Το εθνολογικό παζλ της Ρωσίας: Κίνδυνος για την ενότητά της;

Αλήθεια, τι μπορεί να «βλέπει» ο καθένας μας παρατηρώντας τη μεγαλύτερη σε έκταση χώρα του κόσμου, που εκτείνεται σε 11 διαφορετικές ζώνες ώρας;

Οι περισσότεροι έχουμε στο μυαλό μας τη Ρωσία ως κάτι απολύτως συμπαγές. Βοηθάει η ιστορία σ’ αυτό: Τα περισσότερα κομμάτια του παζλ που αποτελούν σήμερα τη Ρωσία είναι ενωμένα μεταξύ τους για αιώνες, χάρη στις στρατιωτικές προσπάθειες δραστήριων τσάρων και τη δύναμη τη συνήθειας που απορρέει από την ισχυρή διακυβέρνηση. Βοηθάει και η δημογραφία: Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, το 81% του πληθυσμού των 147 εκατομμυρίων προσδιορίζουν τους εαυτούς τους ως Ρώσους.

Στην πραγματικότητα, όμως, η Ρωσία είναι πολύ πιο ετερόκλητη απ’ όσο έχουμε στο μυαλό μας. Εκτός του ότι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο ένας στους πέντε κατοίκους της ταυτίζεται με άλλο εθνικό γκρουπ πλην του ρωσικού, υπάρχουν και ισχυρές διαφοροποιήσεις μεταξύ του καθ’ εαυτό κυρίαρχου στοιχείου: Άλλος είναι ο Ρώσος της Αγίας Πετρούπολης, άλλος του Βλαδιβοστόκ κι άλλος του Κράσνονταρ, όχι τόσο στη γλώσσα και τη θρησκεία, αλλά στην καθημερινότητά του και στον τρόπο που βλέπει τα πράγματα.

Μπορεί σ’ αυτά τα χαρακτηριστικά να δει κανείς απειλή για την ενότητα της Ρωσίας, όπως σημειώνει στα τελευταία (συχνότερα) διαγγέλματά του ο Βλαντίμιρ Πούτιν; Μπορούν να υπάρξουν αποσχιστικές τάσεις, που να πηγάζουν από την αντίθεση στο καθεστώς, αλλά να έχουν και εθνολογική, θρησκευτική, πολιτιστική βάση; Ποιο ρόλο έπαιξαν, παίζουν ή αναμένεται να παίξουν οι διάφοροι λαοί και εθνολογικές ομάδες που ζουν στη Ρωσία; Μια ματιά στην πρόσφατη ιστορία, την γεωγραφία, τη δημογραφία και την εκλογολογία θα λύσει τις απορίες.

Η «ασύμμετρη ομοσπονδία» με τους 193 λαούς

Για να μην χαθούμε στην περιπτωσιολογία, θα ακολουθήσουμε την άτυπη διοικητική διαίρεση της ίδιας της χώρας. Μια από τις πρώτες αποφάσεις του Πούτιν ως νέου προέδρου της χώρας το 2000 ήταν να χωρίσει τη Ρωσία σε επτά μεγάλες περιφέρειες, τα «ομοσπονδιακά διαμερίσματα», ώστε να κυβερνώνται πιο αποτελεσματικά οι 85 (τότε 89) διοικητικές ενότητες της χώρας. Αυτά τα διαμερίσματα (που στην πορεία έγιναν οκτώ) βασίζονται κατά κύριο λόγο στη γεωγραφία κι έχουν μια διοικητική συνοχή, γι’ αυτό μπορούν να εξεταστούν συνοπτικά. Πριν απ’ αυτό, όμως, κάποιες γενικές πληροφορίες.

Το επίσημο όνομα της Ρωσίας είναι «Ρωσική Ομοσπονδία». Μέσα από το ίδιο το όνομα, λοιπόν, υπάρχει η παραδοχή ότι ένα τόσο αχανές κράτος δεν γίνεται να είναι ενιαίο, όσο κι αν επί αιώνες ουσιαστικά κυβερνάται ως τέτοιο. Η Ρωσία, όμως, είναι ασύμμετρη ομοσπονδία. Κάτι που σημαίνει ότι τα 85 κομμάτια της (83 που αναγνωρίζονται επισήμως συν η Κριμαία και η πόλη της Σεβαστούπολης, τα οποία έχουν προσαρτηθεί από το 2014) δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα, όπως π.χ. οι 50 πολιτείες των ΗΠΑ.

Η Ρωσία κληρονόμησε αυτή την διαίρεση και την ασυμμετρία από την ΕΣΣΔ. Ξέχωρα από τις Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες (μία εκ των οποίων ήταν η Ρωσία), καθεμιά τους αφιερωμένη σε μια μεγάλη πληθυσμιακά εθνότητα, υπήρχαν Αυτόνομες Δημοκρατίες, Αυτόνομα Κράι (περιοχές), Αυτόνομα Οκρούγκ (διαμερίσματα) και απλά όμπλαστ (επαρχίες). Όλες αυτές οι διοικητικές μονάδες εκτός από τα όμπλαστ υποτίθεται ότι διαμόρφωσαν τα σύνορά τους έτσι ώστε να περικλείουν συγκεκριμένες εθνότητες και να δοθεί η αίσθηση της εθνικής περιοχής.

