Αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου: Ζωτικές αρτηρίες και σφιχτές αγκαλιές

Αυτά τα συστατικά είναι πιο απαραίτητα στον «φαταούλα ενέργειας» που ονομάζεται Ευρώπη, κυρίως το δυτικό της κομμάτι, που έχει συνηθίσει δεκαετίες τώρα να απολαμβάνει έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής.

Και τώρα το κομμάτι αυτό δυσκολεύεται. Ζορίζεται. Διότι έχει αντιληφθεί ότι η καρδιά που του στέλνει τα απολύτως απαραίτητα για την επιβίωση βρίσκεται σε μέρος που δεν μπορεί να ελέγξει. Για την ακρίβεια, βρίσκεται σε μέρος με το οποίο έχει ανοίξει πόλεμο οκτώ μήνες τώρα. Τα ενεργειακά κοιτάσματα που βρίσκονται στο έδαφος της Ρωσίας ή χωρών που είναι λιγότερο ή περισσότερο ελεγχόμενες από τη Ρωσία προμηθεύουν τη συντριπτική πλειοψηφία των καυσίμων που χρειάζεται η Ευρώπη για να κινηθεί, να ανάψει τα φώτα, να ζεσταθεί, να λειτουργήσει. Να ζήσει.

Οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν μπει στη ζωή μας τους τελευταίους μήνες, μέσα από την αγωνία του καθενός για την τιμή των καυσίμων που επηρεάζουν καθοριστικά την καθημερινότητά μας. Ξέχωρα, όμως, από ένα-δύο ονόματα και τη γενική αίσθηση ότι όλοι ξεκινούν «κάπου από τη Ρωσία» και καταλήγουν «κάπου στην Ευρώπη», λίγοι εκτός των απολύτως μυημένων (λόγω επαγγελματικής ενασχόλησης) γνωρίζουν το ακριβές τους δρομολόγιο.

Υπάρχουν πάνω από 20 τέτοιοι αγωγοί που συνδέουν την Ρωσία ή άλλες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ με την Ευρώπη.

Οι αγωγοί πετρελαίου

Alashanku – Dushanzi: Από το κοίτασμα στο Αλασάνκου του Καζακστάν κατευθείαν στα διυλιστήρια της μικρής πόλης Ντουσάνζι, που βρίσκεται στην επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας. Εξ ολοκλήρου χρηματοδοτήθηκε από την CNPC, την κινέζικη κρατική πετρελαϊκή εταιρεία. Ο αγωγός έχει μήκος μόλις 246 χλμ., όμως είναι από τα κύρια εξαγωγικά οχήματα του Καζακστάν.

Baku – Tbilisi – Ceyhan: Από τους κύριους λόγους σύσφιξης των ούτως ή άλλως αδελφικών σχέσεων μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας. Ξεκίνησε το 2006 ως ένα από τα πιο φιλόδοξα σχέδια προώθησης του αζέρικου πετρελαίου στις ευρωπαϊκές θάλασσες, το λιμάνι Τζεϊχάν βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας. Έχει μήκος 1.768 χλμ. και δυνατότητα μεταφοράς ως και 1 εκ. βαρελιών την ημέρα. Σημαντικό, επίσης, ότι μέτοχοι είναι 12 διαφορετικές πετρελαϊκές εταιρίες, αλλά διαχειριστής έχει αναλάβει η BP.

Baku – Supsa: Ίδια η αφετηρία, διαφορετικός ο προορισμός, το μικρό λιμάνι Σούπσα της Γεωργίας στη Μαύρη Θάλασσα. Από τις πρώτες επενδύσεις της SOCAR, της κρατικής εταιρείας του Αζερμπαϊτζάν, που προτίμησε τον πιο σύντομο δρόμο προς τα τάνκερ το 1994, όταν χρειαζόταν σκληρό συνάλλαγμα. Το μήκος του ξεπερνάει τα 830 χλμ. και έχει δυνατότητα μεταφοράς ως και 145.000 βαρελιών την ημέρα.

