Σαν σήμερα: 7 Νοεμβρίου- «Και τώρα θα προχωρήσουμε στη δημιουργία της Σοσιαλιστικής τάξης πραγμάτων»

«Και τώρα θα προχωρήσουμε στη δημιουργία της Σοσιαλιστικής τάξης πραγμάτων», είπε ο Λένιν στο Κογκρέσο των Σοβιέτ το επόμενο πρωί. Ακόμη και για τον ίδιον ήταν μια θεωρητική προσέγγιση· δεν υπήρχε κάποιο αναλυτικό σχέδιο, στην πραγματικότητα ήξερε ποιον κόσμο ήθελε αλλά δεν είχε πολύ σαφή ιδέα για το πώς να τον φτιάξει.

Την ίδια στιγμή, στο τότε Πέτρογκραντ, μετά Λένινγκραντ και σήμερα Αγία Πετρούπολη, ένας στρατηγός του τσάρου που είχε συλληφθεί τις πρώτες ώρες της επανάστασης, έλεγε σε έναν συγκρατούμενό του: «Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες του θανάτου μιας μεγάλης χώρας». Το διάλογο μετέφερε ο Τρότσκι, στην «Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης» και η άποψη του στρατηγού εκείνου ήταν κοινή αντίληψη στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου για πολλά χρόνια:

«Ήταν τρελοί οι Ρώσοι; Κατέστρεφαν τη χώρα τους;»

Το 1919, η Βρετανική Κυβέρνηση στην πρώτη επίσημη αναφορά της για τον Μπολσεβικισμό στη Ρωσία, καταλήγει: «είμαστε αναγκασμένοι να συμπεράνουμε ότι τα μέτρα που εισήχθησαν από τους Μπολσεβίκους και ο τρόπος με τον οποίον εφαρμόζονται, δεν μπορπ'υν να οδηγήσουν παρά σε μόνο μια κατάληξη: την απόλυτη χρεοκοπία της κυβέρνησης και της χώρας».

Σαράντα χρόνια και δύο παγκοσμίους πολέμους αργότερα, το 1959, ο Έρνεστ Μποκ θα έγραφε στο History Today: «Οι εξελίξεις τούς διέψευσαν. Η εκπληκτική μεταμόρφωση της Ρωσίας σε αυτό που σήμερα είναι η δεύτερη ισχυρότερη βιομηχανική δύναμη του κόσμου, είναι πλέον κοινώς αποδεκτό ότι είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά γεγονότα του αιώνα».

Ιστορική αναγκαιότητα

Υπό μια, αν όχι από όλες τις απόψεις, η Ρωσική Επανάσταση ήταν αναπόφευκτη. Στις ρίζες της υπήρχε μια βαθύτατη κοινωνική ανισότητα, η οποία δεν μπορούσε να «θεραπευθεί» με άλλον τρόπο. Μαζί με το βιομηχανικό εκσυγχρονισμό που ερχόταν ως «υπόσχεση» και την τυφλή στην πραγματικότητα και απόλυτα αυταρχική ηγεμονία των τσάρων, η Ρωσία ήταν το πλέον πρόσφορο έδαφος για τη διάδοση νέων ιδέων για το πώς θα μπορούσε και θα έπρεπε να είναι η κοινωνία και η πολιτική.

Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, το 1905, χιλιάδες άνθρωποι είχαν διαδηλώσει για να ζητήσουν από τον Τσάρο Νικόλαο Β' βασικά ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες, ένα συνταγματικό και αντιπροσωπευτικό πολιτικό σύστημα, νομιμοποίηση των συνδικάτων και απεργιών και βελτιώσεις στις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, ώστε όλοι οι Ρώσοι να μπορούν «να ζήσουν σαν ανθρώπινα όντα».

Η πρώτη εκείνη επανάσταση που προέκυψε τον ανάγκασε να ικανοποιήσει ορισμένες από αυτές τις απαιτήσεις, αν και στη συνέχεια έκανε ό,τι μπορούσε για να περιορίσει αυτές τις παραχωρήσεις. Ο Νικόλαος θα μπορούσε ίσως να έχει αποφύγει την επανάσταση, εάν είχε προβεί σε σταδιακές μεταρρυθμίσεις. Αυτό είναι κάτι που δεν θα μάθουμε ποτέ. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι η υπομονή του λαού του εξαντλήθηκε.