Έτσι, λοιπόν, ανάμεσα στη ρωσική πληθυσμιακή πλειοψηφία δημιουργήθηκαν και διοικητικές νησίδες, όπου πλειοψηφούσαν άλλοι λαοί, υποτίθεται με αυτονομία και με διοίκηση ανάλογα με τον αριθμό του πληθυσμού τους. Οι πιο ισχυροί πληθυσμιακά λαοί απέκτησαν την «αυτόνομη δημοκρατία» τους, άλλοι το κράι τους, άλλοι το οκρούγκ τους. Μέσα στα σύνορα αυτά μπορούσαν να διδάσκονται τη γλώσσα τους, να συνεχίζουν τα ήθη και έθιμά τους και να διατηρήσουν την διαφορετικότητά τους σε σχέση με τους Ρώσους.

Βεβαίως στην πορεία των χρόνων της ΕΣΣΔ αυτό ξέφτισε. Αφ’ ενός η κυριαρχία της ρωσικής γλώσσας, αφ’ ετέρου η αθρόα μετανάστευση Ρώσων σε όσες περιοχές παρουσίαζαν οικονομικό ενδιαφέρον, αλλοίωσε τα χαρακτηριστικά αυτών των νησίδων. Σήμερα υπάρχουν 21 «δημοκρατίες» στο έδαφος της Ρωσίας. Οι Ρώσοι αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού στις 9 από αυτές. Εννοείται ότι στα οκρούγκ και τα κράι οι λαοί πέραν των Ρώσων αποτελούν μειοψηφία, τις περισσότερες φορές ισχνή.

Οι τελευταίες προεδρικές εκλογές έγιναν το 2018 και ο Πούτιν συγκέντρωσε ποσοστό 76,7%, το μεγαλύτερο που πέτυχε ποτέ. Τον Σεπτέμβριο του 2021 έγιναν βουλευτικές εκλογές, όπου το κόμμα του Πούτιν «Ενωμένη Ρωσία» συγκέντρωσε ποσοστό 49,82%. Παρ’ ότι η πλειοψηφία στις βουλευτικές έδρες είναι άνετη (324 στους 450 βουλευτές, οι μισοί εκ των οποίων εκλέγονται σε μονοεδρικές περιφέρειες), το κόμμα απέτυχε να περάσει το ψυχολογικό φράγμα του 50%. Κι αν βάλουμε στο ζύγι και το 48,28% της αποχής, θα διαπιστώσουμε ότι στα 109 εκατομμύρια Ρώσων που είχαν δικαίωμα ψήφου πέρυσι, μόνο τα 28 από αυτά επέλεξαν το κόμμα του πανίσχυρου Πούτιν. Δεν το λες κι ευρεία πλειοψηφία.

Η απογραφή του 2020 κατέγραψε 193 διαφορετικά έθνη και εθνοτικές ομάδες σε πληθυσμό 147 εκατομμυρίων! Ο αριθμός είναι εντυπωσιακός, όμως δεν λέει την αλήθεια για την πληθυσμιακή ποικιλία. Όπως αναφέραμε ήδη, το 81% είναι Ρώσοι. Μόνο έξι άλλες εθνότητες αριθμούν πάνω από 1 εκ. κατοίκους και μόνο 40 απ’ αυτές έχουν πληθυσμό πάνω από 100.000 ψυχές. Οι υπόλοιπες «εθνότητες» αριθμούν από μερικές χιλιάδες, ακόμα και μερικές δεκάδες, κυρίως στις απομακρυσμένες περιοχές της Σιβηρίας και του απώτατου βορρά, οι οποίες προφανώς δεν μπορούν να παίξουν κανέναν πολιτικό ρόλο.

Διαμέρισμα Βόλγα: Οι Τάταροι και η αναβίωση του «Ιντέλ Ουράλ»

Η πρώτη πραγματικά «ευαίσθητη» περιοχή, η οποία βρίσκεται μεν στο κέντρο της χώρας, αλλά διαφοροποιείται έντονα ως προς τον πληθυσμό. Στις 14 διοικητικές μονάδες που την απαρτίζουν βρίσκονται έξι αυτόνομες δημοκρατίες (Μπασκορτοστάν, Τσουβάσια, Μάρι, Μορντόβια, Ουντμούρτια και το πιο γνωστό Ταταρστάν) που πλειοψηφούν στις περιοχές τους. Οι Τάταροι και οι Μπασκίροι είναι σχεδόν αποκλειστικά μουσουλμάνοι. Αυτό περιπλέκει ακόμα περισσότερο τα πράγματα, αν αναλογιστεί κανείς ότι και η περιοχή είναι πολύ πλούσια σε πρώτες ύλες κι έτσι εξαιρετικά βιομηχανοποιημένη.

Oι Τάταροι, από την εποχή του πανίσχυρου χανάτου του Καζάν, ανταγωνίζονταν τους Ρώσους για τον έλεγχο του μεγάλου ποταμού. Το 1552 υποτάχθηκαν στον τσάρο, όμως επαναστάτησαν αρκετές φορές από τότε (τα περιγράφει πολύ γλαφυρά ο αγαπημένος Ιούλιος Βέρν στην ιστορία του Μιχαήλ Στρογκώφ). Διεκδικούν ακόμα και τώρα έναν πρωτεύοντα ρόλο στους μουσουλμανικούς λαούς όχι μόνο της περιοχής τους, αλλά και της Κεντρικής Ασίας. Είχαν αντιδράσει, μάλιστα, όταν το Σοβιετικό καθεστώς είχε «αναγνωρίσει» ως αυτόνομες δημοκρατίες το Μπασκορτοστάν και την Τσουβάσια, θεωρούν αυτούς τους λαούς ως δικό τους παρακλάδι.