Baku – Novorossiysk: Ένας τρίτος αγωγός που ξεκινάει από την πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν δίπλα από τα τεράστια κοιτάσματα της Κασπίας και καταλήγει στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ. Από το 1997 που ξεκίνησε έχει δοκιμάσει τις αζερο-ρωσικές σχέσεις ουκ ολίγες φορές, δεδομένου ότι εκτός από την SOCAR την εκμεταλλεύεται (σε μικρότερο ποσοστό) και η ρωσική Transneft, η δεύτερη μεγαλύτερη πετρελαϊκή εταιρεία μετά τον κολοσσό Gazprom. Το συνολικό του μήκος είναι 1.330 χλμ. και μπορεί να μεταφέρει 5 εκ. τόνους πετρελαίου το χρόνο. Η ροή του δεν είναι σταθερή για να υπολογιστεί ανά ημέρα.

Caspian Consortium: H μεγαλύτερη σύμπραξη πετρελαϊκών εταιρειών στην ιστορία έγινε το 2001 για να δημιουργηθεί ένας τεράστιος αγωγός. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, μια ενδεκάδα κρατικών και ιδιωτικών εταιρειών αποφάσισε να επενδύσει στη μεταφορά καζακικού πετρελαίου από το κοίτασμα του Τενγκίζ στο ρωσικό λιμάνι του Νοβοροσίσκ. Η διαφοροποίηση μ’ αυτό τον αγωγό είναι ότι έχει κατασκευαστεί εξ ολοκλήρου στην ξηρά και δεν διασχίζει την Κασπία Θάλασσα, περνώντας από τη ρωσική ενδοχώρα σε μήκος 1.510 χλμ. Μπορεί να μεταφέρει ως και 1,4 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα.

Eastern Siberia-Pacific: Από τους αγωγούς που τράβηξαν τελείως διαφορετικό δρόμο, αντί να κατευθυνθούν προς τη δύση τροφοδοτούν την Κίνα (γι’ αυτό και θεωρούνται κομβικοί μετά και τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών). Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 2012, αφού ο αγωγός είναι από τους μακρύτερους που έχουν κατασκευαστεί ποτέ, με συνολικό μήκος 4.857 χλμ. Συνδέει το Ταϊσέτ στο Ιρκούτσκ της Σιβηρίας με την Ντακίνγκ της Κίνας3. Έχει δυνατότητα να μεταφέρει πάνω από 1,6 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα.

Baltic: Από το Γιαροσλάβλ της δυτικής Ρωσίας ξεκινάει αυτός ο αγωγός και καταλήγει στο Κιρίσι, πολύ κοντά στο λιμάνι του Βίμποργκ, στα σύνορα της Ρωσίας με την Φινλανδία. Εξ ολοκλήρου χρηματοδοτήθηκε από την Transneft, η οποία και τον εκμεταλλεύεται. Δημιουργήθηκε το 2001 κι έχει δυνατότητα μεταφοράς ως και 76,5 εκατομμυρίων βαρελιών το χρόνο.

Druzhba: Αναμφισβήτητα ο πιο εμβληματικός αγωγός, ο οποίος ξεκίνησε τη ροή του ρωσικού πετρελαίου προς δυσμάς. Στην αρχή τροφοδοτούσε μόνο τις χώρες του Σιδηρούν Παραπετάσματος (γι’ αυτό και αναφερόταν ως Αγωγός της Comecon ή και Αγωγός της Φιλίας), αλλά μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ επεκτάθηκε για να μεταφέρει τον μαύρο χρυσό και δυτικότερα. Με μήκος πάνω από 4.000 χλμ. ξεκινάει από το Αλμετιέφσκ στην αυτόνομη δημοκρατία του Ταταρστάν και διασχίζει όλη τη δυτική Ρωσία για να τροδοφοτήσει με πετρέλαιο σημεία σε Ουκρανία, Λευκορωσία, Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβακία, Τσεχία, αλλά και τη Γερμανία και την Αυστρία. Εξαιτίας του τεράστιου μήκους του είναι ευάλωτος σε κάθε είδους ηθελημένες «διαρροές», οι Ρώσοι διαμαρτύρονται συχνά για τεράστιες ποσότητες που χάνονται. Για τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, αλλά και τη Λευκορωσία, αποτελεί την κύρια αρτηρία τροφοδοσίας.

