Βρώμικη βόμβα, καθαρή προβοκάτσια: Ο διπλός ρόλος του Σοϊγκού

Ο Σοϊγκού δεν χρειάστηκε να δώσει την παραμικρή απόδειξη για τους ισχυρισμούς του σε ομολόγους του στο ΝΑΤΟ, όπου προέβη στις συγκεκριμένες «αποκαλύψεις», και βέβαια πέτυχε το αντίθετο αποτέλεσμα απ’ αυτό που επεδίωκε. Αντί να ανησυχήσει για μια ενδεχόμενη απειλή του Ζελένσκι, η Δύση εξέλαβε αυτόν τον υπαινιγμό περίπου ωςπροαναγγελία προβοκάτσιας.

Οι δηλώσεις, πάντως, είχαν αποτέλεσμα. Έφεραν στο προσκήνιο τόσο τις «βρώμικες βόμβες», όσο και τον ίδιο τον Σοϊγκού.

Μια προσωπικότητα που, ειδικά τους τελευταίους μήνες, κανείς ακόμα δεν μπορεί να ξεκαθαρίσει ποιον ρόλο ακριβώς παίζει: του πιστού σκύλου-υπηρέτη του Πούτιν, ή του αντιρρησία που βρίσκεται σε δυσμένεια και κάνει ελεγχόμενη αντίσταση προετοιμάζοντας την επόμενη ημέρα;

Πιο πολύ τρομάζει, παρά σκοτώνει

O όρος «βρώμικη βόμβα» χρησιμοποιείται επισήμως και στη στρατιωτική ορολογία, αλλά η προέλευσή του είναι διφορούμενη.

Η επίσημη ονομασία της στα εγχειρίδια είναι «συσκευή ραδιολογικής διασποράς», ένα ραδιολογικό όπλο που συνδυάζει ραδιενεργό υλικό με συμβατικά εκρηκτικά.

Πέρα, όμως, από την κυριολεκτική έννοια του όρου, υπάρχει και η μεταφορική, που στέλνει και πιο δυνατό μήνυμα: μια «βρώμικη βόμβα» προκαλεί περισσότερο τρόμο παρά ζημιές.

Η όποια «αποτελεσματικότητά» της δεν έχει καμία σχέση με τις καθ’ εαυτό πυρηνικές βόμβες, όμως και μόνο η σύνδεσή της με τη λέξη «πυρηνικά» αρκεί για να φέρει στο μυαλό τις χειρότερες εικόνες.

Ο σκοπός του όπλου αυτού είναι να μολύνει την περιοχή γύρω από τον παράγοντα διασποράς με ραδιενεργό υλικό.

Σε αντίθεση με το σύννεφο ακτινοβολίας από μια τυπική βόμβα σχάσης, η ακτινοβολία μιας «βρώμικης βόμβας» μπορεί να διασκορπιστεί μόνο σε μερικές εκατοντάδες μέτρα από την έκρηξη. Όσοι έλθουν, πάντως, σε επαφή μαζί της και μολυνθούν θα αντιμετωπίσουν άμεσα σοβαρές επιπλοκές στην υγεία τους.

Όσες φορές έχει αναφερθεί μια πιθανότητα χρησιμοποίησης μιας τέτοιας βόμβας στην στρατηγική, έχει σκοπό να αποκλείσει συγκεκριμένες περιοχές από οποιαδήποτε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα. Αυτές οι περιοχές ερημώνονται, αφού κανείς δεν ρισκάρει να τις κατοικήσει ακόμα κι όταν τυπικά έχει περάσει η επίδραση της βόμβας. Ο περιορισμός και η απολύμανση των θυμάτων, καθώς και η απορρύπανση της πληγείσας περιοχής ενδέχεται να απαιτούν σημαντικό χρόνο και δαπάνες, καθιστώντας τις περιοχές εν μέρει άχρηστες και προκαλώντας οικονομική ζημιά

Βρώμικες βόμβες δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ποτέ. Το μόνο κράτος που έχει παραδεχτεί επισήμως δοκιμές τέτοιων βομβών είναι το Ισραήλ το 2015. Τόσο το κόστος τους, όμως, όσο και η σχετικά απλή κατασκευή τους (σε σχέση με τις πραγματικές πυρηνικές βόμβες) δημιουργούν τη βεβαιότητα ότι πολλά άλλα κράτη έχουν στην κατοχή τους τέτοια όπλα, ή τέλος πάντων μπορούν να τα κατασκευάσουν. Γι’ αυτό και, δυνητικά, μπορούν να βρεθούν ακόμα και σε χέρια ιδιωτών.