To Ταταρστάν ήταν η πρώτη διοικητική μονάδα της Ρωσίας, από το 1990 ακόμη, που αναγορεύτηκε σε «ανεξάρτητη δημοκρατία» κι επεδίωξε μια κατά κάποιο τρόπο διακρατική συμφωνία με τη Ρωσία του Γέλτσιν, ώστε να μην εγκαταλείψει την Ομοσπονδία. Παρά το ότι ο Πούτιν της έχει κόψει τα φτερά (εγκατέλειψε και λόγω ηλικίας ο Μιντιμέρ Σαϊμίγεφ, πρόεδρος από το 1991 ως το 2010) παραμένει μέχρι σήμερα η δημοκρατία με την μεγαλύτερη επιρροή στη διαχείριση των πόρων της.

Το 1918, στην ταραγμένη μετεπαναστατική περίοδο, μπήκε στο τραπέζι η ιδέα μιας ομοσπονδίας των λαών του Βόλγα, που ονομάστηκε Ιντέλ-Ουράλ. Το κράτος πράγματι δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία των Τατάρων, αλλά δεν αναγνωρίστηκε από κανέναν και γρήγορα έπεσε στα χέρια των μπολσεβίκων. Το παράξενο είναι ότι ο όρος διατηρήθηκε και μάλιστα στις ΗΠΑ! Όσο υπήρχε η ΕΣΣΔ, επί δεκαετίες το «Ιντέλ Ουράλ» μνημονευόταν στην Εβδομάδα Αιχμάλωτων Εθνών (Captive Nations Week) που γινόταν υπό την αιγίδα του Λευκού Οίκου, μαζί με την Ουκραν

Το 2017 ο Τάταρος εθνικιστής Ραφίς Κασάποφ δημιούργησε την οργάνωση «Ελεύθερο Ιντέλ Ουράλ». Μόλις είχε εκτίσει ποινή φυλάκισης τριών ετών για κριτική στη ρωσική ηγεσία για την προσάρτηση της Κριμαίας. Μετακόμισε στο Κίεβο κι από τότε δουλεύει γι’ αυτό το σκοπό, τονίζει όμως ότι είναι κατά της βίας. Κυρίως προσπαθεί να μαζέψει χρήματα και να ευαισθητοποιήσει την δυτική κοινή γνώμη. Δεν έχει ξεκαθαρίσει, πάντως, ποιος τον χρηματοδοτεί. Το ρωσικό υπουργείο ασφάλειας, μετά από χρόνια σιωπής, το 2022 ανακήρυξε την συγκεκριμένη οργάνωση «ανεπιθύμητη». Άρα, ενοχλείται από τη δράση της, έστω και λίγο.

Σε εκλογικό επίπεδο, βέβαια, δεν φαίνεται να αμφισβητείται η κυριαρχία του Πούτιν. Με 40/45 κερδισμένες έδρες στην περιοχή και 73% των βουλευτών στα τοπικά κοινοβούλια από το κόμμα του, ασκεί ασφυκτικό έλεγχο. Μόνο σ’ ένα διαμέρισμα (το όμπλαστ του Ουλιάνοφσκ) το κόμμα δεν έχει απόλυτη πλειοψηφία στην τοπική βουλή (17/36 βουλευτές). Στο κοινοβούλιο του Ταταρστάν ελέχει 82 από τις 100 έδρες, αν και 8 βουλευτές έχουν εκλεγεί με την εθνικιστική πλατφόρμα «Ταταρστάν-Νέα εποχή».

Διαμέρισμα Ουραλίων: Οι καπιταλιστές στο προσκήνιο

Το τρίτο μεγαλύτερο από τα διαμερίσματα σε έκταση (1,82 εκατομμύρια τ.χλμ.) αλλά και το τρίτο μικρότερο σε πληθυσμό, με μόλις 12 εκατομμύρια. Αποτελείται από έξι διοικητικές μονάδες, εκ των οποίων η σημαντικότερη είναι το όμπλαστ του Σβερντλόφσκ. Οι βόρειες περιοχές προφανώς κατοικούνται από ελάχιστους και οι αυτόχθονες λαοί (Χάντι, Μάνσι, Νενέτς κτλ.) είναι πολύ μικροί σε πληθυσμό για να παίξουν κάποιον ρόλο.

Οι Ρώσοι αποτελούν πάνω από το 85% του πληθυσμού αυτού του διαμερίσματος, ωστόσο η κινητήρια δύναμη για ενδεχόμενη αποσχιστική κίνηση είναι κι εδώ οικονομική. Και τη δεκαετία του 1990 ήταν τόσο δυνατή, που παραλίγο να πετύχει.