Γκρόζνι – Τουάπσε: Αυτός είναι ο πιο παλιός αγωγός που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα. Ξεκίνησε τη λειτουργία του το μακρινό 1928, σύντομα συμπληρώνει έναν αιώνα ζωής, και συνδέει το κοίτασμα κοντά στο Γκρόζνι της Τσετσενίας με το λιμάνι Τουάπσε στην επαρχία Κράσνονταρ της Μαύρης Θάλασσας. Επί πολλά χρόνια ήταν η βασική πηγή σκληρού συναλλάγματος για ολόκληρη την ΕΣΣΔ, φυσικά ξεπεράστηκε τις τελευταίες δεκαετίες από τα κοιτάσματα της Κασπίας και της Αρκτικής. Μπορεί ακόμα, πάντως, να μεταφέρει 1,5 εκ. βαρέλια ημερησίως.

Οι αγωγοί φυσικού αερίου

Blue Stream: Από το κοίτασμα του Ιζομπίλνι στο Σταβροπόλ της Ρωσίας μεταφέρει φυσικό αέριο στο λιμάνι Μπερεγκοβάγια της Μαύρης Θάλασσας και με υποθαλάσσιο αγωγό φτάνει στο Ντουρουσού της Τουρκίας, με τελικό προορισμό την Άγκυρα (συνολικό μήκος 1.213 χλμ.). Σύμπραξη της Gazprom, της τουρκικής BOTAS και της ιταλικής Eni. Προωθεί 16 δις κυβικά μέτρα το χρόνο.

Nord Stream 1: Ακόμα ένας κυρίως υποθαλάσσιος αγωγός, διαπερνά τον κόλπο της Φινλανδίας και την Βαλτική. Αφετηρία το Βίμποργκ της Ρωσίας και καταλήγει στο Λούμπμιν της Γερμανίας με συνολικό μήκος 1.222 χλμ. Κονσόρτιουμ πέντε διαφορετικών εταιρειών, μεγαλομέτοχος η Gazprom. Μεταφέρει 55 δις κυβικά μέτρα το χρόνο, είναι μακράν ο μεγαλύτερος προωθητικός αγωγός της Ρωσίας στο ευρωπαϊκό έδαφος.

Nord Stream 2: Ο δίδυμος αδελφός του Nord Stream 1, ο οποίος καταλήγει μεν στο ίδιο σημείο (Λούμπμιν), αλλά ξεκινάει από λίγο νοτιότερα, το Ουστ Λούγκα της Ρωσίας κοντά στα εσθονικά σύνορα. Μέσα στους μετόχους είναι και η Shell. Μπορεί επίσης να προωθήσει 55 δις κυβικά μέτρα αερίου το χρόνο, αν και γενικά η παραγωγή είναι λιγότερη σε σχέση με τον Nord Stream 1.

Urengoy-Pomary-Uzgorod: Aπό τους πιο παλιούς, αλλά και αξιόπιστους αγωγούς τροφοδοσίας της Ρωσίας προς την Ουκρανία. Πρωτολειτούργησε όταν ακόμα υπήρχε η ΕΣΣΔ (1984) και συνεχίστηκε και μετά την ανεξαρτητοποίηση της Ουκρανίας, με τις δύο εταιρίες (Gazprom και UkrTransGaz) να έχουν συμφωνήσει σε καθεστώς συνεκμετάλλευσης. Το μήκος του ξεπερνάει τα 4.500 χλμ. και μπορεί να μεταφέρει ως και 32 δις κυβικά μέτρα το χρόνο.