Υλικά βρίσκονται και στο εμπόριο

Πιθανό υλικό για μια «έξυπνη βόμβα» μπορεί να βρεθεί από τα εκατομμύρια ραδιενεργών πηγών που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως στη βιομηχανία, για ιατρικούς σκοπούς και σε ακαδημαϊκές εφαρμογές κυρίως για έρευνα. Από αυτές τις πηγές, μόνο εννέα ισότοπα που παράγονται από αντιδραστήρα ξεχωρίζουν ως κατάλληλα για ραδιολογικό τρόμο: americium-241, californium-252, caesium-137, cobalt-60, iridium-192, plutonium-238, polonium-210, radium-226 και strondium-90.

Η Ρυθμιστική Επιτροπή Πυρηνικών των ΗΠΑ έχει φτάσει στο σημείο να παραδέχεται με επίσημη έρευνα ότι μια τέτοια πηγή χάνεται ή κλέβεται κάθε μέρα του χρόνου.

Υπάρχουν χιλιάδες τέτοιες πηγές. Η ίδια η Ρωσία πιστεύεται ότι φιλοξενεί χιλιάδες ορφανές πηγές, οι οποίες χάθηκαν μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι βρώμικες βόμβες έχουν, πάντως, την τιμητική τους στις διεθνείς κινηματογραφικές και τηλεοπτικές παραγωγές.

Ειδικά από το 2004 και μετά, περισσότερες από 20 ταινίες ή επεισόδια δημοφιλών σειρών έχουν καταπιαστεί με αυτή την πιθανότητα.

Από την βρετανική τηλεταινία του 2004 Dirty War μέχρι το φιλμ Blade Runner 2049 του 2017 και το επεισόδιο της Madam Secretary «Right of the Boom», το κοινό ήλθε σε επαφή με τα αποτελέσματά τους.

Ο δημοφιλής και αποφασιστικός Ασιάτης

Η κίνηση του Σοϊγκού προκάλεσε ποικίλες ερμηνείες και για τον ίδιο. Το γεγονός ότι ανέλαβε να μεταφέρει το μήνυμα έχει αποδοθεί στην προσπάθειά του να υπερασπιστεί το ρόλο του ως αρχηγός των ενόπλων δυνάμεων και εξ απορρήτων του Βλαντιμίρ Πούτιν. Και να κλείσει τα στόματα όσων ερμήνευαν την ως τώρα απραξία και απουσία του από το προσκήνιο ως αποδοκιμασία του πολέμου ή ακόμα και προσπάθεια υπονόμευσης του καθεστώτος.

Στα μάτια του μέσου Ρώσου ο Σοϊγκού απολάμβανε μακράν πολύ μεγαλύτερης δημοφιλίας απ’ όσο άλλα πρόσωπα που είχε εμπιστευθεί ο Πούτιν για ρόλους-κλειδιά, όπως π.χ. ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ. Κι αυτό διότι φρόντισε να καλλιεργήσει ένα προφίλ δυναμικό μεν, αλλά σύμφωνο προς τις επιταγές του καθεστώτος.

Και το κατάφερε σε τέτοιο βαθμό, ώστε πολλοί αναλυτές να τον καταμετρούν στην κλειστή ομάδα ενός από τα πρόσωπα που θα μπορούσαν μέχρι και να διαδεχτούν τον Πούτιν.

Γεννημένος το 1955 σ’ ένα από τα πιο απομακρυσμένα μέρη της αχανούς σοβιετικής επικράτειας, το Τσαντάν της Αυτόνομης Δημοκρατίας της Τούβα, ο Σοϊγκού ευτύχησε να κατάγεται από οικογένεια που θα μπορούσε να του ανοίξει πόρτες.

Ο Κουζουγκέτ, ο Τουβίνιος πατέρας του, ήταν εκδότης σε τοπική εφημερίδα, εγκεκριμένη βέβαια από το καθεστώς.

Η μητέρα του, Ουκρανή στην καταγωγή, μετακόμισε στην ρωσική Άπω Ανατολή με την οικογένειά της κι εκεί γνωρίστηκε με τον μετέπειτα άνδρα της. Αμφότεροι έκαναν και πολιτική καριέρα, έγιναν και μέλη της Περιφερειακής Επιτροπής του Κόμματος στην Τούβα.

Ο Σεργκέι φοίτησε στα καλύτερα σχολεία που θα μπορούσε να έχει, αλλά η σχέση του με τον στρατό ήταν πολύ μακρινή. Αποφοίτησε από το πολυτεχνείο του Κρασνογιάρσκ στη Σιβηρία με το δίπλωμα του πολιτικού μηχανικού. Ακολούθησε, όμως, και τα οικογενειακά χνάρια στην πολιτική ως μέλος της Κομσομόλ στην αρχή και μετέπειτα στέλεχος του Κόμματος στο Αμπακάν.

Οι επαφές του πατέρα του τον έφεραν το 1990 στη Μόσχα και στη θέση του αναπληρωτή προέδρου της Κρατικής Επιτροπής Αρχιτεκτονικής και Κατασκευών της νεοσύστατης ρωσικής δημοκρατίας.