Ο Έντουαρντ Ροσέλ αναδείχτηκε σε πολύ ισχυρή φιγούρα της περιοχής. Υπήρξε κυβερνήτης του όμπλαστ του Σβερντλόφσκ από το 1991 ως το 2009 και ως θιασώτης του καπιταλισμού υποστήριξε σθεναρά την μετατροπή της Ρωσίας σε μια πραγματική ομοσπονδία δημοκρατιών που θα λειτουργούσε περίπου όπως οι ΗΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό αποφάσισε το 1994 να αναβαθμίσει το όμπλαστ σε «Δημοκρατία των Ουραλίων», πήρε την έγκριση των τοπικών πολιτών σε άτυπο δημοψήφισμα, παρακίνησε γειτονικές περιοχές να τον ακολουθήσουν και τελικά διαπραγματεύθηκε μια οικονομική συμφωνία με τον Γέλτσιν, όπου πήρε περισσότερες αρμοδιότητες στα οικονομικά. Ακόμα και μετά τη θητεία του παρουσιάζεται συχνά ως πρόσωπο που συμβάλλει στην χρηματοδότηση ιδιωτικών έργων στην περιοχή. Το 2018 ήταν παρών στα εγκαίνια μιας ρωσο-καναδικής σύμπραξης για την κατασκευή ενός χιονοδρομικού κέντρου.

H «Δημοκρατία των Ουραλίων» τελικά δεν προχώρησε. Οι Ρώσοι της περιοχής αρέσκονται να ονομάζουν τους εαυτούς τους «Ουραλνάκς», αλλά πέρα απ’ αυτό δεν ευδοκιμούν αποσχιστικές τάσεις. Η «Ενωμένη Ρωσία» του Πούτιν νίκησε πριν λίγους μήνες στις 17 από τις 18 μονοεδρικές περιφέρειες στις εκλογές και φυσικά ελέγχει όλα τα τοπικά κοινοβούλια με απόλυτη πλειοψηφία.

Διαμέρισμα Νότου: Σκάκι, κικ μπόξινγκ και τραβηγμένα αυτιά

Το δεύτερο μικρότερο διαμέρισμα σε έκταση και με πληθυσμό περίπου 18 εκατομμυρίων, είναι αυτό που έχει ήδη «επεκταθεί» με την προσάρτηση της Κριμαίας και αυτό που θα «υποδεχτεί» και τις τέσσερις προσαρτημένες περιοχές της Ουκρανίας (Λουχάνσκ, Ντόνετσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα). Το μεγαλύτερο ζήτημα προκύπτει από το ίδιο του το όνομα: Πολλοί Ρώσοι εθνικιστές επιμένουν ότι πρέπει να αλλάξει όνομα, επειδή πιο νότια βρίσκεται το διαμέρισμα του Βόρειου Καυκάσου. Στην πραγματικότητα, τα δύο αυτά διαμερίσματα ήταν ενωμένα μέχρι το 2010. Όταν αποσπάστηκε ο Καύκασος, το όνομα παρέμεινε.

Οι Ρώσοι αποτελούν το 86% του πληθυσμού των έξι διοικητικών περιοχών, αν και ανάμεσα σ’ αυτές βρίσκουμε δύο δημοκρατίες, την Αντίγκεα και την πολύ πιο ενδιαφέρουσα Καλμουκία. Οι Καλμούκοι, ο μοναδικός βουδιστικός λαός της περιοχής (και κατ’ επέκταση όλης της Ευρώπης) κατοικούν στην περιοχή από αιώνες, έχοντας μεταναστεύσει από την Άπω Ανατολή. Σήμερα αποτελούν περίπου το 60% του πληθυσμού της δημοκρατίας τους (ο συνολικός πληθυσμός τους δεν υπερβαίνει τις 160.000) και για δύο δεκαετίες διεκδίκησαν έναν ρόλο μεγαλύτερο απ’ αυτόν που τους αναλογούσε, χάρη στον Κιρσάν Ιλιουσμίνοφ.

Πάμπλουτος ολιγάρχης, ο 60χρονος σήμερα Ιλιουσμίνοφ ήταν πρόεδρος της αυτόνομης δημοκρατίας από το 1993 ως το 2010. Επίσης ήταν πρόεδρος της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Σκακιού (FIDE) ως το 2018. Προσπάθησε να κάνει γνωστό το έθνος του μέσω του αθλητισμού. Η Ουραλάν, η ομάδα από την περιοχή, έφτασε μέχρι την ρωσική Πρέμιερ Λιγκ. Καλμούκοι παλαιστές φορούσαν φόρμες και μπλουζάκια με τα διακριτικά της δημοκρατίας τους όταν έπαιρναν μετάλλια. Όταν ο Ιλιουσμίνοφ πρότεινε να συζητηθεί η αναγνώριση ιδιαίτερης ομοσπονδίας σκακιού για την Καλμουκία, ανεξάρτητης από τη Ρωσία, το πράγμα σοβάρεψε, τραβήχτηκαν τα σωστά αυτιά κι από τότε η Καλμουκία επέστρεψε στη λήθη. Σήμερα ο πρόεδρος της δημοκρατίας είναι ο Μπατού Χασίκοφ, πρώην παγκόσμιος πρωταθλητής στο κικ-μπόξινγκ και γνωστός για τις μάχες του με τον Μιχάλη Ζαμπίδη.

Η πολιτική κυριαρχία της «Ενωμένης Ρωσίας» είναι κι εδώ αναμφισβήτητη, με το 78% των συνολικών εδρών στα τοπικά κοινοβούλια και 21/22 κερδισμένες μονοεδρικές στις εκλογές του 2021.

