Σαν σήμερα: 29η Οκτωβρίου - Πόσοι είναι και πού βρίσκονται οι Αγνοούμενοι της Κύπρου;

Στον πολιτισμό μας είναι πολύ σημαντική η ανεύρεση του σώματος ενός νεκρού και η ταφή του. Είναι σεβασμός στον ίδιον, αλλά κυρίως είναι κάποιου είδους κάθαρση για τους οικείους του.

Όσο δεν υπάρχει το νεκρό σώμα, ζει κάτι άλλο: Η ελπίδα· όσο πιο μάταιη, τόσο πιο βασανιστική για όσους μένουν πίσω.

Αυτή είναι η μοίρα περίπου από 1.000 οικογενειών στην Κύπρο. Οικογενειών που δεν ξέρουν μέχρι σήμερα τι απέγιναν οι δικοί τους άνθρωποι μετά τα επεισόδια του 1963-'67 και την εισβολή του 1974.

Από το 2010, η 29η Οκτωβρίου καθορίστηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία, ως ημέρα αγνοουμένων. Η 29 Οκτωβρίου επελέγη, καθώς μετά και την 28η Οκτωβρίου 1974, σταμάτησαν να επιστρέφουν Κύπριοι από τα Κατεχόμενα πλέον εδάφη. Η τύχη των υπολοίπων παραμένει άγνωστη.

Η υπόθεση των αγνοουμένων παραμένει ανοιχτή πληγή ανάμεσα στις δύο κοινότητες του νησιού. Η τουρκοκυπριακή πλευρά είχε επίσημα 453 αγνοούμενους, από την περίοδο 1963-'67. Η ελληνοκυπριακή 1.508, από την εισβολή του '74. Ο αριθμός 1.619 έγινε σύμβολο για την υπόθεση των αγνοουμένων του ΄74, παρότι δεν είναι ακριβής, αλλά αυτό ελάχιστη σημασία έχει.

Η Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους δημιουργήθηκε το 1981. Αποτελείται από έναν Τουρκοκύπριο, έναν Ελληνοκύπριο και ενα τρίτο μέλος που επιλέγεται από τον Ερυθρό Σταυρό και διορίζεται από το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ.

Οι πρώτες εκταφές έγιναν το 2004 και μέχρι σήμερα συνεχίζονται οι προσπάθειες να βρεθούν και να ταυτοποιηθούν όσο περισσότεροι από τους νεκρούς είναι εφικτό.

Λάθη και παραλείψεις

Το βέβαιο πλέον είναι ότι στο θέμα των αγνοουμένων και οι δύο πλευρές δεν έκαναν τη διαχείριση που θα έπρεπε ώστε να γίνει το συντομότερο δυνατό γνωστή η τύχη των ανθρώπων αυτών.

Στην πορεία των εκταφών αποκαλύφθηκε ότι αρκετοί από τους αγνοούμενους ήταν θαμμένοι σε μαζικούς τάφους στα εδάφη της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι εκταφές, όπως άλλωστε και το άνοιγμα του φακέλου των αγνοουμένων καθυστέρησε σημαντικά, κάτι το οποίο έχει προκαλέσει αντιδράσεις και προσφυγές εκ μέρους κάποιων οικογενειών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.

Πριν από περίπου ένα χρόνο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ανακοίνωσε την απόφασή του σχετικά με την υπόθεση του Χριστοφή Βασιλείου Ππασιά, καλώντας το κυπριακό κράτος να πληρώσει περίπου 60.000 ευρώ στους συγγενείς ως ηθική βλάβη.

Επίσης, καλούσε την Κυπριακή Δημοκρατία να εξηγήσει γιατί δεν έδωσε πληροφόρηση στην οικογένεια ότι ο Ππασιάς είχε σκοτωθεί τον Αύγουστο του 1974 στην περιοχή Αγίου Παύλου στη Λευκωσία και ήταν θαμμένος στο στρατιωτικό κοιμητήριο Λακατάμιας.

Ο Επίτροπος της Προεδρίας Φώτης Φωτίου, μίλησε τότε για «παραλείψεις» και «λάθη» που προκάλεσαν πόνο και δυστυχία στην οικογένεια, ενώ εξέφρασε τη συγγνώμη της Πολιτείας, λέγοντας: «είναι γνωστό ότι τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του ’74, όταν πραγματοποιήθηκαν οι μαζικές ταφές πεσόντων και δολοφονηθέντων από τον τουρκικό στρατό στα κοιμητήρια Κωνσταντίνου και Ελένης και Λακατάμιας, οι πλείστες από αυτές τις ταφές έγιναν πρόχειρα δυστυχώς και με ανορθόδοξο τρόπο, πιθανόν και λόγω του χάους και των συνθηκών που επικρατούσαν ένεκα της τουρκικής εισβολής».

