Σαν σήμερα: 18 Οκτωβρίου - Ανδρέας και Γεώργιος: Όσα ένωναν και όσα χώριζαν δύο γενιές Παπανδρέου

Δεν είναι πολύ συχνό πατέρας και γιος να έχουν ανέβει στην εξουσία την ίδια ημερομηνία, έστω και με τρεις δεκαετίες διαφορά, όμως στην περίπτωση των Παπανδρέου, οι πιθανότητες όπως και να το κάνει κανείς ανεβαίνουν κατακόρυφα, καθώς πατέρας, γιός και εγγονός έχουν τεθεί επικεφαλής κυβέρνησης ουκ ολίγες φορές.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ορκίστηκε τρεις φορές Πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο Ανδρέας άλλες τρεις και μια ο Γιώργος, ενώ και οι τρεις υπηρέτησαν το ελληνικό κράτος με πλείστες άλλες ιδιότητες.

Πόσο έμοιαζαν, όμως, πολιτικά και ιδεολογικά, ο Γεώργιος με τον Ανδρέα;

Ο γιος του παπά και ο γιος του πολιτικού

Ο Γεώργιος και ο Ανδρέας, παρότι δεν τους χώριζαν παρά μόλις 30 χρόνια, ήταν κυριολεκτικά άνθρωποι δύο διαφορετικών αιώνων.

Γεννημένος το 1888 στο Καλέντζι Αχαΐας από μια ταπεινής καταγωγής οικογένεια, ο Γεώργιος ήταν το τρίτο παιδί του πρωτοπρεσβύτερου Ανδρέα Σταυρόπουλου και της συζύγου του Παγώνας, η οποία πέθανε λίγο μετά τη γέννησή του.

Το επίθετό που υιοθέτησε επίσημα στα 19 του (Παπα-Ανδρέου), όπως και την πολύ αξιόλογη μόρφωσή του, τα χρωστούσε στον πατέρα του, ο οποίος επέμενε να προχωρήσουν στο σχολείο τα παιδιά του. Πιθανώς γι αυτόν το λόγο πήρε ο ίδιος αργότερα μετάθεση στην Πάτρα, όπου ο Γεώργιος φοίτησε στο Γυμνάσιο.

Ακολούθησε η νομική της Αθήνας και μετά το Βερολίνο όπου σπούδασε πολιτικές επιστήμες. Εκεί γνώρισε τον Βενιζέλο, τον άνθρωπο που με πολλούς τρόπους σημάδεψε τη ζωή και την πολιτική του σταδιοδρομία.

Στις κυβερνήσεις του Βενιζέλου, στον οποίο στάθηκε πάντα πιστός, ο Παπανδρέου ανέλαβε διάφορα νευραλγικά υπουργεία, ανάμεσα στα οποία και το Παιδείας. Στα πολύ συν του, η δημιουργία περισσοτέρων από 3.000 σχολείων κιαι μια ευρύτερη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που συντελέστηκε την περίοδο '30-'32.

Ο Ανδρέας ήταν σαφέστατα πιο τυχερός στο ξεκίνημά του, καθώς όταν γεννήθηκε στη Χίο, το 1919, ο πατέρας του ήταν Γενικός Διοικητής Αιγαίου με έδρα το νησί. Μητέρα του ήταν η Σοφία Μινέικο, κόρη του Πολωνού αριστοκράτη και για ένα διάστημα προξένου στην Ελλάδα, Ζίγκμουντ Μινέικο.

Ο Ανδρέας μεγάλωσε στην Αθήνα και φοίτησε στο Κολλέγιο Αθηνών, όπου ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με το Μαρξισμό και τις ιδέες του Σοσιαλισμού, εκδίδοντας στα 15 του με τρεις συμμαθητές του το μαρξιστικό περιοδικό «Ξεκίνημα».