Διαμέρισμα Βόρειου Καυκάσου: Οι Τσετσένοι μόνοι στο «διαίρει και βασίλευε»

Είναι το πιο μικρό από τα διαμερίσματα, αλλά και αυτό με τη μεγαλύτερη ποικιλία εθνοτήτων. Οι Ρώσοι αποτελούν το 30,8% του συνολικού πληθυσμού των 16,1 εκατομμυρίων. Οι υπόλοιποι κάτοικοι ανήκουν σε 62 διαφορετικές εθνότητες, που αριθμούν από σχεδόν 1,5 εκατομμύριο Τσετσένους μέχρι μερικές δεκάδες Ρουτούλους. Το κύριο χαρακτηριστικό, επίσης, είναι ότι η πλειοψηφία αυτών των λαών είναι μουσουλμάνοι σουνίτες.

Στις 7 διοικητικές μονάδες που το αποτελούν βρίσκονται 6 αυτόνομες δημοκρατίες (Τσετσενία, Ινγκουσετία, Νταγκεστάν, Βόρεια Οσετία, Καμπαρντινο-Μπαλκαρία και Καρατσάι-Τσερκές) κι ένα κράι (Σταβροπόλ).

Η ιδιαίτερη γεωγραφία της περιοχής, με τα πανύψηλα και απόκρημνα βουνά, βοήθησε τους λαούς αυτούς αφ’ ενός να διατηρήσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους κι αφ’ ετέρου να αντισταθούν επί πολλά χρόνια στη ρωσική επέκταση. Στην ουσία οι περιοχές αυτές έγιναν τμήμα της ρωσικής αυτοκρατορίας στα μέσα του 18^ου αιώνα, και πάλι η διοίκησή τους γινόταν μέσω αντιπροσώπων των τοπικών φυλών.

Το 1917, στις ταραγμένες προεπαναστατικές εποχές, έγινε η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια απόσχισης. Δημιουργήθηκε η «Ορεινή Δημοκρατία του Βόρειου Καυκάσου», ουσιαστικά μια ομοσπονδία λαών της περιοχής, με πρωτοβουλία των Κιρκάσιων και των Τσετσένων. Παρ’ ότι άντεξε τέσσερα χρόνια πριν ενσωματωθεί στην ΕΣΣΔ, δεν λειτούργησε ποτέ ως ενιαίο κράτος, τα τοπικά μίση και πάθη των διάφορων λαών αποδείχτηκαν πιο δυνατά.

Η περιοχή εντάχθηκε στην ΕΣΣΔ αρχικά ως Ορεινή Αυτόνομη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία το 1921, ωστόσο σύντομα οι Σοβιετικές αρχές αποφάσισαν να χωρίσουν την περιοχή σε επιμέρους δημοκρατίες ανάλογα με τους λαούς. Μόνο στα ανατολικά δεν το κατάφεραν, λόγω των πολύ μικρών πληθυσμών και την απουσία κυρίαρχης εθνότητας, οπότε έφτιαξαν τη δημοκρατία του Νταγκεστάν (Νταγ σημαίνει βουνό, άρα Χώρα των Βουνών).

Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ορισμένοι τοπικοί ηγέτες αυτών των λαών προτίμησαν να συνεργαστούν με τις ναζιστικές δυνάμεις. Το 1944, ως αντίποινα, ο Στάλιν αποφάσισε την μεταφορά ολόκληρων των πληθυσμών, κάπου 4 εκατομμυρίων ανθρώπων, στην κεντρική Ασία σ’ ένα φορτίο θανάτου. Το 1957, επί Χρουτσόφ, τους επετράπη να επιστρέψουν τις εστίες τους. Ούτε οι μισοί δεν επέζησαν.

Οι Τσετσένοι ήδη από το 1991 ήταν οι μοναδικοί που προσπάθησαν να αποσπαστούν από τη Ρωσία. Ο τότε πρόεδρος Τζοχάρ Ντουντάγεφ ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της δημοκρατίας της Ιτσκέρια. Το κράτος δεν έτυχε διεθνούς αναγνώρισης και η υπόθεση αντιμετωπίστηκε ως εσωτερικό θέμα της Ρωσίας. Ο Ντουντάγεφ δολοφονήθηκε το 1996, στο τέλος του πρώτου Ρωσο-τσετσένικου πολέμου. Ακολούθησε ένας ακόμα (1999-2009) ενώ η περιοχή είχε ήδη περάσει στα χέρια της οικογένειας Καντίροφ. Αρχικά ο πατέρας Αχμάντ, ένας πολέμαρχος που αποφάσισε να αλλάξει στρατόπεδο, έγινε πρόεδρος του κράτους και κράτησε το πόστο μέχρι το θάνατό του. Ο γιος Ραμζάν είναι πρόεδρος από το 2007 και, όπως είναι ευρέως γνωστό, αποτελεί τον πιο πιστό εσωτερικό σύμμαχο του Πούτιν στον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο.