Για πολλά χρόνια η αδυναμία συνεννόησης ανάμεσα στις δύο πλευρές άφησε στο σκοτάδι τις οικογένειες των αγνοούμενων.

Στις τουρκικές φυλακές

Η Κύπρος έχει κάνει πολλές προσφυγές κατά της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

Στην τρίτη διακρατική προσφυγή η κυβέρνηση της Κύπρου κατήγγειλε μεταξύ άλλων παράνομη κράτηση ή δολοφονία περίπου 2.000 ατόμων το 1974. Κατέθεσε κατάλογο με ονόματα και πληροφορίες για 1.619 αγνοούμενους, ωστόσο η Επιτροπή αποφάσισε ενδεικτικά την επισταμένη εξέταση πέντε υποθέσεων.

Η πρώτη υπόθεση είναι αυτή του Νίκου Αλεξάνδρου, ο οποίος ήταν, μαζί με άλλους Ελληνοκύπριους, σε ένα φορτηγό που ανατινάχτηκε από τουρκικά τανκ στις 14 Αυγούστου. Η επόμενη υπόθεση αφορά τον οικοδόμο Παναγιώτη Χριστοφόρου, ο οποίος εθεάθη από έναν μάρτυρα στο ίδιο φορτηγό, τραυματισμένος στο αριστερό μπράτσο. Εξετάστηκε επίσης η περίπτωση του δεκατετράχρονου Ανδρέα Γερμανού, ο οποίος συνελήφθη στις 2 Αυγούστου από Τούρκους αξιωματικούς. Η τέταρτη περίπτωση είναι αυτή του μηχανικού Κωστάκη Γεωργίου, ο οποίος συνελήφθη στις 14 Αυγούστου από τις τουρκικές αρχές.

Η αδερφή του τελευταίου δήλωσε πως τον είδε σε μία φωτογραφία με Ελληνοκύπριους φυλακισμένους, που δημοσιεύθηκε σε τουρκική εφημερίδα. Ακολούθησε η υπόθεση του Μηνά Ιωάννου. Εξαφανίστηκε τον Ιούλιο του 1974 και, σύμφωνα με μαρτυρίες, εθεάθη κατά τη μεταφορά κρατουμένων από τις φυλακές των Αδάνων στην Κύπρο.

Τρεις από τις πέντε περιπτώσεις αγνοουμένων που εξετάστηκαν, αφορούσαν άτομα που όντως κρατήθηκαν σε τουρκικές φυλακές. Θα μπορούσε, λοιπόν, να θεωρηθεί ότι απροσδιόριστος αριθμός αγνοουμένων είχε παρόμοια μεταχείριση και κατάληξη. Προκύπτει, άρα, σύμφωνα με την Επιτροπή, τεκμήριο ευθύνης της τουρκικής κυβέρνησης.

Η Τουρκία δεν είχε κανέναν λόγο να κρατά αιχμάλωτους μετά τη λήξη των εχθροπραξιών. Η Επιτροπή καταλήγει σε παραβίαση του Άρθρου 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και δεν αποκλείει το ενδεχόμενο θανάτου των αγνοουμένων, παρομοιάζοντας το ζήτημα με δολοφονίες προσώπων.

Στην τέταρτη διακρατική προσφυγή, η Κυπριακή Δημοκρατία δήλωσε ότι ο αριθμός των αγνοουμένων ήταν εκείνη την εποχή 1.491.

Στις 31 Ιουλίου 1997, οι ηγέτες της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής πλευράς προχώρησαν σε Συμφωνία, παρουσία του επικεφαλής της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Η Συμφωνία Κληρίδη – Ντενκτάς προέβλεπε την αναγνώριση του ζητήματος των αγνοουμένων ως ανθρωπιστικού θέματος.

Σεβόμενοι τα δικαιώματα των οικείων των αγνοουμένων, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών. Παρά τα όσα συμφώνησαν οι δύο πλευρές στη Συμφωνία του 1997, δεν σημειώθηκε ιδιαίτερη πρόοδος.

Το 1999, η υπόθεση παραπέμφθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εκεί υποστηρίχθηκε από την Κύπρο πως ο αριθμός των εξαφανισμένων ήταν εκείνη τη στιγμή 1.485, και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία έδειχναν ότι οι αγνοούμενοι είτε είχαν τεθεί υπό κράτηση, είτε ήταν υπό την ευθύνη του τουρκικού στρατού ή της πολιτοφυλακής του.