Η «Εστία» με άρθρα της ζητά την απομάκρυνση του νεαρού Ανδρέα από την ελληνική κοινωνία, διότι «θα καθίστατο επικίνδυνος για τη χώρα». Υπό μια έννοια, η -πάρα πολύ- δεξιά εφημερίδα είχε δίκιο. Ο Ανδρέας θα γινόταν επικίνδυνος για τη χώρα, όπως η «Εστία» την αντιλαμβανόταν όμως.

Πατέρας και γιος από νέοι ήρθαν σε επαφή με και επηρεάστηκαν από στοιχεία που για την εποχή τους ήταν επαναστατικά.

Μόνο που το πόσο διαφορετική ήταν η έννοια της επαναστατικότητας το 1910 και το 1935 δείχνει, μεταξύ άλλων και τον ραγδαίο τρόπο με τον οποίο άλλαζε ο κόσμος και εξαπλώνονταν σε αυτόν οι νέες ιδέες, κυρίως αυτή του σοσιαλισμού.

Αλλά και το πόσο διαφορετική αντίληψη του Σοσιαλισμού είχαν οι δύο αυτές γενιές μεταξύ τους.

Νέες ιδέες, νέα κόμματα

Το 1935 ο Γεώργιος ίδρυσε το Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο μετονομάστηκε αργότερα σε Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. Επίσης στα συν του το γεγνός ότι ήταν ακλόνητος υπέρμαχος της Δημοκρατίας και σφοδρός πολέμιος του δικτατορικού καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά· γι αυτό άλλωστε και εξορίστηκε το 1936 στην Άνδρο και στα Κύθηρα.

Προβλήματα με τον Μεταξά και τη Δικτατορία του είχε και ο Ανδρέας, ο οποίος το 1937 μπήκε στη Νομική, ενώ παράλληλα και μετά τη γνωριμία του με τον Κορνήλιο Καστοριάδη εντάχθηκε και σε μια ομάδα τροτσκιστών.

Τα μέλη της «ομάδας των δεκατριών», συνελήφθησαν από την αστυνομία, εξαναγκάστηκαν σε υπογραφή δήλωσης μετανοίας και αποκήρυξης του κομμουνισμού και αφέθησαν ελεύθεροι.

Ο Ανδρέας, μόλις αφέθηκε ελεύθερος έφυγε από την Ελλάδα και πήγε στις ΗΠΑ, όπου συνέχισε τις σπουδές του. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1961 και μπήκε ενεργά στην πολιτική το 1964. Εκλέχτηκε βουλευτής με την Ένωση Κέντρου και μετείχε στην κυβέρνηση του πατέρα του, αρχικά ως υπουργός Προεδρίας και λίγο αργότερα ως αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού.

Εκεί έρχεται σε σύγκρουση τόσο με τον ίδιον το Γεώργιο, όσο και με μεγάλη μερίδα των βουλευτών της Ένωσης Κέντρου, καθώς όλοι τους αδυνατούν να παρακολουθήσουν τις ιδέες και τις προτάσεις του για την οικονομική αλλά και κοινωνική μεταρρύθμιση που χρειάζεται η Ελλάδα.

Ο Ανδρέας, μετά από πολλά χρόνια και μια σπουδαία ακαδημαϊκή καριέρα στην Αμερική, εξηγεί ότι ο μόνος τρόπος για να ορθοποδήσει οικονομικά η χώρα είναι να ενισχυθεί η ζήτηση μέσω της αύξησης των λαϊκών εισοδημάτων, με την άμεση παραγωγική δραστηριοποίηση του κράτους, ώστε να δοθεί η αναγκαία αναπτυξιακή δυναμική, να καλυφθούν τα παραγωγικά κενά και να υποκατασταθούν βαθμιαία οι εισαγωγές.