Λόγω της ιδιαίτερης ευαισθησίας της περιοχής, οι τοπικοί ηγέτες επιλέγονται εξονυχιστικά με βάση την πίστη τους στο καθεστώς και οι εκλογές, αν και καταγράφονται, στην ουσία είναι απολύτως διαβλητές. Στις εκλογές του 2021 το κόμμα του Πούτιν πήρε 96,13% (!) των ψήφων στην Τσετσενία, όπου καταγράφηκε και το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής πανεθνικά (94,42%). Προφανώς η «Ενωμένη Ρωσία» κέρδισε και τις 12 μονοεδρικές του διαμερίσματος στις πρόσφατες εκλογές. Στην δημοκρατία του Νταγκεστάν υπάρχουν ακόμα αντάρτικες ομάδες που δεν έχουν καταθέσει τα όπλα, αλλά δεν μπορούν να διεξάγουν σοβαρές επιχειρήσεις.

Διαμέρισμα Σιβηρίας: Οι υπερήφανοι Τουβίνοι και η διαδήλωση που δεν έγινε

Ανάλογα με την οπτική του καθενός, η Σιβηρία έχει διαφορετικά πρόσωπα: Παραδοσιακός τόπος εξορίας των αντιφρονούντων, απέραντο ψυχρό μέρος καλυμμένο από χιόνι, αλλά και μια τεράστια αποθήκη πλουτοπαραγωγικών πηγών γεμάτη ευκαιρίες. Δεύτερο μεγαλύτερο διαμέρισμα σε έκταση (4,3 εκατομμύρια τ.χλμ.) με μόλις 17,2 εκατομμύρια ανθρώπους πληθυσμό, στη μεγάλη τους πλειοψηφία ρωσικής καταγωγής (87%).

H καταγωγή αυτών των ανθρώπων προφανώς ποικίλει: Απόγονοι των αντιφρονούντων που έμειναν για πάντα εκεί, δημόσιοι λειτουργοί και οι οικογένειές τους, τεχνοκράτες που μετανάστευσαν για να δουλέψουν στην εκμετάλλευση του πλούσιου υπεδάφους. Στις δέκα διαφορετικές διοικητικές ενότητες βρίσκουμε τρεις δημοκρατίες (Αλτάι, Χακάσια και Τούβα), εκ των οποίων μόνο στην τελευταία ο γηγενής λαός είναι πλειοψηφία.

Οι Τουβίνοι, ένα παρακλάδι των Μογγόλων, μπορεί να έγιναν μέρος της ΕΣΣΔ μόλις το 1944, ωστόσο σήμερα υπερηφανεύονται για τον Σεργκέι Σοϊγκού, τον συμπατριώτη τους που έγινε υπουργός άμυνας του Πούτιν. Πολλοί Τουβίνιοι δήλωσαν εθελοντές στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία και είναι ο λαός με τις περισσότερες ποσοστιαίες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. Έγιναν τοπικές διαμαρτυρίες, κυρίως από γυναίκες, οι οποίες καταπνίγηκαν με ξύλο και συλλήψεις.

Το 2014 ο Ρώσος ηθοποιός και ακτιβιστής Αρτιόμ Λοσκούτοφ (γεννημένος στο Νοβοσιμπίρσκ της Σιβηρίας) αποφάσισε να διαμαρτυρηθεί μ’ έναν διαφορετικό τρόπο για την προσάρτηση της Κριμαίας: Έγραψε στο πολύ δημοφιλές μπλογκ του ότι ήλθε η ώρα για να δημιουργία μιας «Σιβηριανής Δημοκρατίας», η οποία θα συγκεντρώσει όλες τις διοικητικές μονάδες σε μία και θα απαιτήσει από την Ρωσία περισσότερες επενδύσεις και μεγαλύτερο κομμάτι στον τοπικό πλούτο. Όπως έγραψε, η ανάπτυξη στην περιοχή γίνεται ολοένα και πιο αργή, ο πλούτος φεύγει προς τη Μόσχα, προς τα δυτικά. Κάλεσε, μάλιστα, και τους πολίτες σε διαδήλωση για τις 17 Αυγούστου. Η διαδήλωση δεν έγινε ποτέ. Απαγορεύτηκε από την κυβέρνηση ως αντεθνική, παράνομη και εξτρεμιστική. Ο Λοσκούτοφ δρα πια κυρίως στο εξωτερικό, για την ρωσική κυβέρνηση θεωρείται ανεπιθύμητο πρόσωπο.

Διαμέρισμα Άπω Ανατολής: Οι παγωμένοι Εβραίοι και ο δολοφόνος κυβερνήτης

Οι περιοχές της ανατολικής Σιβηρίας που καταλήγουν στις ακτές αποτελούν μακράν το μεγαλύτερο διαμέρισμα σε έκταση (6,95 εκατομμύρια τ.χλμ.), αλλά και το μικρότερο σε πληθυσμό (8,4 εκατομμύρια). Είναι δε η περιοχή με τη μεγαλύτερη μείωση πληθυσμού από τη Σοβιετική εποχή και μετά. Στην απογραφή του 1991, μόλις 30 χρόνια πριν, είχαν καταγραφεί περισσότερα από 12 εκατομμύρια κάτοικοι.