Για τελευταία φορά, εθεάθησαν σε περιοχές που τελούσαν υπό τον έλεγχο της Τουρκίας. Υποστηρίχθηκε, επιπλέον, ότι το Δικαστήριο θα έπρεπε να συνεχίσει την υπόθεση, εφόσον υπήρχε υπόνοια ότι οι αγνοούμενοι ήταν ακόμη ζωντανοί, εκτός εάν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία για το αντίθετο.

Η Κυπριακή πλευρά έκανε λόγο για παραβίαση του Άρθρου 2, περί προστασίας του δικαιώματος στη ζωή, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Επιπλέον, ισχυρίστηκε παραβίαση του Άρθρου 5, περί δικαιώματος στην ελευθερία και στην ασφάλεια. Υποστήριξε ότι παραβιάστηκαν επτά ακόμα από τα Άρθρα της Σύμβασης.

Το Δικαστήριο έκρινε εν τέλει πως η Τουρκία παραβιάζει συνεχόμενα το Άρθρο 2, δεδομένου ότι δεν έχει πραγματοποιήσει καμία έρευνα και δεν έχει δώσει πληροφορίες για τους αγνοούμενους, των οποίων το δικαίωμα στη ζωή διακυβεύεται.

Επιπροσθέτως, αποφασίστηκε ότι διαπράττεται διαρκής παραβίαση του Άρθρου 5, καθώς δεν έχει ξεκινήσει καμία έρευνα, ούτε έχει δοθεί κάποιο στοιχείο από τις τουρκικές αρχές για την κράτηση και την εξαφάνιση των Ελληνοκυπρίων.

Σχετικά με τους συγγενείς των εξαφανισμένων, το Δικαστήριο απεφάνθη ότι τελείται διαρκής παραβίαση του Άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων των Ανθρώπων, περί απαγόρευσης απάνθρωπης μεταχείρισης, λόγω της ψυχικής οδύνης που υφίστανται λόγω της άρνησης της Τουρκίας να χορηγήσει πληροφορίες και να ερευνήσει τις υποθέσεις.

Η υπόθεση των «εννέα»

Από το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξετάστηκαν εννέα αιτήσεις στην «Υπόθεση Βαρνάβα και άλλοι» κατά Τουρκίας. Η υπόθεση παραπέμφθηκε στο Δικαστήριο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1999. Το Τρίτο Τμήμα του Δικαστηρίου εξέδωσε απόφαση στις αρχές του 2008, ωστόσο η τουρκική κυβέρνηση ζήτησε να παραπεμφθεί η υπόθεση στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης, του οποίου η απόφαση εκδόθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2009.

Το Δικαστήριο παρέμεινε σταθερό στις διαπιστώσεις που εκτέθηκαν στις προηγούμενες προσφυγές.

Η τουρκική κυβέρνηση, αμφισβήτησε ότι οι αιτούντες είχαν αιχμαλωτιστεί από τον τουρκικό στρατό το 1974. Θεώρησε ότι το συμπέρασμα από τις πληροφορίες που παρέχονται ήταν ότι όλοι οι φερόμενοι ως «αγνοούμενοι» ήταν στρατιωτικό προσωπικό που πέθανε μαχόμενο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974.

Η Τουρκία αναγκάστηκε να πληρώσει 12.000 ευρώ σε κάθε οικογένεια.

Το θέμα των αγνοουμένων έχει χαρακτηριστεί διαρκές έγκλημα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, γεγονός που επιτρέπει και την προσφυγή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Το Δικαστήριο μπορεί να αναλάβει την υπόθεση, παρόλο που η Τουρκία δεν έχει κυρώσει το καταστατικό του, καθώς τα αδικήματα διαπράχθηκαν στα εδάφη της Κύπρου, η οποία έχει κυρώσει το καταστατικό.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επεσήμανε ότι η εκταφή ενός αγνοούμενου δεν σημαίνει ότι η διερεύνηση σταματά εκεί, καθώς απαιτείται και η δίωξη των υπευθύνων.

Σε αντίθεση με την τουρκοκυπριακή πλευρά που θεωρεί τους αγνοούμενούς της νεκρούς, οι ελληνοκυπριακή κοινότητα θεωρεί τους δικούς της ζωντανούς μέχρι να αποδειχθεί το αντίθετο. Γι αυτό και είναι παραπάνω από αναγκαίο να γίνει γνωστή η τύχη των ανθρώπων αυτών.

Όσο εκατοντάδες τάφοι ανασκάπτονται και στις δύο πλευρές του νησιού, ο αριθμός των αγνοουμένων μικραίνει, αλλά είναι αμφίβολο αν θα βρεθούν τελικά όλοι. Από το 2004, 1.118 άνθρωποι έχουν βρεθεί θαμμένοι σε όλο το νησί και 1.027 έχουν ταυτοποιηθεί.