Έχοντας εντρυφήσει στην αμερικανική οικονομική σκέψη, ο Ανδρέας δεν εγκατέλειψε παρόλα αυτά ποτέ τις σοσιαλιστικές του ιδέες. Τουναντίον, σε αντίθεση με τον πατέρα του, ο οποίος στην πάροδο του χρόνου έγινε πιο συντηρητικός και άφησε το αντικομμουνιστικό του μένος να τον κυριεύσει ανά φάσεις, τις εξέλιξε.

Κι αν πολλά από αυτά που ήταν και έκανε ο ίδιος φαίνονται ακόμη και σήμερα παράδοξα και αντιφάσκοντα, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι προσπάθησε να εφαρμόσει τις ιδέες ενός συστήματος, χρησιμοποιώντας τα όπλα τού ακριβώς αντιθέτου του. Και σε ένα βαθμό τα κατάφερε, οδηγώντας τη χώρα σε αλματώδεις και κυρίως απολύτως απαραίτητες αλλαγές μετά το 1981.

Ο Ανδρέας ήταν ιδιοφυής, δεν υπάρχει καμία αμφιβολία επ' αυτού. Και ήταν αυθεντικά ιδεολόγος, όσο και ρεαλιστής.

Ο σοσιαλισμός που πρότεινε, η Σοσιαλδημοκρατία, την εποχή που τον πρότεινε (σημαντικό αυτό) ήταν πιθανώς η μόνη λύση για την Ελλάδα και την Ευρώπη γενικότερα και δεν ήταν ο μόνος που το είχε δει. Ο λόγος που εν πολλοίς απέτυχε εκείνη η Σοσιαλδημοκρατία είναι θέμα άλλης συζήτησης και προφανώς γι αυτήν την αποτυχία δεν φταίει μόνο η ίδια, αλλά ούτε και οι ανθρώπινες αδυναμίες όσων τον στελέχωσαν, αν και βοήθησαν πάρα πολύ...

Η ρητορική και η ουσία

Δεινοί ρήτορες αμφότεροι, πατέρας και γιος μπορεί επιφανειακά ο λόγος τους να έμοιαζε, αλλά δεν ήταν καθόλου ίδιος.

Και αν προσέξει κάποιος καλά τη ητορική τους, θα πλησιάσει πιο εύκολα και την ουσία της πολιτικής τους ταυτότητας.

Ο Γεώργιος ήταν «βιβλικός» στις αναφορές του, συνέχισε ως το τέλος του να αντλεί συνθήματα και επιχειρηματολογία από τα οράματα της εποχής του Βενιζέλου. Σφοδρά αντιβασιλικός, σπάνια άφηνε τους βασιλείς έξω από τους λόγους του. Αλλά και τους πολιτικούς προδότες...

Αποδείχθηκε ότι δεν είχε άδικο. Τελικά, η σύγκρουσή του με το παλάτι, σε συνδυασμό με την Αποστασία, οδηγούν στη δικτατορία.

Εξίσου σφοδρά αντικομμουνιστής, όμως, γαλουχημένος σε μια εποχή που ο Κομμουνισμός είχε ταυτιστεί με τον κίνδυνο για τη Δημοκρατία, δεν δίστασε να παίξει τεράστιο και πολύ αρνητικό ρόλο στα Δεκεμβριανά και το αιματοκύλισμα που τα ακολούθησαν, καλώντας τους Βρετανούς ουσιαστικά να επιτεθούν στο ΕΑΜ και όσους το υποστήριζαν.

Ο Γεώργιος Παπανδρέου ήταν εκ των πρωταιτίων του εμφυλίου.

Ο Ανδρέας, από την πλευρά του, ήταν ακριβώς το αντίθετο: Εάν υπάρχει κάτι για το οποίο θα πρέπει να τον μνημονεύει για πάντα η ιστορία είναι το γεγονός ότι προσπάθησε να φέρει επιτέλους μια «ειρήνη» ανάμεσα στις εμφυλιοπολεμικές παρατάξεις.

