Σαν σήμερα: 4 Νοεμβρίου - Την κατάρα μου να 'χετε, δικός σας για πάντα, Τουταγχαμών

Για τον Κάρτερ, η ανακάλυψη του τάφου ήταν κυριολεκτικά ζήτημα (επαγγελματικής) ζωής και θανάτου.

Λίγες μέρες νωρίτερα, ο χρηματοδότης του, ο Λόρδος του Καρνάβον τόν είχε προειδοποιήσει ότι θα του έκοβε την επιχορήγηση, έσκαβε χρόνια στην έρημο και δεν είχε βρει τίποτα σημαντικό.

Όταν τελικά, βρήκε την είσοδο του τάφου, δεν είχε την παραμικρή ιδέα ούτε τι ήταν από πίσω, αλλά ούτε και για την κοσμοϊστορική σημασία της ανακάλυψής του.

Με την πάροδο των ετών ο Τουταγχαμών έγινε ένας ποπ σταρ, εξίσου γνωστός με τη Μαντόνα ακόμη και σε ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα από αρχαιολογία, ή που πέφτει η Αίγυπτος, πολλώ δε μάλλον η αρχαία.

Τα ευρήματα του τάφου του, ιδιαίτερα δε η σαρκοφάγος του, περιοδεύουν ως σήμερα, σπάζοντας τα ταμεία στα μουσεία στα οποία εκτίθενται. Και βέβαια, πίσω από όλα αυτά κρύβεται το αιώνιο μυστήριο του νεαρού φαραώ· πάντα ένα μυστήριο είναι αναγκαίο για να μας εξάπτει τη φαντασία.

Η ιστορία: Ένα μυστήριο από μόνη της

Όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης έφτασε με τους στρατιώτες του στις πυραμίδες της Γκίζας, στις 21 Ιουλίου 1798, τους μάζεψε κάτω από αυτές και τους είπε την περίφημη φράση: «στρατιώτες, 40 αιώνες σάς κοιτάζουν από ψηλά».

Οι Γάλλοι στρατιώτες, ήδη εξουθενωμένοι από το βασικό τους εχθρό, την αμείλικτη έρημο, ελάχιστα κατάλαβαν τι τους είπε. Τι είναι 40 αιώνες; Πώς μπορεί ένας άνθρωπος, ιδιαίτερα του 18ου αιώνα να το συλλάβει αυτό;

Εξίσου εξουθενωμένοι από τις συνθήκες της ερήμου, οι άντρες του Κάρτερ δεν ένοιωσαν ακριβώς την ίδια έκπληξη, ήξεραν άλλωστε τι αναζητούσαν, αλλά όταν αντίκρισαν τη σαρκοφάγο του Τουταγχαμών κατάλαβαν για πρώτη φορά -και μαζί τους λίγο αργότερα και όλος ο κόσμος- πόσο αδιανόητα υψηλό πολιτισμό παρήγαγε το είδος μας χιλιάδες χρόνια νωρίτερα.

Ήταν ένα σοκ για την ανθρωπότητα.

Οικογενειακές ιστορίες

Μέσα στη σαρκοφάγο αναπαυόταν η μούμια του νεαρού φαραώ, ο οποίος περνούσε πολύ καλύτερα ως νεκρός παρά απ' όσο πέρασε σε όλη του την πολύ σύντομη και ταλαιπωρημένη ζωή. Και περίμενε καρτερικά να αρχίσει να ξετυλίγεται το πολύ σύνθετο κουβάρι της ζωής του και του θανάτου του.

Ο Τουταγχαμών ήταν Αιγύπτιος φαραώ της 18ης δυναστείας, που βασίλευσε περίπου από το 1332 μέχρι το 1323 π.χ. Γεννήθηκε το 1341 π.χ., και πέθανε σε ηλικία 18 ετών.

Ήταν βαριά ανάπηρος στο σώμα και παρέλαβε ένα κράτος σε απόλυτο χάος, μετά τη βασιλεία του πετέρα του, Ακενάτον, ενός εξαιρετικά αμφιλεγόμενου και πιθανώς του πιο διορατικού ηγεμόνα του αρχαίου κόσμου.