Σήμερα, 775 Ελληνοκύπριοι και 200 Τουρκοκύπριοι παραμένουν αγνοούμενοι.

Σαν σήμερα: Η 29η Οκτωβρίου στην Ιστορία

1863. Ιδρύεται ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός από τον Ελβετό Ερρίκο Ντινάν.

1923. Ο Κεμάλ Ατατούρκ ανακηρύσσει την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας.

1929. «Μαύρη Τρίτη» στο αμερικανικό χρηματιστήριο ή όπως θα μείνει στην ιστορία «Το Μεγάλο Κραχ». Εκατομμύρια τίτλοι μετοχών χάνουν τελείως την αξία τους.

1941, Νέα Υόρκη. Το Άγαλμα της Ελευθερίας γιορτάζει τα 55α γενέθλιά του.

1951, Νέα Υόρκη. Ο Φρανκ Σινάτρα με την Άβα Γκάρντνερ, στο θέατρο Παλάς.

1956, Βουδαπέστη. Οι άνθρωποι κάνουν ουρές μπροστά από τα καταστήματα τροφίμων στη Βουδαπέστη, παρά τη βροχή που πέφτει ασταμάτητα. Η πρόσφατη επανάσταση έχει προκαλέσει μεγάλες ελλείψεις στα τρόφιμα.

1957, Παρίσι. Το φέρετρο του σχεδιαστή μόδας Κριστιάν Ντιόρ μεταφέρεται στην εκκλησία του Saint Honore D'Eylau, στο Παρίσι, όπου θα τελεστεί η νεκρώσιμη ακολουθία. Ο Ντιόρ πέθανε στην Ιταλία, αλλά θάφτηκε στο Παρίσι.

1959. Αεροσκάφος τύπου DC-3 της Ολυμπιακής Αεροπορίας, που εκτελεί το δρομολόγιο Αθήνα – Θεσσαλονίκη, συντρίβεται πέντε λεπτά μετά την απογείωσή του από το αεροδρόμιο του Ελληνικού. Οι 18 επιβαίνοντες σκοτώνονται.

1959, Βελιγράδι. Ο Αμερικανός σκακιστής Μπόμπι Φίσερ (αριστερά) και ο Βασίλι Σμίσλοϊ, πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής από τη Σοβιετική Ένωση, είναι αντιμέτωποι στον τελικό του γιουγκοσλαβικού διεθνούς τουρνουά, στο Βελιγράδι. Ο Φίσερ κέρδισε την παρτίδα.

1964, Λονδίνο. Ο ηθοποιός Πίτερ Σέλερς με τη σύζυγό του, επίσης ηθοποιό Μπριτ Έκλαντ, στο αεροδρόμιο του Λονδίνου.

1986. Πεθαίνει ο Δημήτρης (Μίμης) Φωτόπουλος.

1976, Μιλάνο. Η 4χρονη Αλίς Σένο έχει παραμορφωθεί από δερματική ασθένεια που προκλήθηκε από τη μόλυνση στην περιοχή του Σεβέζο. Η μόλυνση οφείλεται σε δηλητηριώδη αέρια που διέφυγαν από ελβετική βιομηχανία, προκαλώντας ανυπολόγιστη καταστροφή στην περιοχή.

1991, Μαδρίτη. Ο Αμερικανός Πρόεδρος Τζορτζ Μπους και ο Σοβιετικός ομόλογός του, Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, σε κοινή συνέντευξη Τύπου στην αμερικανική πρεσβεία στη Μαδρίτη. Μπους και Γκορμπατσόφ υποσχέθηκαν ότι θα προσπαθήσουν να εμπλακούν με κάθε τρόπο στην ειρηνευτική διαδικασία για τη Μέση Ανατολή, χωρίς όμως να επιβάλουν μια συμφωνία.

1997, Κινσάσα. Μια γυναίκα πλένει ένα κορίτσι έξω από το στρατόπεδο προσφύγων Μαλούκου στην Κινσάσα, στη Δημοκρατία του Κονγκό. Περίπου 10.000 άνθρωποι έχουν καταφύγει στο στρατόπεδο, διαφεύγοντας από τη γειτονική Μπράζαβιλ, όπου μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος.

2012, Νέα Υόρκη. Ο υπερτυφώνας Σάντι βούλιαξε τη Νέα Υόρκη. Ήδη ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν βρεθεί χωρίς ρεύμα, ενώ ο τυφώνας θα επηρεάσει τις ζωές πολλών εκατομμυρίων.