Yamal-Europe: Από τους πιο απομακρυσμένους αγωγούς, που ξεκινάει από το κολοσσιαίο κοίτασμα Γιαμάλ στην ομώνυμη περιοχή του Αρκτικού Ωκεανού. Διανύει περίπου 4.100 χλμ. από την δυτική Σιβηρία, τη δυτική Ρωσία, τη Λευκορωσία και την Πολωνία για να καταλήξει στη Γκόρζιτσα, πάνω στα πολωνο-γερμανικά σύνορα. Η λειτουργία του ξεκίνησε το 1994 και μέσα στους διαχειριστές είναι και η πολωνική κρατική PGNiG. Μεταφέρει ως και 33 δις κυβικά μέτρα το χρόνο.

South Caucasus: Από το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν διανύει χιλιόμετρα στην γεωργιανή ενδοχώρα, περνάει από την πρωτεύουσα Τιφλίδα και καταλήγει στο Ερζουρούμ της ανατολικής Τουρκίας. Από τις μεγαλύτερες επενδύσεις της BP στην περιοχή, ξεκίνησε τη λειτουγία του το 2006. Με συνολικό μήκος 692 χλμ. και δυνατότητα μεταφοράς 25 δις κυβικά μέτρα το χρόνο.

Trans Anatolian: Επίσης ξεκινάει από το Μπακού του Αζερμπαϊτζάν, όμως διασχίζει κατά μηκος όλη την Τουρκία σχεδόν σε ευθεία γραμμή. Μεγαλομέτοχος η SOCAR του Αζερμπαϊτζάν και συνολική δυνατότητα 16 δις κυβικά μέτρα το χρόνο. Το μήκος του ξεπερνά τα 1.840 χλμ.

Trans Adriatic: Στην ουσία είναι η συνέχεια του Trans Anatolian, πολλοί τον υπολογίζουν σαν ένα. Οι δύο αγωγοί συνδέονται στους Κήπους του Έβρου και ο Trans Adriatic διασχίζει όλη από δύση προς ανατολή όλη την περιοχή της Θράκης και της Μακεδονίας για να καταλήξει στο αλβανικό λιμάνι του Φίερ και από την Αδριατική να συνδεθεί με το ιταλικό δίκτυο στο Μελεντούνιο της επαρχίας Απούλια. Συνολικό μήκος 878 χλμ. και δυνατότητα μεταφοράς από 10-20 δις κυβικά μέτρα το χρόνο.

Bukhara-Tashkent-Bishkek-Almaty: Ο κύριος εξαγωγικός αγωγός του Ουζμπεκιστάν, που δημιουργήθηκε ήδη από το 1971 με σκοπό να τροφοδοτήσει με φτηνή ενέργεια τρεις πρωτεύουσες των κεντροασιατικών δημοκρατιών της ΕΣΣΔ. Τώρα τον διαχειρίζονται από κοινού οι τρεις κρατικές εταιρίες των χωρών που διαπερνά. Τα τελευταία χρόνια παρουσιάζονται προβλήματα στη λειτουργία του, κυρίως στο Κιργιστάν, αλλά συνεχίζει να λειτουργεί, με όριο τροφοδοσίας τα 22 δις κυβικά μέτρα ανά έτος.

Central Asia-Center: Από τη Βουχάρα ξεκινάει κι αυτός, αλλά ακολουθεί διαφορετική πορεία και καταλήγει στη Ρωσία. Οι σωληνώσεις έχουν δημιουργηθεί στην αριστερή όχθη του ποταμού Αμού Ντάρια και ακολουθούν το ρου του. Μετά από σχεδόν 2.000 χλμ. ο αγωγός καταλήγει στο Αλεξαντρόφ Γκάι του Σαρατόφ, στη Ρωσία. Με 90 δις κυβικά μέτρα το χρόνο είναι ο μεγαλύτερος σε όγκο τροφοδοσίας αγωγός που καταλήγει στη Ρωσία και εξυπηρετεί σχεδόν όλες τις κατοικημένες περιοχές της δυτικής Σιβηρίας.