Η ρητορική του και οι ιστορικές του αναφορές προσπάθησαν να προσεγγίσουν τους «χαμένους» του εμφυλίου, που επί δεκαετίες διώχθηκαν ανελέητα: Για πρώτη φορά στην Ελλάδα κάποιος μιλάει για δωσίλογους και προδότες, αλλά στρέφεται και εναντίον των ξένων δυνάμεων· δεν είναι πλέον οι Βρετανοί, αλλά οι Αμερικάνοι που πρσωποποιούν την παρεμβατικότητα.

Ως πρωθυπουργός, ο Ανδρέας δεν αναγνώρισε απλώς την Εθνική Αντίσταση, αλλά και όλους τους αγώνες, όπως τους αγροτικούς στο Κιλελέρ, που ήταν θαμμένοι επί χρόνια όχι απλώς στη λήθη, αλλά στην παρανομία.

Στις 17 Αυγούστου 1982, στην τριακοστή όγδοη επέτειο του μπλόκου της Κοκκινιάς, ο Ανδρέας φέρνει στη Βουλή το νομοσχέδιο που αφορούσε την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης εναντίον των στρατευμάτων κατοχής κατά τα έτη 1941-1944.

«Ο καθένας μας μπορεί να έχει τη δική του αντίληψη για τις περιόδους εκείνες. Ο εμφύλιος που ακολούθησε δημιούργησε χιλιάδες θύματα. Ο καθένας μας, όμως, πρέπει να συμβάλει στην αποκατάσταση της εθνικής μνήμης», είπε μεταξύ άλλων.

Η Νέα Δημοκρατία του Ευάγγελου Αβέρωφ αποχωρεί από τη Βουλή την ημέρα της ψήφισης, ο νόμος 1285/1982 όμως περνάει.

Ο Ανδρέας εκείνη την ημέρα κλείνει έναν κύκλο μίσους που άνοιξε (και) ο πατέρας του 38 χρόνια νωρίτερα. Και με κάποιον τρόπο και τη σχέση του μαζί του.

Σαν σήμερα: Η 18η Οκτωβρίου στην Ιστορία

1920, Αθήνα. Γεννιέται η Μελίνα Μερκούρη.

1930, Βερολίνο. Ο καθηγητής Άλμπερτ Αϊνστάιν συγχαίρει τον Τόμας Έντισον για την 50η επέτειο της πρώτης ηλεκτρικής λάμπας. Οι δύο τους συνομιλούν από τηλεφώνου, καθώς ο πρώτος βρίσκεται στο Βερολίνο και ο δεύτερος στην Αμερική.

1939, Τελ Αβίβ. Τρία κορίτσια περιμένουν στο αρμόδιο γραφείο στο Τελ Αβίβ, για να καταταγούν στο στρατό. Η επιγραφή, πίσω από το γραφείο, γράφει: «Κινητοποιηθείτε, η χώρα σάς χρειάζεται».

1966, Αφγανιστάν. Το πολύ στενό και τρομακτικό φαράγγι της Καμπούλ, στο Αφγανιστάν, βρίσκεται 20 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα της χώρας και το διασχίζει ένας αυτοκινητόδρομος που συνεχίζει προς το περίφημο Κάιμπερ Πας, το οποίο οδηγεί στο δυτικό Πακιστάν.

1968, Μέξικο Σίτι. Από αριστερά στο βάθρο, ο Λάρι Τζέιμς, ο Λι Έβανς και ο Ρόναλντ Φρίμαν, Αμερικανοί δρομείς, κουνούν τα μαύρα μπερέ τους -σύμβολα των Μαύρων Πανθήρων- προς το πλήθος, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Μέξικο Σίτι.

1968, Λονδίνο. Ο Τζον Λένον και η σύζυγός του, Γιόκο Όνο, μόλις έχουν συλληφθεί για κατοχή μαριχουάνας. Η μαριχουάνα βρέθηκε κατά τη διάρκεια επιδρομής της αστυνομίας στο σπίτι του Λένον στο Λονδίνο.