Στις αρχές Μαρτίου 1917 (τέλη Φεβρουαρίου κατά το παλαιό ημερολόγιο), ξέσπασαν μαζικές απεργίες και διαμαρτυρίες για την έλλειψη τροφίμων. Αυτό ήταν το τέλος για τον Νικόλαο και τη μοναρχία του, η οποία έπεσε μέσα σε ένα κύμα διαμαρτυριών και ανταρσίας, αντικαταστάθηκε από μια «προσωρινή κυβέρνηση» και ένα ανερχόμενο άτυπο δίκτυο εκλεγμένων συμβουλίων ή «σοβιέτ».

Ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους όταν άκουσε ότι ο Νικόλαος Β' έπεσε από την εξουσία. Άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι αγκαλιάζονταν, έκλαιγαν και φιλιόντουσαν. Ένας συγγραφέας θεώρησε ότι ήταν ακριβώς «σαν το Πάσχα: ένας χαρούμενος, αφελής, άτακτος καρναβαλικός παράδεισος». Μια γιατρός και ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών έγραψε την πρώτη μέρα μετά την πτώση του τσάρου ότι «η Ρωσία γύρισε ξαφνικά μια νέα σελίδα στην ιστορία της και έγραψε πάνω της: Ελευθερία!». Μια εφημερίδα, ξαφνικά απαλλαγμένη από κάθε λογοκρισία, δήλωσε ότι αυτές οι μέρες ήταν «μια άνοιξη ανάστασης και ανανέωσης. Μια άνοιξη ελευθερίας».

Και τώρα τι;

Όσο συνέβαιναν αυτά, το πρόβλημα ήταν «και τώρα τι;» Όμως, η ευφορία που δημιουργήθηκε από την επανάσταση έκανε τις λύσεις σε όλα τα τρομερά προβλήματα της Ρωσίας να φαίνονται εφικτές αν όχι εύκολες...

Αυτό που κυρίως ήθελαν και προσδοκούσαν οι Ρώσοι, ήταν ελευθερία, μια λέξη που χρησιμοποιήθηκε πολύ εκείνες τις ημέρες. Τι είναι όμως η ελευθερία; Για μερικούς, ελευθερία σήμαινε απελευθέρωση από όλους τους περιορισμούς.

Για πολλούς άλλους, και πιθανώς τους περισσότερους στις κατώτερες τάξεις, η ελευθερία σήμαινε κάτι περισσότερο από την ελευθερία να επιδιώκεις την ευτυχία· ήταν οι εγγυήσεις για τις προϋποθέσεις για ευτυχία που αποζητούσαν: Το τέλος του πολέμου, την παροχή τροφίμων, τον έλεγχο των τιμών, την ανοικοδόμηση της βιομηχανίας, τη διασφάλιση θέσεων εργασίας, την παραχώρηση όλης της γης στους ανθρώπους που εργάζονταν σε αυτήν, την επέκταση της εκπαίδευσης κ.λπ.

Τι είδους ελευθερία θα μπορούσε να υπάρξει, ρωτούσαν αυτοί οι άνθρωποι, χωρίς ειρήνη, φαγητό, γη;

Σε διαφορετικές συνθήκες, μια φιλελεύθερη-δημοκρατική, σοσιαλδημοκρατική, πλουραλιστική εναλλακτική για την κοινωνία μπορεί να είχε επικρατήσει.

Όμως οι συνθήκες δεν ήταν διαφορετικές. Ο πόλεμος συνεχίστηκε. Η οικονομική ταλαιπωρία συνεχίστηκε. Η γη δεν διανεμήθηκε στους αγρότες που τη δούλευαν. Ως συνέπεια, πολλοί κατηγόρησαν ευθέως την αστική τάξη για τα συνεχιζόμενα προβλήματα.

Και πολλοί αναζήτησαν μια νέα απάντηση στους Μπολσεβίκους, το μόνο πολιτικό κόμμα που δήλωσε με τόλμη «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» και «Ειρήνη, Ψωμί και Γη».

Η κατάληψη της εξουσίας από τους Μπολσεβίκους στις αρχές Νοεμβρίου (τέλη Οκτωβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) ήταν πράγματι πολύ τολμηρή ενέργεια μέσα σε ένα σύνολο περιστάσεων που φαίνονταν αδιανόητες. Και ήταν.

Το τέλος της ιστορίας

Οι περισσότεροι μαρξιστές πίστευαν ότι η Ρωσία δεν ήταν έτοιμη για το σοσιαλισμό και η επανάσταση θα ήταν μια καταστροφή. Αλλά ο Λένιν, ήταν εξαιρετικά «ευέλικτος»· μερικοί το αποκάλεσαν απλώς κυνική έλλειψη αρχών. Ήταν πρόθυμος να κάνει οτιδήποτε ήταν απαραίτητο για να προστατεύσει τη σοβιετική εξουσία, βοηθούμενος από σημαντικούς συμμάχους όπως ο Λέον Τρότσκι.

