταϊάνα, στην Καμπέρα της Αυστραλίας, όπου πραγματοποιούν περιοδεία.