1979. Η Σουηδική Ακαδημία αποφασίζει να τιμήσει τον Οδυσσέα Ελύτη με το Νόμπελ Λογοτεχνίας «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα».

1978, Νέα Υόρκη. Από αριστερά, ο Μπαρτ Ρέινολντς, η Τζέιν Φόντα και ο Γουόρεν Μπίτι, οι οποίοι βραβεύτηκαν από την Ένωση Ιδιοκτητών Θεάτρων στη Νέα Υόρκη.

1981. Το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές με ποσοστό 48,06%, έναντι 35,86% της Νέας Δημοκρατίας και 10,93% του ΚΚΕ. Ταυτόχρονα διεξάγονται και οι πρώτες ευρωεκλογές, στις οποίες λαμβάνουν: ΠΑΣΟΚ 40,12%, ΝΔ 31,34%, ΚΚΕ 12,84%, ΚΚΕ Εσωτερικού 5,29%, ΚΟ.ΔΗ.ΣΟ. 4,25%, Κόμμα Προοδευτικών 1,95%, Λοιπά 4,21%.

1989, Σαν Φρανσίσκο. Το επάνω διάζωμα του αυτικινητόδρομου 880 έχει καταρεύσει και έχει πέσει επάνω στο κατώτερο διάζωμα, διαλύοντας πολλά αυτοκίνητα και προκαλώντας το θάνατο πολλών ανθρώπων, μετά το σεισμό που χτύπησε την περιοχή του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο.

1990, Μόσχα. Η Αμερικανίδα ηθοποιός Τζέιν Φόντα τρέχει στους δρόμους της Μόσχας και μαζί της τρέχουν και αρκετές Ρωσίδες. Η Φόντα βρίσκεται στη Σοβιετική Ένωση για να προωθήσει το πρόγραμμά της για αεροβική γυμναστική και φυσική κατάσταση.

1993, Λονδίνο. Ο Τζορτζ Μάικλ έξω από το Δικαστήριο στο Λονδίνο, όπου εκδικάζεται η προσφυγή του κατά της εταιρείας Sony Music Entertainment (UK) Ltd. Ο Μάικλ θέλει να απεμπλακεί απότ ο συμβόλαιο που υπέγραψε το 1988 με την εταιρεία και το οποίο τον υποχρεώνει να μείνει με αυτή για άλλα 12-15 χρόνια.

1996, Αφγανιστάν. Ο Αμπντούλ Σαμπόρ προσπαθεί, μαζί με τον τραυματισμένο γιο του, να διαφύγει από την πρώτη γραμμή του πυρός, 45 χιλιόμετρα βόρεια της Καμπούλ και να πάει το παιδί σε κάποιο ασφαλές μέρος για να λάβει τις πρώτες βοήθειες.

1996, Ταϊλάνδη. Ένας άντρας, στο Πουκέ της νότιας Ταϊλάνδης, περιφέρεται με ένα τεράστιο ψάρι να έχει τρυπήσει το μάγουλό του. Πρόκειται για μια θρησκευτική παράδοση με κινεζική προέλευση, κατά την οποία οι πιστοί τρυπάνε το σώμα και το πρόσωπό τους, επειδή πιστεύουν ότι αυτό θα τους φέρει «καλή τύχη».

2001, Τατζικιστάν. Δύο χρόνια συνεχούς ξηρασίας έχουν φέρει σε απόγνωση τους κατοίκους του Τατζικιστάν, οι οποίοι συχνά δεν έχουν τίποτε να φάνε πέρα από σκέτο ψωμί και τσάι. Παρόλα αυτά, η ξηρασία έχει περάσει σχεδόν απαρατήρητη από τη διεθνή κοινότητα, καθώς στο επίκεντρο βρίσκεται η ανθρωπιστική κρίση στο Αφγανιστάν.