COP27: Αλήθειες και ψέματα για το κλίμα και η υποκρισία που θα πληρώσουμε ακριβά

Δεν πρόκειται για τραγική ειρωνία. Όλος ο πλανήτης απειλείται σοβαρά από την κλιματική αλλαγή, οπότε μόνο εξωπλανητικά θα απέφευγε η σύνοδος να βρεθεί σε μια τέτοια συγκυρία.

Τι θα μας πούν, λοιπόν και κυρίως πώς θα αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι πάνω κάτω όλα όσα αποφάσισαν οι ίδιοι ένα χρόνο νωρίτερα στη Γλακώβη, είναι πλέον φέιγ βολάν;

Και για τον πολύ αυστηρό και πιεστικό τρόπο που ο ανεπτυγμένος κόσμος αντιμετώπιζε ως τώρα τον αναπτυσσόμενο στο θέμα της ενέργειας;

Η καύση των ορυκτών καυσίμων προκάλεσε το 86% των συνολικών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα τα τελευταία δέκα χρόνια, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Διακρατικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή IPCC. Παρότι είναι οι βασικοί υπεύθυνοι για την υπερθέρμανση του πλανήτη, ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το αέριο ελάχιστα αναφέρονταν στα επίσημα κείμενα των διασκέψεων του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή.

Όλα αυτά άλλαξαν στην COP26, το Νοέμβριο του 2021, όταν υπεγράφη η συμφωνία της Γλασκώβης. Η συμφωνία αναγνώριζε για πρώτη φορά το ρόλο των ορυκτών καυσίμων στη δημιουργία της κλιματικής αλλαγής, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Και πρότρεψε τα έθνη να λάβουν μέτρα για να περιορίσουν την εξώρυξη και την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και σταδιακά να καταργήσουν τη χρήση άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας.

Τι έχει συμβεί από τότε μέχρι σήμερα;

Τα νέα δεν είναι καθόλου ευχάριστα κι αυτός είναι ο ευγενικός τρόπος να το πεις. Η συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση και οι μέχρι τώρα αντιδράσεις των κυβερνήσεων σε αυτήν, καθιστούν αδύνατη την επίτευξη των στόχων αυτών, επιταχύνοντας την υπερθέρμανση.

Μια ενεργειακή κρίση για σεμινάριο

Η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα είναι η εξής: Είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που οι τιμές όλων των ορυκτών καυσίμων εκτοξεύτηκαν ταυτόχρονα. Συνεπακολούθως εκτοξεύτηκε και η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος.

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία, η Ρωσία εργαλειοποίησε τις εξαγωγές του πετρελαίου της, μετατρέποντάς τις σε όπλο, ίσως το πιο αποτελεσματικό μέχρι σήμερα στον πόλεμο. Η Ευρώπη έπρεπε να προσαρμοστεί ταχύτατα σε αυτό. Τι έκανε;

Στράφηκε στις διεθνείς αγορές για υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), ενώ αύξησε τις εισαγωγές πετρελαίου από παραδοσιακούς εξαγωγείς όπως η Νορβηγία και η Αλγερία.

Αυτό με τη σειρά του εκτοξευσε και τις τιμές του φυσικού αερίου στο υπερδιάστημα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά και τις διακηρύξεις του περασμένου Μαρτίου ότι «πρέπει να μειωθούν κατά τα δύο τρίτα οι εισαγωγές φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέχρι το τέλος του έτους», βγήκε στο παγκόσμιο κυνήγι αερίου.

Τι έκανε αυτό με τη σειρά του; Κάτι που θεωρητικά δεν μας αφορά στην ευρωπαϊκή φούσκα μας, αλλά κάποια στιγμή πρέπει να αποφασίσουμε εάν ζουμε μαζί με τον υπόλοιπο πλανήτη ή χώρια. Η ΕΕ, ως πλουσιότερος και άρα σε πλεονεκτική θέση αγοραστής, άρχισε να «χτυπάει» το φυσικό αέριο όπου το έβρισκε, με συνέπεια οι υπό ανάπτυξη και φτωχότερες και λιγότερο ισχυρές χώρες να μην βρίσκουν να αγοράσουν.

Χώρες όπως το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, για παράδειγμα, βυθίστηκαν βαθύτερα σε κρίση.

Τι μας νοιάζει εμάς το Μπαγκλαντές; Θα το πούμε αμέσως: Αυτές, λοιπόν, οι χώρες, στις οποίες οι άνθρωποι, όπως κι εμείς, χρειάζονται ενέργεια, στράφηκαν στα παραδοσιακά καύσιμα, αυτά που προκαλούν την υπερθέρμανση όπως είπαμε πιο πάνω, τον άνθρακα εν προκειμένω, αυτόν που θα κόβαμε τελείως.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) έχει ήδη εκτιμήσει ότι το 2022 η παγκόσμια κατανάλωση άνθρακα θα φτάσει εκείνη του 2013, που ήταν χρονιά ρεκόρ.

Πάντα σύμφωνα με την IEA και στην ίδια την ΕΕ, η ζήτηση για άνθρακα (κυρίως για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) αναμένεται να αυξηθεί κατά 6,5%. Και αν συνεχιστούν οι τρέχουσες τάσεις, το 2030 η κατανάλωση άνθρακα προβλέπεται ότι θα είναι μόλις κατά 8.7% λιγότερη από σήμερα.

Ναι, θα είναι λιγότερη, αλλά για να φτάναμε στο 0% των εκπομπών άνθρακα το 2050, όπως πολύ αισιόδοξα είχαμε συμφωνήσει πέρυσι, το 2030 θα έπρεπε να καίμε κατά 32% λιγότερο κάρβουνο από σήμερα. Do the math. Ή καλύτερα μην το κάνετε, είναι τραγικό το αποτέλεσμα.

Ο ΟΠΕΚ+ και οι σύμμαχοί του, κυρίως η Ρωσία, αποφάσισαν στις αρχές Οκτωβρίου να περικόψουν την παραγωγή πετρελαίου κατά 2 εκατομμύρια βαρέλια τη μέρα, σε μια προσπάθεια να ανεβάσουν την τιμή του.

Από μια πλευρά είναι «δικαιολογημένοι»: Η διεθνής οικονομική κρίση μείωσε τη ζήτηση και ανάμεσα στον Ιούνιο και το Σεπτέμβριο η διεθνής τιμή του πετρελαίου έπεσε από τα 120 στα 80 δολάρια το βαρέλι. Εσείς εδώ δεν την είδατε αυτήν την πτώση, για λόγους που δεν είναι της παρούσης.

Ο ΟΠΕΚ+ λέει ότι περιμένει μια παγκόσμια ύφεση ανάλογη του 2008, του 2014 και του 2020, που θα κατακρημνίσει τη ζήτηση και άρα και τις τιμές. Η ΕΕ και οι ΗΠΑ λένε ότι αυτά είναι προφάσεις εν αμαρτίαις και οι λόγοι είναι καθαρά πολιτικοί, να ασκηθεί περεταίρω πίεση δηλαδή στη Δύση από τη Ρωσία και τους συμμάχους της.

Προκειμένου τώρα να συγκρατήσουν τις τιμές των ορυκτών καυσίμων, οι κυβερνήσεις διεθνώς καταφεύγουν σε επιδοτήσεις των καυσίμων αυτών, τα οποία όπως έχουν ήδη πει μερικές φορές, είχαν αποφασίσει να πάψουν να χρησιμοποιούν. Είναι πλέον απαραίτητες όμως οι επιδοτήσεις αυτές, για να μπορούν οι καταναλωτές να έχουν κάπως φτηνότερα καύσιμα για τα αυτοκίνητά τους, για παράδειγμα.

Μετά από μια σημαντική πτώση το 2020, οι επιδοτήσεις των ορυκτών καυσίμων εκτοξεύτηκαν πάλι το 2021. Και ακόμη περισσότερο το 2022.

Στο παρελθόν οι αναπτυσσόμενες οικονομίες είχαν υποστεί σκληρή κριτική για τη χρήση τέτοιων οικονομικών εργαλείων και ιδιαίτερα για την επιδότηση των «κακών» ορυκτών καυσίμων.

Σήμερα που ο αναπτυγμένος κόσμος κάνει ακριβώς το ίδιο, εκείνοι λογικά αισθάνονται μια κάποια δικαίωση για να το πούμε ήπια.

Μια «αναγκαία» υποκρισία

Και δεν είναι μόνο αυτό. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη πίεσαν ασφυκτικά τις αναπτυσσόμενες χώρες στην COP26 να δεσμευτούν για πιο ουσιαστικές δράσεις για την πλήρη εξάλειψη της χρήσης άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας. Τους πρότειναν, μάλιστα, το φυσικό αέριο ως καύσιμο μετάβασης.

Τώρα, η Ευρώπη περιορίζει την πρόσβασή τους στις εναλλακτικές λύσεις που η ίδια πρότεινε, εκτοπίζοντας τις αναπτυσσόμενες χώρες στην παγκόσμια αγορά LNG, ενώ ταυτόχρονα επανενεργοποιεί τους δικούς της αραχνιασμένους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής με καύση άνθρακα ή παρατείνει τη διάρκεια ζωής όσων είναι ήδη σε λειτουργία.

Οι δυτικοί ηγέτες κατέκριναν επίσης την Κίνα και την Ινδία επειδή αγοράζουν περισσότερο ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο, «χρηματοδοτώντας» έτσι την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία.

Όμως, από την έναρξη του πολέμου, η Ρωσία έχει εισπράξει 108 δισεκατομμύρια ευρώ από πωλήσεις ορυκτών καυσίμων μόνο στην ΕΕ. Για να το πούμε πιο καλά, τα μισά της έσοδα από τις παγκόσμιες εξαγωγές της προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όσο η Ρωσία μειώνει τη ροή φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, στην πραγματικότητα οι εξαγωγές της αυξάνονται.

Το γεγονός ότι η Ευρώπη δεν θα παγώσει τον ερχόμενο χειμώνα και κατάφερε να στοκάρει αέριο, το οφείλει στην Κίνα και τη μειωμένη ζήτηση για φυσικό αέριο εκεί λόγω των συνεχιζόμενων περιορισμών για τον κορωνοϊό.

Ένα χρόνο μετά τη συμφωνία της Γλασκώβης για το κλίμα, οι υποσχέσεις για τον περιορισμό των εκπομπών και η ευφορία που προκάλεσαν, έχουν μεταβληθεί σε κάτι που πλησιάζει τον πανικό.

Μια βραχυπρόθεσμη αύξηση της ζήτησης για φυσικό αέριο και άνθρακα μπορεί να έχει νόημα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αλλά ιδανικά οι υψηλές τιμές των ορυκτών καυσίμων θα έπρεπε να επιταχύνουν τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Δεν φάνηκε να γίνεται κάτι τέτοιο όμως και απλώς πηγαίνουμε από τον έναν εξαγωγέα ορυκτών καυσίμων στον άλλο. Η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζεται, παρά τις περί του αντιθέτου μεγαλοστομίες που ακούστηκαν στη Γλασκώβη αλλά και αλλού, σε διεθνές ή και εθνικό επίπεδο.

Η αλήθεια είναι ότι ο κόσμος δεν είναι αντιμέτωπος με μια κρίση των τιμών της ενέργειας, αλλά με μια κρίση των τιμών των ορυκτών καυσίμων.

Υπάρχουν βέβαια ακόμη διάφορα φιλόδοξα σχέδια, όπως το RePowerEU της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα οποία προωθούν τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Όλα αυτά είναι πολύ ωραία, αλλά η IEA εκτιμά ότι για τα επόμενα πέντε χρόνια θα παραμείνουμε σε εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα με τη ζήτηση να παραμένει πολύ υψηλή.

Αυτό, για να φτάσουμε στο διά ταύτα, σημαίνει ότι έτσι όπως πάμε σήμερα, το 2100 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα έχει ανέβει κατά 2,6 βαθμους Κελσίου, πολύ πάνω από τους στόχους της συμφωνίας του Παρισιού.

Ναι, οι περισσότεροι δεν θα ζουμε το 2100, είναι αυτός ακριβώς ο τρόπος σκέψης, αλλά και τα πάσης φύσεως ΤΙΝΑ (There is no Alternative - Δεν υπάρχει Εναλλακτική), που καταστρέφουν το κλίμα.

Στην COP27 οι διαπραγματεύσεις θα πρέπει να γίνουν με πολύ διαφορετικό τρόπο από τη Γλασκώβη και την έπαρση των ανεπτυγμένων χωρών έναντι των αναπτυσσόμενων, άπαντες συμφωνούν σε αυτό πλέον.

Τώρα ξέρουμε ότι τα ορυκτά καύσιμα δεν θα βγουν άμεσα από την παγκόσμια ενεργειακή εξίσωση. Ήμασταν ανέτοιμοι για τις εξαγγελίες που κάναμε και τις προσδοκίες που είχαμε.

Οι ανεπτυγμένες χώρες πρέπει όμως με κάποιον τρόπο να αναλάβουν αποφασιστικό και ηγετικό ρόλο στη σταδιακή κατάργησή τους και κυρίως να επιτρέψουν στις αναπτυσσόμενες χώρες να προσαρμοστούν με βραδύτερο ρυθμό, πιθανώς εκεί είναι το κλειδί.

Υπάρχει πολύς κόσμος που υποστηρίζει ότι κάθε θυσία είναι απαραίτητη προκειμένου να αντιταχθεί η Δύση στη Ρωσία και το κλίμα είναι δευτερεύον και τα λοιπά.

Αν εξηγήσουμε, όμως, τι ακριβώς σημαίνει πρακτικά αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 2,6 βαθμους Κελσίου, αυτό το «κάθε θυσία» θα ακουστεί κάπως διαφορετικά.

Δεν θα είναι «κάθε θυσία», αλλά η απόλυτη καταστροφή.