Ο Μπόρις Γέλτσιν εκτίμησε εξαρχής την αποφασιστικότητα και τις πρακτικές λύσεις του νεαρού (37χρονου τότε) Σοϊγκού και το 1991 τον όρισε επικεφαλής της νεοσύστατης επιτροπής Πολιτικής Προστασίας, Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Φυσικών Καταστροφών.

Πήγε κόντρα σε όλους που τον συμβούλευαν να χρησιμοποιήσει έναν στρατιωτικό.

Ο Γέλτσιν, αντίθετα, αποφάσισε να απονείμει στρατιωτικούς τίτλους στον Σοϊγκού, για να του ανεβάσει το πρεστίζ. Μέσα σε λίγα χρόνια ο Σεργκέι προβιβάστηκε μέχρι και σε αρχιστράτηγο, χωρίς να έχει καμία στρατιωτική εμπειρία.

Τη δουλειά του, πάντως, την έκανε πολύ καλά. Στην μεγαλύτερη σε έκταση χώρα του κόσμου, δεν μπορούσε παρά να έχει κάθε ημέρα να αντιμετωπίσει κάτι. Ήταν πάντα παρών, χρησιμοποιώντας τις περισσότερες φορές αθρόα τις ένοπλες δυνάμεις για να αντιμετωπίσει φυσικές καταστροφές, από πλημμύρες μέχρι πυρκαγιές.

Στην καθημερινότητα των Ρώσων απέκτησε και παρατσούκλι, τη λέξη που χρησιμοποιούσε περισσότερο από κάθε άλλη: «Βέζντε» (παντού).

Αρχιστράτηγος χωρίς να έχει υπηρετήσει

Το 1999 ο Σοϊγκού παρέλαβε από τον Γέλτσιν το παράσημο του Ήρωα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τη μεγαλύτερη διάκριση που μπορεί να διεκδικήσει κάποιος σε καιρό ειρήνης.

Τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου έκανε το πρώτο του προσεκτικό πολιτικό βήμα, προσχώρησε στο κόμμα «Ενότητα», το οποίο είχε την υποστήριξη του Γέλτσιν ως αντίδοτο στους ακραίους εθνικιστές.

Το κόμμα το χρησιμοποίησε και ο Πούτιν για να ανελιχθεί πολιτικά. Το 2001, ωστόσο, όταν ήταν πρόεδρος πια, αποφάσισε να ενώσει όλα τα κομμάτια της «Ενωμένης Ρωσίας», του κόμματος που ακόμα ηγείται, το οποίο είχε ξεκινήσει ως συνασπισμός. Επίσημα πρακτικά της συνεδρίασης για την ένωση είτε δεν υπήρξαν, είτε δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα, αλλά κατά πληροφορίες ο Σοϊγκού ήταν ο μόνος σύνεδρος που αντιτάχθηκε.

Ο Πούτιν τον κράτησε ως το 2012 στη νευραλγική θέση του διαχειριστή κρίσεων και για λίγους μήνες τον διόρισε κυβερνήτη της περιφέρειας της Μόσχας. Το Νοέμβριο, όμως, πήρε τη μεγάλη απόφαση να τον θέσει επικεφαλής του υπουργείου Εθνικής Άμυνας. Χρειαζόταν έναν άνθρωπο της απολύτου εμπιστοσύνης του κι ένα πρόσωπο δημοφιλές, δεδομένου ότι ο προηγούμενος υπουργός Ανατόλι Σερντιούκοφ είχε επιχειρήσει βαθιές αλλαγές στο στράτευμα μετά τον Ρωσο-γεωργιανό πόλεμο το 2008, χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία.

Στη δεκαετία που βρίσκεται σ’ αυτό το πόστο, ο Σοϊγκού καλλιέργησε περισσότερο πολιτικό προφίλ παρά στρατιωτικό. Ακόμα και στις πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στην Κριμαία και το Ντόνμπας το 2014 δεν διεκδίκησε δάφνες, ούτε καν εύσημα για τον σχεδιασμό. Οι συναντήσεις, βέβαια, είναι κλειστές και δεν ανακοινώνονται πρακτικά, όμως ανώτατοι αξιωματικοί διέρρευσαν ότι ο Σοϊγκού άφηνε σ’ αυτούς τα στρατιωτικά επί του πεδίου και δεν ανακατευόταν. Ως υπουργός, βέβαια, υπέγραφε τις σχετικές συμφωνίες, αλλά ο Πούτιν τον χρησιμοποιούσε περισσότερο ως πρόσωπο-σύμβολο στις επαφές με την Ανατολή παρά ως στρατιωτικό γεράκι.