Πρώτα και κύρια, η νέα σοβιετική κυβέρνηση έδωσε στον λαό αυτό που ζητούσε: ειρήνη, ψωμί και γη. Έκανε ειρήνη με τους Γερμανούς, ενέκρινε την de facto κατάληψη όλης της γης από τους αγρότες και εθνικοποίησε το μεγαλύτερο μέρος της οικονομίας για να προσπαθήσει να την κάνει να πάρει πάλι μπρος.

Ο Λένιν και οι σύντροφοί του δεν απέφευγαν τον αυταρχισμό και τη βία. Η καταστολή και ακόμη και ο τρόμος έγιναν αποδεκτές ως παραπάνω από αναγκαίες όταν χρησιμοποιούνται για επιθυμητούς σκοπούς. Πολλοί Μπολσεβίκοι προειδοποίησαν ότι αυτός ήταν ένας επικίνδυνος δρόμος μακριά από το απελευθερωτικό και δημοκρατικό πνεύμα της επανάστασης. Ο Λένιν και ο Τρότσκι απάντησαν απλά: Αν αποδέχεσαι τους σκοπούς, δεν μπορείς να αρνηθείς τα μέσα.

Ο Λένιν και οι σύντροφοί του ήταν θεωρητικοί πολιτικοί. Δεν ήταν πάνω από τον οπορτουνισμό και την πονηριά, τα ψέματα και τη βαρβαρότητα, αλλά υποκινούνταν περισσότερο από το θεωρητικό όραμα ενός πολύ καλύτερου κόσμου παρά από το προσωπικό συμφέρον.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο Λένιν συνειδητοποίησε ότι επειδή ο Μαρξ δεν είχε ζήσει την εποχή του ιμπεριαλισμού, η σκέψη του ήταν κάπως ξεπερασμένη. Ο ιμπεριαλισμός, σκέφτηκε ο Λένιν, ήταν ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού.

Τα αυτοκρατορικά κράτη είχαν προσπαθήσει να κατακτήσουν υπερπόντιες αποικίες για να εκμεταλλευτούν τους φυσικούς πόρους και τη φθηνή εργασία, και ο ανταγωνισμός για αποικίες μεταξύ των αυτοκρατορικών κρατών είχε αναπόφευκτα κορυφωθεί σε καταστροφικό πόλεμο. Σωστά τα σκεφτόταν.

Η μόνη λύση για την ανθρωπότητα, πίστευε ο Λένιν, θα ήταν οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις, που θα έβαζαν τέλος στους πολέμους μια για πάντα. Ονειρευόταν κι εκείνος το τέλος της ιστορίας, που πολύ ειρωνικά έγινε «σημαία» του νεοφιλελευθερισμού και της Pax Americana αρκετές δεκαετίες αργότερα.

Η ειρωνία στην ίδια της Ρωσική Επανάσταση είναι ότι η αίσθηση της λαϊκής χειραφέτησης και κυριαρχίας του 1917 έδωσε τη θέση της σε μια βίαιη δικτατορία. Λίγους μήνες μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, η λενινιστική σκέψη όσο και η μπολσεβίκικη κυριαρχία έγιναν αισθητά πιο αυταρχικές, πολύ απλά διότι η θεωρία είχε πλέον έρθει η ώρα να δοκιμαστεί στην πράξη.

Η επανάσταση μπορεί να μην έχει πλέον άμεση σχέση με τις ζωές των Ρώσων (αν και οδήγησε στο κράτος στο οποίο ζουν), ωστόσο οι δημοσκοπήσεις διαπιστώνουν σταθερά ότι περισσότεροι από τους μισούς Ρώσους λυπούνται για την κατάρρευση του σοβιετικού κράτους.

Η πολιτική ελίτ της Ρωσίας καταρχήν αντιτίθεται στην επανάσταση. Το κυρίαρχο μήνυμα από τον Βλαντιμίρ Πούτιν και την κυβέρνησή του είναι ότι η χώρα έχει χορτάσει από επανάσταση κι ότι αυτό που χρειάζεται τώρα είναι ένα ισχυρό κράτος.

Υπάρχουν ελάχιστα κεφάλαια στην ανθρώπινη ιστορία πιο εμπνευσμένα αλλά και τραγικά, πιο περίπλοκα τελικά από τη Ρωσική Επανάσταση.