Ο Ακενάτον ήθελε να καταργήσει τα ιερατεία και τους θεούς και να τα αντικαταστήσει με τη λατρεία του Ήλιου ως μοναδικού θεού. Η ιδέα του μονοθεϊσμού εκείνη την εποχή στην Αίγυπτο ήταν περίπου το ίδιο σαν να μας πει κάποιος σήμερα ότι θα αρχίσουμε πάλι επίσημα να λατρεύουμε το 12θεο.

Η Αίγυπτος διχάστηκε, ξέσπασαν ταραχές, υποκινούμενες από το πανίσχυρο ιερατείο, και η χώρα περιήλθε σε χάος.

Κάπως έτσι τη βρήκε ο Τουταγχαμών, ο οποίος προσπάθησε να επαναφέρει την τάξη, μαζί με τους δύο βασικούς του συμβούλους, τον Μεγάλο Βεζίρη Άυ και τον αρχηγό του στρατού Χορεμχέμπ, οι οποίοι διόλου τυχαία έγιναν και οι δύο επόμενοι φαραώ...

Η υπόθεση της διαδοχής εκείνη την εποχή είχε μεν κανόνες, αλλά δεν υπήρχε καμία ιδιαίτερη δυσκολία να παρακαμφθούν, όπως σε όλες τις κληρονομικές ηγεμονίες εξάλλου. Ο Τουταγχαμών ήταν το μοναδικό αρσενικό παιδί του Ακενάτον και μητέρα του ήταν μια αδελφή και δευτερεύουσα σύζυγος του μπαμπά του, ούτε αυτό ήταν παράξενο, να παντρεύονται τα αδέλφια και τα ξαδέλφια και να κάνουν διαδόχους, μέχρι σήμερα το κάνουν οι βασιλικές οικογένειες, για να μένει το στέμμα «ανάμεσά μας».

Πιθανώς η αιμομιξία αυτή οδήγησε και στην αναπηρία του μικρού Τουτ, ο οποίος μετά τον μάλλον βίαιο και μέχρι σήμερα απροδιορίστου αιτίας θάνατο του μπαμπά του, έγινε φαραώ στα 8 του και στα 9 του παντρεύτηκε με τη σειρά του τη δική του αδελφή, την Αγκεσεναμούν, κόρη της Νεφερτίτης

Στα 18 του ο Τουτ πεθαίνει και ο θάνατός του δεν ξέρουμε ακριβώς από τι προήλθε, αλλά μια κρανιοεγκεφαλική κάκωση που εντοπίστηκε κατά την εξέταση της μούμιας με ακτίνες Χ, διηγείται την αυτονόητη ιστορία.

Ο Τουτ πέρασε στην ιστορική αφάνεια, καθώς όπως φαίνεται δεν ήταν και πολύ σημαντικός σε μια χώρα που οι συνάδελφοί του έχτιζαν πυραμίδες, ή κατακτούσαν όλον το γνωστό κόσμο και λίγον από τον άγνωστο για να περάσει η ώρα τους.

Σημαντικό και διάσημο τον έκανε ο τάφος του, ο μοναδικός ασύλητος βασιλικός τάφος στην κοιλάδα των βασιλέων.

Στον τάφο του βρέθηκαν επίσης δύο μωρά, το ένα πέθανε στη γέννα ενώ το άλλο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Κανείς δεν ξέρει ποιανού παιδιά ήταν, ίσως δικά του.

Ο Τουταγχαμών ήταν πολύ άρρωστος και ενώ δεν ξέρουμε ακριβώς τι είχε, γνωρίζουμε ότι ήταν μάλλον κάποια εκφυλιστική κληρονομική ασθένεια. Είχε γυναικείους γοφούς, πεταχτά δόντια και περιπατούσε στηριζόμενος σε πατερίτσες. Στα δάκτυλα των ποδιών του φάνηκε απόκλιση και άρα κούτσαινε πολύ. Δεν είναι τυχαίο ότι στον τάφο του, ως βοήθεια για τον άλλο κόσμο, βρέθηκαν ανάμεσα σε πολλά άλλα και 130 πατερίτσες.

Πολλά μέλη της οικογενείας του Τουταγχαμών υπέφεραν από ασθένειες που οφείλονται σε ορμονικές ανισορροπίες και ενώ οι πρόγονοι του Τουταγχαμών φαίνεται πως έζησαν μέχρι την ώριμη ηλικία, οι άμεσοι απόγονοί του, πέθαναν πολύ νωρίς.

Αυτό κάνει η διαρκής αιμομιξία, αδυνατίζει τα γονίδια και τελικά φέρνει το τέλος τους.