Στις 11 διοικητικές περιφέρειες που την αποτελούν βρίσκονται δύο δημοκρατίες (Μπουριάτια, ένα παρακλάδι των Μογγόλων και Γιακουτία), τρία κράι και η πιο παράξενη διοικητική μονάδα που έχει υπάρξει ποτέ στην παγκόσμια γεωγραφία: Το περιβόητο Αυτόνομο Όμπλαστ των Εβραίων. Μια ιδέα του Σοβιετικού καθεστώτος από το 1930, να εγκαταστήσει στα ρωσο-κινέζικα σύνορα και συγκεκριμένα στην πόλη του Μπιρομπιτζάν όλο τον εβραϊκό πληθυσμό της χώρας. Τη δεκαετία του 1940 πράγματι είχαν συγκεντρωθεί εκεί περίπου 50.000 Εβραίοι κι αποτελούσαν το 25% του συνολικού πληθυσμού. Σήμερα είναι λιγότεροι από 1.000.

Οι Ρώσοι αποτελούν το 79% του πληθυσμού, συγκεντρωμένοι κυρίως στο Βλαδιβοστόκ και τις άλλες εμπορικές πόλεις κοντά στα ρωσο-κινέζικα σύνορα. Καμιά δεκαριά εθνότητες (Ιτελμέν, Ουλτσί, Νίβκι κτλ.) έχουν αφεθεί να ζουν με τον πατροπαράδοτο τρόπο στις ερημιές. Η βορειοανατολική επαρχία της Τσουκότκα, που θα’ λεγε κανείς ότι τεντώνεται για να ακουμπήσει την Αλάσκα, θεωρήθηκε «ειδικού ενδιαφέροντος» από το καθεστώς Πούτιν λόγω αυτής της γειτνίασης, παρ’ ότι οι αυτόχθονες Τσουκτσί δεν αποτελούν παρά το 13% του πληθυσμού και αποδεκατίζονται από αρρώστιες σχετικές με τον αλκοολισμό. Έτσι από το 2000 ως το 2008 ανέλαβε κυβερνήτης της περιοχής ο πολύς Ρομάν Αμπράμοβιτς! Ο οποίος έκανε δωρεές εκατομμυρίων δολαρίων για να βελτιώσει το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού, που έχει μάθει να ζει υπό απολύτως ακραίες συνθήκες.

Στα ψιλά της ιστορίας, βέβαια, έχει περάσει ότι η περιοχή είχε το δικό της κράτος και μάλιστα τον 20^ο αιώνα. Η Δημοκρατία της Άπω Ανατολής υπήρξε από το 1920 ως το 1922 και λειτούργησε ως μαξιλαράκι ανάμεσα στις μπολσεβίκικες δυνάμεις και την Ιαπωνία, που είχε επωφεληθεί και καταλάβει ρωσικά εδάφη κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Το κράτος ήταν ημι-αναγνωρισμένο από τις δυτικές δυνάμεις και την Ιαπωνία, ωστόσο μετά την κατάληψη του Βλαδιβοστόκ από τον Κόκκινο στρατό τον Οκτώβριο του 1922 συγχωνεύτηκε με την ΕΣΣΔ.

Η αντίθεση στο καθεστώς σ’ αυτή την περιοχή καταγράφεται με τον πιο παραδοσιακό τρόπο, τις εκλογές. Η «Ενωμένη Ρωσία» δεν συγκεντρώνει την πλειοψηφία σε κανένα από τα διαμερίσματα. Στο κράι του Χαμπάροφσκ καταγράφηκε το πιο μικρό ποσοστό της στις εκλογές του 2021 (24,51%). Η ίδια διοικητική ενότητα είναι η μοναδική στη Ρωσία που δεν κυβερνάται από την «Ενωμένη Ρωσία».

Στις εκλογές του 2019 ο Σεργκέι Φουργκάλ, υποψήφιος με το υπερεθνικιστικό κόμμα του Ζιρινόφσκι, πέτυχε μια απίστευτη νίκη με 56% των ψήφων και 30 στις 36 έδρες! Πριν περάσουν μερικοί μήνες, ο Φουργκάλ συνελήφθη από την αστυνομία για ανάμιξη σε σειρά δολοφονιών Ρώσων επιχειρηματιών της περιοχής. Ακόμα δεν έχει καταδικαστεί, αλλά είναι αντιμέτωπος με ισόβια. Ο ίδιος αρνείται τις κατηγορίες κι επιμένει ότι η δίωξή του είναι πολιτική. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους για να του συμπαρασταθούν.

Επαναληπτικές εκλογές έγιναν το 2020, όμως και πάλι το κόμμα των υπερεθνικιστών πήρε τις 26 από τις 26 έδρες. Ο Πούτιν αντέδρασε τοποθετώντας στη θέση του κυβερνήτη τον Μιχαήλ Ντεγκτιάρεφ, ο οποίος μεν ανήκει στο κόμμα του Ζιρινόφσκι, αλλά είναι και πιστός στο καθεστώς. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, είπε ότι θα ήθελε να καταταγεί ως εθελοντής, αλλά δεν του το επιτρέπουν οι υποχρεώσεις του. Αμέσως κυκλοφόρησε ψήφισμα διαμαρτυρίας των κατοίκων, υπογεγραμμένο από 140.000 άτομα (!), με το οποίο του ζητούσαν να παραιτηθεί και να σπεύσει στο μέτωπο. Φυσικά και δεν το έκανε.