Περισσότερα από 100 χρόνια αργότερα, η συνάφεια της Ρωσικής Επανάστασης με το σήμερα σχετίζεται με το ευρύτερο ζήτημα της κατανόησης της ιστορίας.

Την οποία δεν μπορούμε να βλέπουμε αποσπασματικά, ουτε εκτός πλαισίου. Και χρειάζεται κάτι πολύ παραπάνω από απλή ανάγνωση: Χρειάζεται βαθιά μελέτη.

Σαν σήμερα: Η 7η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1867. Γεννιέται η Μαρί Σκλοντόφσκα Κιουρί, γνωστή ως Μαρί Κιουρί, Πολωνή φυσικός, που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη του ραδίου.

1910. Πεθαίνει ο Ρώσος συγγραφέας Λέων Τολστόι, («Πόλεμος και Ειρήνη», «Άννα Καρένινα»).

1917. Ξεκινά η Οκτωβριανή Επανάσταση, επίσημα γνωστή στη Σοβιετική λογοτεχνία ως Μεγάλη Οκτωβριανή Σοσιαλιστική Επανάσταση, γνωστή και ως Κόκκινος Οκτώβριος, Οκτωβριανή Εξέγερση, Μπολσεβικική Επανάσταση, η ένοπλη εξέγερση των στρατιωτών, των εργατών και των αγροτών πρώτα της Αγίας Πετρούπολης και κατόπιν και της υπόλοιπης Ρωσίας, που καθοδηγήθηκε από το κόμμα των Μπολσεβίκων και τον ηγέτη του, Βλαντίμιρ Λένιν.

1936, Βουκουρέστι. Ρουμάνοι φασίστες παρελαύνουν στο Βουκουρέστι, κρατώντας σύμβολα των ναζί.

1939, Μόναχο. Εργάτες καθαρίζουν τα ερείπια από το Burgerbraukeller, του Μονάχου, όπου έγινε η απόπειρα δολοφονίας του Αδόλφου Χίτλερ.

1960, Μασαχουσέτη. Ο γερουσιαστής Τζον Κένεντι, υποψήφιος των Δημοκρατικών για την Προεδρία, με τη σύζυγό του Τζάκι και την κόρη τους Καρολάιν, έξω από το σπίτι τους στο Hyannis Port, στη Μασαχουσέτη.

1965, Χόλιγουντ. Η πριγκίπισσα Μαργαρίτα μιλάει με τον Μπιλ Γουέλς σε χορό στο Χόλιγουντ. Η Μαργαρίτα και ο σύζυγός της, Λόρδος Σνόουντον πραγματοποιούν περιοδεία στις ΗΠΑ.

1970, Νέα Υόρκη. Η ηθοποιός Ούρσουλα Άντρες στην πλατεία Ουάσινγκτον στη Νέα Υόρκη.

1979, Τεχεράνη. Ένα τεράστιο πόστερ του Ιρανού ηγέτη Αγιατολάχ Χομεϊνί, κρέμμεται έξω από την αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη. Ιρανοί φοιτητές έχουν καταλάβει την πρεσβεία και κρατούν ομήρους πολλά από τα μέλη του προσωπικού.

1982, Λονδίνο. Η σχεδιάστρια μόδας Μαίρη Κουάντ, της οποίας οι μίνι φούστες έκαναν θραύση τη δεκαετία του '60 συνεχίζει να σχεδιάζει και θεωρεί ακόμα τον εαυτό της πρωτοπόρο στον κόσμο της μόδας.

1988, Χιουστον. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους και η σύζυγός του Μπάρμπαρα χαιρετούν τους υποστηρικτές του στο Χιούστον του Τέξας, μετά τη νίκη του στις εκλογές.

1988, Βερολίνο. Τα συγκεκριμένα γκράφιτι στο τείχος του Bερολινου δεν είναι πολιτικά, αλλά οπαδικά και τα έχουν φτιάξει οπαδοί της ομάδας ράγκμπι του πανεπιστημίου Στάνφορντ....

1993, Βιρτζίνια. Η Λορίνα Μπόμπιτ φεύγει από το δικαστήριο με το συνήγορό της, την πρώτη μέρα της δίκης της. Η Μπόμπιτ έκοψε τα γεννητικά όργανα του συζύγου της και τον κατηγορεί για σεξουαλική επίθεση.

1999, Κίτο. Λάβα τρέχει από τον κρατήρα του ηφαιστείου Tungurahua, 120 χιλιόμετρα νότια του Κίτο, στον Ισημερινό. Οι αρχές εκκένωσαν τα χωριά κοντά στον κρατήρα, καθώς δεν μπορούν να προβλέψουν πότε θα εκραγεί το ηφαίστειο.