Η δημιουργία μιας κατάρας

Μετά την ανακάλυψη του τάφου, ανοίγει ένα χρυσωρυχείο: Χιλιάδες Ευρωπαίοι πηγαίνουν στην Αίγυπτο να τον δουν, ο Τουταγχαμών παίρνει μυθικές διαστάσεις ως ιστορικό πρόσωπο και τα ΜΜΕ κάνουν πάρτι, με μια ιστορία κάθε μέρα.

Σύντομα όμως οι ιστορίες στερεύουν, ενώ το θέμα πουλάει ακόμη. Οπότε πρέπει να εφευρεθούν νέες για να συντηρήσουν το ενδιαφέρον του κοινού.

Ο Λόρδος του Καρνάβον προθυμοποιείται και πεθαίνει από τσίμπημα εντόμου. Όσο ο Κάρτερ προσπαθεί μάταια να μιλήσει με επιστημονικούς όρους, στη Βρετανία -και όχι μόνο- έχει ήδη ξεκινήσει η υστερία για την «κατάρα του Τουταγχαμών». Και κανείς δεν τον ακούει.

Το 1896 η Λουίζα Μέι Άλκοτ είχε εκδώσει το μυθιστόρημα «Χαμένος στην πυραμίδα: Η κατάρα της μούμιας», το οποίο μετά το θάνατο του Καρνάβον γίνεται αυτομάτως μπεστ σέλερ. Οι θεωρίες συνωμοσίας για την «επιδημία» που χτυπάει τους εμπλεκόμενους στην ανασκαφή γιγαντώνονται.

Η αλήθεια είναι ότι από τους 24 ανθρώπους που εκτέθηκαν στην υποτιθέμενη κατάρα πέθαναν οι έξι και κανείς από αυτούς δεν ήταν κάτω των 70 ετών. Άρα η επιδημία που τους χτύπησε ήταν μάλλον η μεγάλη ηλικία.

Αλήθεια είναι επίσης ότι στους τάφους μετά από αιώνες κλεισούρας είχαν διαμορφωθεί κάποιες φυσικές συνθήκες, όπως μούχλα, οι οποίες ήταν ικανές να προκαλέσουν ασθένειες. Γι’ αυτό είναι δέον οι μούμιες να εξετάζονται με μάσκες και γάντια, προκειμένου να προστατευτούν ή έστω να περιορίσουν τον κίνδυνο λοίμωξης.

Επίσης οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν πράγματι κατάρες, υπό τη μορφή απειλών.

Τις είδαμε σε επιγραφές στους τοίχους ιδιωτικών τάφων του Παλαιού Βασιλείου, σε μια περίοδο που οι βασιλικοί τάφοι ήταν διακοσμημένοι με ξόρκια που προορίζονταν ως βοηθήματα για το βασιλιά. Περιλάμβαναν εκτεταμένο κύκλο τιμωριών, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγονταν η απώλεια τιμής και επίγειας θέσης, η πείνα και ο πνιγμός στη θάλασσα και άλλα τέτοια για όποιον πειράξει τον τάφο.

Υποτίθεται ότι όλα αυτά απευθύνονταν στο Θεό του Κάτω Κόσμου, αλλά στην πραγματικότητα οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν ήταν κουτοί, ήξεραν πόσο θελκτικά ήταν τα κτερίσματα για τους επίδοξους ληστές.

Μέχρι σήμερα η βιομηχανία του θεάματος θησαυρίζει με τις κάθε λογής κινηματογραφικές και τηλεοπτικές «μούμιες» που ξυπνάνε και κυνηγάνε ανθρώπους.

Ο μικρός και άτυχος εν ζωή Τουτ, ίσως απολαμβάνει από κει πάνω (ή από κει κάτω σύμφωνα με τη δική του θρησκεία) όλο το μπαζ που έκανε με την αποκάλυψη του τάφου του.

Σε μια πιο ρεαλιστική προσέγγιση, του χρωστάμε αιώνια ευγνωμοσύνη: Επειδή ήταν τόσο άσημος στη βασιλεία του, ο τάφος του δεν ήταν τόσο εμφανής όσο των άλλων σπουδαίων φαραώ και γι αυτό παρέμεινε εκεί, θαμμένος στην έρημο, απείραχτος και περιμένοντας να τον βρούμε.

Και να τον θαυμάσουμε. Και να πλέξουμε με τη φαντασία μας ιστορίες, επειδή κι εμείς, σαν τους φαντάρους του Ναπολέοντα, στην πραγματικότητα δυσκολευόμαστε να κατανοήσουμε ότι χιλιάδες χρόνια πριν από μας κάποιοι άνθρωποι δεν ήταν καθόλου πρωτόγονοι, αλλά έφτιαχναν όλα αυτά τα θαυμαστά...

Σαν σήμερα: Η 4η Νοεμβρίου στην Ιστορία

1922. Ο Άγγλος αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ ανακαλύπτει τον τάφο του Φαραώ Τουταγχαμών στην Αίγυπτο.

1930, Όλντενμπουργκ. Ο Αδόλφος Χίτλερ χαιρετάει, επιθεωρώντας τα στρατεύματα, ενώ πλήθος υποστηρικτών του έχει συγκεντρωθεί για να τον δει από κοντά.

1937, Παρίσι. Ο στρατηγός Γκουρό (αριστερά) σφίγγει το χέρι του βασιλιά της Ελλάδας Γεώργιου, ο οποίος πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη στη Γαλλία.

1942, Νέα Υόρκη. Πορτραίτο του σουρεαλιστή καλλιτέχνη Σαλβαδόρ Νταλί.

1949, Νέα Υόρκη. Ο Αμερικανός ηθοποιός Γκρέγκορι Πεκ και η σύζυγός του Γκρέτα, φεύγουν από τη Νέα Υόρκη με το υπερωκεάνιο Queen Elizabeth, για το Λονδίνο.

1958, Βατικανό. Ο πάπας Ιωάννης XXIII έχει μόλις χριστεί ποντίφικας της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας. Ο Ιωάννης είναι ο 262ος πάπας.

1970, Κλίβελαντ. Η ηθοποιός Τζέιν Φόντα με το δικηγόρο της, Μαρκ Λέιν, στο δικαστήριο του Κλίβελαντ, όπου δήλωσε αθώα για τις κατηγορίες επίθεσης σε αστυνομικό. Η ηθοποιός ζήτησε να δικαστεί από σώμα ενόρκων και η νέα δίκη ορίστηκε για τις 6 Ιανουαρίου, ενώ η ίδια αφέθηκε ελεύθερη με εγγύηση.

1979. Τεχεράνη. Φοιτητές που έχουν καταλάβει την Αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη, γονατίζουν για να προσευχηθούν. Οι Ιρανοί ισλαμιστές που κατέλαβαν την πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη κρατούν ομήρους 63 Αμερικανούς για 444 μέρες. Οι εισβολείς, στην πλειοψηφία τους φοιτητές, ζητούν από τις ΗΠΑ να στείλουν τον πρώην Σάχη πίσω στο Ιράν για να δικαστεί. Η κρίση που ξεσπά σφραγίζει οριστικά το μέλλον του αμερικανού προέδρου Τζίμι Κάρτερ.

1983, Νέα Υόρκη. Ο Ντόναλντ Τραμπ με τον Άντι Γουόρχολ σε αγώνα πόλο. Ο Τραμπ είναι ιδιοκτήτης του αλόγου του οποίου κρατάει από τα ηνία.

1986, Λονδίνο. Η Μις ΗΠΑ, Χάλι Μπέρι, από το Κλίβελαντ του Οχάιο, ποζάρει με το καπέλο που δανείστηκε από τον θυρωρό του ξενοδοχείου Tara στο Λονδίνο. Η Μπέρι είναι στο Λονδίνο για να πάρει μέρος στο διαγωνισμό για την ανάδειξη της Μις Κόσμος.

1995, Σαράγιεβο. Βόσνιοι στρατιώτες διαβάζουν εφημερίδα στο δρόμο που είναι γνωστός ως το πέρασμα των ελεύθερων σκοπευτών. Η πόλη δείχνει να επιστρέφει στην ηρεμία, μετά την ανακωχή που συμφωνήθηκε πριν από τρεις εβδομάδες. Στο μεταξύ, οι ειρηνευτικές συνομιλίες συνεχίζονται στο Ντέιτον.

2001, Λονδίνο. Η Έμα Γουότσον, η οποία υποδύεται την Ερμιόνη Γκρέιντζερ, στην παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας «Harry Potter and the Philosopher's Stone», στο Οντεόν του Λονδίνου.