Είναι αλήθεια ότι ο Σοϊγκού ταιριάζει στο προφίλ. Οι Τουβίνοι είναι ένας κλάδος των Μογγόλων που βρέθηκε κάτω από το σκήπτρο του τσάρου κι όχι του Κινέζου αυτοκράτορα. Λίγοι στον πληθυσμό (δεν ξεπερνούν τις 250.000), αλλά κατοικούν σε μια νευραλγική περιοχή, στην οποία ανέκαθεν υπήρχε ενδιαφέρον. Ο πολύγλωσσος Σεργκέι, εκτός από την μητρική του τουβινική γλώσσα, μιλάει άπταιστα τα «επίσημα» μογγολικά χάλκα, όπως επίσης και τουρκικά και κινέζικα μανδαρίν. Αυτό, σε συνδυασμό με την καταγωγή του, τον καθιστά εξαιρετικά δημοφιλή συνομιλητή μεταξύ των ανατολικών λαών, στους οποίους η Ρωσία προσβλέπει όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια.

Μέσα κι έξω από το κάδρο των ευθυνών

Η συμπεριφορά του, όμως, στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχει προκαλέσει ερωτηματικά. Δύο εβδομάδες πριν την έναρξη των επιχειρήσεων, στις 11 Φεβρουαρίου, ο Σοϊγκού διαβεβαίωνε τον τότε υπουργό άμυνας της Βρετανίας Μπεν Γουάλας ότι η χώρα του δεν σχεδιάζει εισβολή στην Ουκρανία. Μετά το ξέσπασμα της εισβολής οι εμφανίσεις του έγιναν σπάνιες.

Στις 11 Μαρτίου εμφανίστηκε σ’ ένα επεξεργασμένο βίντεο της ρωσικής τηλεόρασης να διαβεβαιώνει τον Πούτιν ότι «όλα πάνε σύμφωνα με το σχέδιο». Η επόμενη εμφάνισή του ήταν σχεδόν 7 εβδομάδες αργότερα (24 Απριλίου), όταν επίσης σε βίντεο συζητούσε με τον Πούτιν τα της κατάληψης της Μαριούπολης.

Συνολικά στους 8 μήνες των επιχειρήσεων ο Σοϊγκού έχει εμφανιστεί δημοσίως το πολύ πέντε φορές. Έχουν υπάρξει αρκετές ερμηνείες σχετικά με αυτή του την απόσυρση από το προσκήνιο. Υπήρξε μέχρι και φημολογία ότι υπέστη εγκεφαλικό ή ότι έχει συλληφθεί από τον Πούτιν για ανυπακοή και αντίθεση στον πόλεμο, προφανώς δεν ισχύουν αυτά.

Το επικρατέστερο αφήγημα θέλει τον Σοϊγκού να προσπαθεί να διαχειριστεί τις δυσάρεστες για τη Ρωσία εξελίξεις του τελευταίου διαστήματος με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην πληγεί προσωπικά. Να παίξει, δηλαδή, έναν διπλό ρόλο, του ανευθυνο-υπεύθυνου. Το γεγονός, πάντως, ότι οι τελευταίες δύο εμφανίσεις του έγιναν για να αναγγείλει κακές ειδήσεις (τον Σεπτέμβριο ανακοίνωσε την επιστράτευση 300.000 Ρώσων κληρωτών και τον Οκτώβριο μίλησε για «βρώμικες βόμβες» και ρωσικά αντίποινα) οδηγεί πολλούς προς το συμπέρασμα ότι ο Πούτιν του ζητάει να αναλάβει ευθύνες και να μην βγάζει το πρόσωπό του από το κάδρο.

Στο διάστημα αυτό ο Σοϊγκού δέχτηκε κι ένα βαρύ προσωπικό πλήγμα. Η μικρότερη κόρη του Ξένια, η οποία είχε σκιαγραφηθεί από την ρωσική αντιπολίτευση ως «αχυράνθρωπος» της πατρικής περιουσίας, πόσταρε ένα video στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο οποίο εμφανιζόταν μαζί με τη μικρή της κόρη να φορούν τα χρώματα της ουκρανικής σημαίας σε ένδειξη συμπαράστασης.

Τα εκατομμύρια των ακολούθων της σε Instagram και TikTok έσπευσαν να την αποθεώσουν μετά απ’ αυτό. Ο πατέρας επισήμως δεν αντέδρασε. Όπως φαίνεται, είναι η κρίσιμη στιγμή που μετράει φίλους και εχθρούς ενόψει της επόμενης μέρας. Ποια θα είναι αυτή, ούτε ο ίδιος μπορεί να το γνωρίζει.

Ελπίζει μόνο η τελευταία φωτογραφία του, στην οποία απεικονίζεται να θαυμάζει την (πραγματικά εντυπωσιακή) συλλογή του από ιαπωνικά παραδοσιακά σπαθιά, να μην είναι προφητική.