Κεντρικό Διαμέρισμα: Απόλυτη κυριαρχία

Το διαμέρισμα αυτό αποτελεί τον σκληρό πυρήνας του ρωσικού κράτους, αφού περιλαμβάνει και την πρωτεύουσα Μόσχα. Το τρίτο μικρότερο σε έκταση (650.000 τ.χλμ.), αλλά μακράν το μεγαλύτερο σε πληθυσμό (38,4 εκατομμύρια), συγκεντρώνει 18 διαφορετικές διοικητικές μονάδες, 17 απλά όμπλαστ και την πόλη της Μόσχας. Οι Ρώσοι φυσικά αποτελούν το 90% του πληθυσμού και οι όποιες άλλες εθνότητες προέκυψαν από εσωτερική μετανάστευση στην περιοχή της πρωτεύουσας.

Αν εξαιρεθούν κάποιες νησίδες που προτιμούν το Κομουνιστικό Κόμμα (κυρίως στο ανατολικό όμπλαστ του Γιαροσλάβλ), η «Ενωμένη Ρωσία» του Πούτιν κυριαρχεί σχεδόν απόλυτα. Πήρε τις 50 από τις συνολικά 58 μονοεδρικές περιφέρειες. Στα τοπικά κοινοβούλια των 18 περιοχών η «Ενωμένη Ρωσία» έχει συγκεντρώσει το 70% των εδρών και σε όλα έχει την πλειοψηφία.

Βορειοδυτικό Διαμέρισμα: Με το ζόρι δημοκρατία η Καρελία, το απομονωμένο Καλίνινγκραντ

Όπως λέει και το όνομά του, περιλαμβάνει τις περιοχές της βορειοδυτικής ευρωπαϊκής Ρωσίας, με κέντρο την Αγία Πετρούπολη. Περιλαμβάνει 11 διοικητικές μονάδες, εκ των οποίων δύο δημοκρατίες (Καρελία και Κόμι) κι ένα οκρούγκ (Νενέτς), φυσικά και την πόλη της Αγίας Πετρούπολης, που λογίζεται ως αυτόνομη διοικητική μονάδα. Σε αυτήν την περιοχή έχει ενταχθεί και η περιοχή του Καλίνινγκραντ, το λιμάνι της Ρωσίας στη Βόρεια Θάλασσα, ανάμεσα στην Πολωνία και τη Λιθουανία, που δεν έχει σύνορα με άλλη ρωσική περιοχή. Ο συνολικός πληθυσμός φτάνει τα 13,6 εκατομμύρια.

Οι Ρώσοι στο διαμέρισμα αυτό φτάνουν το 84% του συνολικού πληθυσμού. Ακόμα και στις δημοκρατίες έχουν ευρύτατη πλειοψηφία. Στην Καρελία, την περιοχή που συνορεύει με την Φινλανδία, οι Ρώσοι είναι 82% και οι Καρέλιοι (ουσιαστικά ένα παρακλάδι των Φινλανδών) μόλις 7,4%. Στη δε δημοκρατία του Κόμι οι Ρώσοι είναι 65% και οι Κόμι μόλις 23,7%.

Είναι γεγονός ότι οι διαφοροποιήσεις σ’ αυτή την περιοχή δεν ήταν ποτέ εθνικές. Η Καρελία από το 1923 κιόλας ήταν αυτόνομη δημοκρατία παρά το γεγονός ότι οι Καρέλιοι ήταν από τότε μειοψηφία. Ο Στάλιν την αναβάθμισε κιόλας το 1940 στο ανώτατο καθεστώς της Σοβιετικής Δημοκρατίας, προφανώς για να ασκήσει πίεση στη γειτονική Φινλανδία. Το 1956 ο Χρουτσόφ την υποβίβασε πάλι.

Η περιοχή του Καλίνινγκραντ είναι κομβική για τον ρωσικό στρατό, γι’ αυτό και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν αποδόθηκε στη Λιθουανία, αλλά παραμένει ρωσικό έδαφος. Σήμερα το 86% του πληθυσμού είναι Ρώσοι. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 υπήρξε ένα ισχνό κίνημα για αναβάθμιση του όμπλαστ σε αυτόνομη δημοκρατία, αλλά δεν προχώρησε.

Αντιθέτως, το όμπλαστ της Βολόγκντα, με 97,3% ρωσικό πληθυσμό, αποφάσισε τον Μάιο του 1993 να αυτο-αναβαθμιστεί σε δημοκρατία. Ο τότε κυβερνήτης Νικολάι Ποντγκόρνοφ επικαλέστηκε όχι εθνικούς, αλλά οικονομικούς λόγους: Ως φιλελεύθερος, ήθελε μεγαλύτερη διαχείριση των πόρων. Από το 1996, που έληξε η θητεία του, τον έφαγε το σκοτάδι, δεν χρησιμοποιήθηκε σε καμία άλλη θέση, αν και ως τότε η καριέρα του φαινόταν λαμπρή.

To Κομμουνιστικό Κόμμα έχει σαφώς μεγαλύτερη επιρροή σ’ αυτό το κομμάτι απ’ ότι στο Κέντρο, όμως η κυριαρχία του κόμματος του Πούτιν είναι κι εδώ απόλυτη, με απόλυτη πλειοψηφία σε όλα τα τοπικά κοινοβούλια και νίκη σε 20 από τις 23 μονοεδρικές περιφέρειες στις εκλογές του 2021.