Central Asia-China: Ακόμα ένας αγωγός που ξεκινάει από τη Βουχάρα και ρέει ακριβώς δίπλα στον Bukhara-Tashkent-Bishkek-Almaty, όμως μετά το Καζακστάν συνεχίζει και περνάει στις δυτικές επαρχίες της Κίνας. Από το Σαμάν Ντεπέ του Τουρκμενιστάν καταλήγει στο Χοργκός του Σιντζιάνγκ, την περιοχή των μουσουλμάνων Ουιγούρων της Κίνας. Συνολικό μήκος 1.833 χλμ. και μεταφορά 55 δις κυβικών μέτρων ανά έτος.

Balticconector: Ο μοναδικός αγωγός με αμφίδρομη χρήση, συνδέει την Ίνγκα της Φινλανδίας με το Παντίλσκι της Εσθονίας, με αγωγός 156 χλμ. Η δυνατότητα μεταφοράς του είναι μικρή (2,6 δις κυβικά μέτρα το χρόνο), αλλά το σημαντικό είναι ότι συνδέει δύο διαφορετικά κοιτάσματα και μπορεί να αντλήσει από το καθένα προς το άλλο, ανάλογα με τις ανάγκες των δύο χωρών.

Η Δύση χωρίς καύσιμα, η Ρωσία χωρίς πελάτες

Καταγράψαμε μόνο αυτούς τους αγωγούς που έχουν σχέση με τη Ρωσία ή με χώρες-δορυφόρους της και βρίσκονται σε πλήρη λειτουργία. Αν προσπαθήσει κάποιος να μεγαλώσει την εικόνα, θα δει σχεδόν άλλα τόσα πρότζεκτ να βρίσκονται σε εξέλιξη. Κάποια έχουν παγώσει, κάποια έχουν εγκαταλειφθεί εντελώς λόγω των εξελίξεων, κάποια βρίσκονται στις συζητήσεις.

Ποιο συμπέρασμα βγαίνει απ’ αυτή την καταγραφή; Ότι η Ρωσία και η Δύση έχουν σφιχταγκαλιαστεί τόσο πολύ στο θέμα της ενέργειας που είναι από πολύ δύσκολο ως αδύνατο να κόψουν τους δεσμούς τους. Τα συμφέροντα που διακυβεύονται είναι τεράστια και δεν αφορούν μόνο τις τσέπες των εταιρειών ή των ανθρώπων που ωφελούνται ή δεν ωφελούνται από την ροή των καυσίμων. Το να προσανατολίσει η Ρωσία την ροή των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου προς την ανατολή (δηλαδή την Κίνα) απαιτεί τεράστια χρηματικά ποσά, αλλά και χρόνο τέτοιο που κανένα ρωσικό καθεστώς δεν έχει την δυνατότητα να διαθέσει.

Η Δύση πονάει από την ελεγχόμενη ροή πετρελαίου και φυσικού αερίου. Περιμένει να βιώσει μια νέα πραγματικότητα προετοιμαζόμενη για το χειρότερο δυνατό σενάριο, μέχρι και αυτό της πλήρους διακοπής των παροχών. Από την άλλη, βέβαια, και η Ρωσία δεν αντέχει να κλείσει τις κάνουλες χωρίς να έχει εναλλακτικές αγορές για να απορροφήσουν τα κοιτάσματά της και διακινδυνεύοντας την πλήρη διακοπή των σχέσεών της με τους διαχρονικά καλύτερους και πιο αξιόπιστους πελάτες της.

Υπό αυτό το πρίσμα, ο κίνδυνος να κλείσει η κάνουλα δεν απειλεί μόνο τη Δύση να κρυώνει και να μην έχει ρεύμα, αλλά και τη Ρωσία να αντιμετωπίσει μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση.