Αστυνομία Ηθών του Ιράν: Διατάζοντας το «καλό» με χαστούκια και ραβδιά

Το φιλμ παίχθηκε στα σινεμά της χώρας για 31 μέρες μόνο, πριν απαγορευθεί από την κυβέρνηση.

Η οποία λειτούργησε υπό την ασφυκτική πίεση των μουλάδων, που εκτόξευαν κατάρες περί «άσεμνου» και «ανήθικου» στις προσευχές της Παρασκευής καλούσαν τους πιστούς να περιπολούν έξω από τις αίθουσες που το παίζουν και να εμποδίζουν τους υποψήφιους σινεφίλ να το παρακολουθήσουν.

Οι ιδιοκτήτες δε των αιθουσών αυτών ήλθαν αντιμέτωποι με εξαγριωμένο πλήθος, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις προκάλεσε εκτεταμένες φθορές.

Παρά τον ελάχιστο χρόνο και την κινητοποίηση εναντίον του, το φιλμ ήταν πρώτο σε εισπράξεις απ’ όλα τα εγχώρια τη συγκεκριμένη χρονιά, με συνολικά έσοδα περίπου 15 δισ. ριάλ (περίπου 370.000 ευρώ). Καθόλου άσχημα, αν αναλογιστεί κανείς ότι το μέσο εισιτήριο κινηματογράφου στο Ιράν κινείται γύρω στα 0,70 ευρώ.

Μετά απ’ αυτή την επιτυχία ο Σοχεϊλί αποφάσισε να επενδύσει πάνω στο concept κι άρχισε τα σίκουελ: Το 2017 παρουσίασε το Gast e Ershad 2 και το 2020 το Gast e Ershad 3. Με ακόμα πιο κωμικές περιπέτειες των πρωταγωνιστών, αλλά ολοένα και μικρότερο ενδιαφέρον από τον κόσμο και τους φανατικούς.

Στόχος του Σοχεϊλί, όπως ο ίδιος παραδέχτηκε σε συνέντευξή του πριν το διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου του Φατζρ το 2012, ήταν να δείξει πόσο άκαιρη χρονικά είναι η ύπαρξη ενός τέτοιου αστυνομικού σώματος: Τόσο άκαιρη, που λίγο διαφέρει από την κωμωδία.

Να, όμως, που κανείς δεν μπορεί να γελάσει: Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί στα κρατητήρια της «αστυνομίας ηθών» πριν δύο εβδομάδες έγινε παγκόσμιο γεγονός.

Πυροδότησε αιματηρές αντιδράσεις που συνεχίζονται ως σήμερα στην Τεχεράνη και ολόκληρο το Ιράν. Έφερε στην επικαιρότητα, για το χειρότερο λόγο, τις πρακτικές αστυνόμευσης της εμφάνισης, τις οποίες προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να επιβάλλει το θεοκρατικό καθεστώς του Ιράν.

Τι είναι αυτή η «αστυνομία ηθών»;

Ένα τραγικό, όπως εξελίσσεται, κατάλοιπο του παρελθόντος; Ένα ακόμη σιδερένιο χέρι ενάντια στην (αυτονόητη, στη Δύση) ελευθερία του ανθρώπου να ντυθεί όπως θέλει;

Ή μια οδυνηρή αναγκαιότητα για ένα καθεστώς που ήλθε στην εξουσία με τις ευλογίες των μουλάδων και των αγιατολάχ κι έτσι θέλει να παραμείνει;

Το δόγμα της χίσμπα: «Διατάζοντας» το καλό

Ξεκινάμε από το προφανές: Η αστυνομία ηθών δεν είναι γέννημα-θρέμμα του Ιράν.

Για να είμαστε πιο ακριβείς, οι πρώτοι διδάξαντες σε τέτοιου είδους αστυνομικά μέτρα είναι οι μεγάλοι αντίπαλοι του Ιράν στην περιοχή του Περσικού Κόλπου, οι Σαουδάραβες.

Από το 1932, που το βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας πήρε τη σημερινή του μορφή, δημιουργήθηκαν οι «Επιτροπές για την Προώθηση της Αρετής», συνήθως από εθελοντές που έκαναν «συστάσεις» στους πιστούς του Αλλάχ σχετικά με το ντύσιμό τους ή τη συμπεριφορά τους. Συστάσεις γίνονταν και στα δύο φύλαΣτις δε ιερές πόλεις του Ισλάμ, στη Μέκκα και τη Μεδίνα, τα συγκεκριμένα τμήματα αριθμούν εκατοντάδες μέλη, οι οποίοι δίνουν τις ανάλογες «συμβουλές» κυρίως στα εκατομμύρια των μουσουλμάνων που έρχονται από άλλα κράτη, με όχι τόσο αυστηρούς περιορισμούς.

Αστυνομίες τέτοιου είδους θα βρει κάποιος και σε διάφορα άλλα μέρη του πλανήτη, όπου το Ισλάμ είναι η επίσημη θρησκεία και η σαρία καθορίζει τον τρόπο ζωής των ανθρώπων: Από τις πολιτείες της βόρειας Νιγηρίας μέχρι τη βόρεια Σουμάτρα (περιοχή του Ατσέχ), τμήματα της Μαλαισίας, το Αφγανιστάν των Ταλιμπάν και τα αραβικά κράτη του Κόλπου ως ένα σημείο, υπάρχει πάντα, σε διαφορετική δοσολογία όμως, μια διάθεση αστυνόμευσης της τάξης και ηθικής.

Η βάση νομιμοποίησης αυτών των παράλληλων αστυνομικών αρχών είναι το κλασικό δόγμα της χίσμπα, της «κοινωνικής ηθικής», όπως περιγράφεται περιεκτικά, αλλά με πολύ σαφή τρόπο, σε δύο διδαχές του Ιερού Κορανίου: «Διατάζοντας το καλό και απαγορεύοντας το κακό». Κι επειδή το Ιερό Κοράνιο δεν δέχεται ουδεμία αμφισβήτηση στο περιεχόμενό του, ως υπαγορευμένο απευθείας από τον Αλλάχ και όχι γραμμένο από κάποιον εμπνευσμένο συγγραφέα, σ’ αυτές τις διδαχές υπονοείται σαφώς ότι το καλό μπορεί και να «διατάζεται».

Αυτή, λοιπόν, είναι η λειτουργία των συγκεκριμένων αστυνομικών αρχών. Να «διατάζουν» το καλό σ’ αυτούς που δεν το ακολουθούν. Η έννοια «καλό», βέβαια, είναι τόσο αόριστη, που ο καθένας της δίνει τη μορφή που θέλει. Στις περισσότερες μουσουλμανικές χώρες, ακόμα κι αυτές που θεωρούνται προοδευτικές, θα μπορούσαν να υπάρξουν επεμβάσεις σε ακραίες προκλήσεις, κυρίως στον ενδυματολογικό κώδικα των γυναικών: φορέματα ή μπλούζες με γυμνούς ώμους και υπερβολικό ντεκολτέ ή πολύ στενά ή κοντά σορτς είναι αυτό που λέμε «μη αποδεκτά». Άλλα κράτη, όπως το Ιράν, τοποθετούν τον πήχη του «καλού» ακόμα πιο υψηλά όρια αυστηρότητας.

Από άλλες φυλές οι περισσότεροι «παραβάτες»

Tην 1^η Φεβρουαρίου 1979 ο Ρουχολάχ Χομεϊνί, ο υπέρτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν και ο καθοδηγητής της Ισλαμικής Επανάστατης που έδιωξε τον σάχη, επέστρεψε στην Τεχεράνη μετά από χρόνια αυτοεξορίας στο Παρίσι. Η υποδοχή του από εκατομμύρια πολιτών, και κυρίως γυναικών που ήταν τυλιγμένες από πάνω ως κάτω με τα τσαντόρ τους, έδωσαν το στίγμα της νέας ηγεσίας. Μια από τις πρώτες ενέργειες ήταν να καθοριστούν με νόμο οι κανόνες συμπεριφοράς που θα ίσχυαν από εκεί και πέρα στους δημόσιους χώρους. Τα τσαντόρ έφυγαν πια από τις φτωχογειτονιές των μεγάλων πόλεων και την υποβαθμισμένη περιφέρεια (πάντα υπήρχαν εκεί) κι έγιναν καθημερινό θέαμα στους δρόμους.

Προφανώς, η μετάβαση δεν έγινε μέσα σε μία νύχτα, ούτε και με τόσο αυστηρό τρόπο, όπως πολλοί φαντάζονται. Η Επανάσταση είχε άλλα, σημαντικότερα πράγματα να κάνει πριν απαγορέψει στις γυναίκες να δείχνουν το πρόσωπο και τα μαλλιά τους. Μπορεί οι υποστηρικτές του Χομεϊνί να φάνηκαν πολλοί στα πανηγύρια, και όντως η πλειοψηφία της κοινής γνώμης να επιθυμούσε την αλλαγή καθεστώτος, ωστόσο το καθεστώς έπρεπε να εδραιωθεί.

Το Ιράν, ως πρώην αυτοκρατορία, είναι πολυφυλετικό κράτος, σε αντίθεση μ’ αυτό που πιστεύουν πολλοί. Τόσο πολυφυλετικό, που οι Πέρσες μετά βίας αποτελούν πλειοψηφία στη χώρα. Γι’ αυτό, άλλωστε, και από την εποχή του σάχη ακόμα (1935) άλλαξε το επίσημο όνομα της χώρας, από το «εθνικό» Περσία στο «γεωγραφικό» Ιράν.

Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, Πέρσες είναι το 51-55% του πληθυσμού. Οι υπόλοιποι είναι Αζέροι (18%), Κούρδοι (9%), Λουριστανοί (6%), Τουρκμένοι, Άραβες, Βελούχοι. Όλοι αυτοί βρίσκονται κυρίως σε συνοριακές περιφέρειες της χώρας και συνορεύουν με κράτη, στα οποία αισθάνονται εθνικά συγγενείς. Με εξαίρεση τους Αζέρους, που ως σιίτες διαφέρουν στο δόγμα με τα «αδέλφια» τους του σουνιτικού Αζερμπαϊτζάν, οι άλλοι στην πλειοψηφία τους έχουν και θρησκευτικές διαφορές με τους αγιατολάχ. Η κυβέρνηση προσπαθεί εξαρχής να αμβλύνει τις όποιες εθνικές ή εθνολογικές διαφορές, αλλά είναι φανερό ότι οι περισσότεροι «παραβάτες» που πέφτουν στην τσιμπίδα της αστυνομίας ηθών δεν ανήκουν στην περσική εθνολογική ομάδα.

Από τις Επιτροπές του Χομεϊνί στις Περιπολίες του Αχμαντινεζάντ

H αστυνομία ηθών έκανε την πρώτη της εμφάνιση στην Κομ, μια από τις πιο ιερές πόλεις του σιιτικού Ισλάμ, στα μέσα της δεκαετίας του 1980. Τότε δεν είχε ακόμα τη μορφή αστυνομίας με στολές και ειδικό εξοπλισμό. Ομάδες νέων ανδρών και γυναικών, καθοδηγούμενες από κάποιον κληρικό, με την ονομασία Επιτροπές της Ισλαμικής Επανάστασης, έκαναν συστάσεις προς όποιον θεωρούσαν ότι βρισκόταν έξω από τον ενδυματολογικό κώδικα. Συχνά δε έκαναν παρατηρήσεις και σε άνδρες που επέμεναν να ξυρίζονται ή να επιμένουν σε ευρωπαϊκά ρούχα.

Η σημασία και η σπουδαιότητα αυτού του σώματος δεν είχε καμία σχέση με τους Φρουρούς της Επανάστασης, επισήμως το Σώμα Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, μία αρχικώς παραστρατιωτική οργάνωση που εξελίχθηκε σε επίσημο κλάδο των ενόπλων δυνάμεων της χώρας. Οι Φρουροί (Σεπάχ, για συντομία) ιδρύθηκαν μόλις τρεις εβδομάδες από τη στιγμή που ο Χομεϊνί επέστρεψε στην Τεχεράνη, είχαν το δικαίωμα να φέρουν όπλα και σύμφωνα με εκτιμήσεις (επίσημα στοιχεία δεν υπάρχουν) αυτή τη στιγμή έχουν προσωπικό πάνω από 330.000 ανθρώπους.

Η Γκαστ ε Ερσάντ, η Περιπολία Καθοδήγησης όπως είναι το ακριβές της όνομα, είναι η εξέλιξη αυτών των Επιτροπών της Ισλαμικής Επανάστασης, όπως την οραματίστηκε και την υλοποίησε ο Μαχμούντ Αχμαντινεζάντ, ο υπερ-συντηρητικός εκλεγμένος πρόεδρος του Ιράν από το 2005 ως το 2013. Μόλις έναν μήνα μετά την ανάληψη της προεδρίας του, ο Αχμαντινεζάντ αποφάσισε να αναβαθμίσει τις επιτροπές σε «κανονικό» αστυνομικό σώμα. Με ειδικές στολές, ειδικά οχήματα (μίνι-βαν) και ειδικά κτίρια, όπου βρίσκονται τα γραφεία τους και τα κρατητήριά τους.

Για να δώσει κι έναν μεγαλύτερο συμβολισμό στο όλο εγχείρημα, ο Αχμαντινεζάντ αποφάσισε ότι η ηγεσία του σώματος αυτού δεν θα υπάγεται ούτε στον υπουργό ασφάλειας του Ιράν, ούτε καν στον πρόεδρο της χώρας. Υπεύθυνος είναι από τότε ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, ο οποίος είναι πάνω και από προέδρους κι από οποιαδήποτε αρχή.

Προπαγάνδα για το τσαντόρ, μυστικοί πράκτορες και χαστούκια

Από τότε ξεκίνησε μια συστηματική προσπάθεια στροφής της κοινωνίας. Εκτός από τις Περιπολίες Καθοδήγησης, η κυβέρνηση του Αχμαντινεζάντ ενέκρινε κονδύλια δισεκατομμυρίων ριάλ για την προπαγάνδα στα σχολεία υπέρ όχι του χιτζάμπ, της μαντήλας που καλύπτει πρόσωπο, λαιμό και μαλλιά, αλλά του τσαντόρ, του ενδύματος δηλαδή που καλύπτει όλο το πρόσωπο και το σώμα.

Παρεμπιπτόντως, το παραδοσιακό ιρανικό ένδυμα τσαντόρ έχει την ίδια γλωσσική ρίζα με το πολύ γνωστό μας… τσαντίρι. Σημαίνουν δε και τα δύο το ίδιο πράγμα: σκηνή.

Οι άνθρωποι που απαρτίζουν αυτό το σώμα επιλέγονται από όλους τους χώρους: Φρουροί της Επανάστασης, αστυνομικοί, φοιτητές. Όλοι, βέβαια, με κοινές αντιλήψεις σχετικά με την ισλαμική ηθική. Ιδιαίτερο ρόλο σ’ αυτές τις περιπολίες παίζουν οι γυναίκες αστυνομικοί, οι οποίες μάλιστα πολλές φορές έχουν εντολή να παρεισφρέουν σε πολυσύχναστους χώρους ως… μυστικοί πράκτορες, για να εντοπίζουν ευκολότερα όσες γυναίκες δεν φορούν σωστά έστω το χιτζάμπ, έχουν υπερβολικό μακιγιάζ ή φορούν ρούχα που τονίζουν τη θηλυκότητά τους.

Τα μίνι-βαν με τα διακριτικά της Περιπολίας Καθοδήγησης είναι παρόντα σε κάθε μεγάλη πόλη της χώρας, δίπλα σε εμπορικά κέντρα, υπαίθριες αγορές, πλατείες, ή οπουδήποτε αλλού υπάρχει πολύς κόσμος και κυρίως γυναίκες. Διότι από το 2005 και μετά αυτή η ιδιότυπη αστυνομία έβαλε στο μάτι σχεδόν αποκλειστικά τις γυναίκες. Οι συστάσεις προς άνδρες είναι πια ανύπαρκτες, πόσο μάλλον συλλήψεις ή βία εναντίον ανδρών.

Πρόστιμα, αφαίρεση άδειας, μπουνιές και χαστούκια

Τα στοιχεία δράσης αυτής της αστυνομίας ηθών συγκεντρώνονται από το ιρανικό υπουργείο εσωτερικών, αλλά σπανίως ανακοινώνονται. Μόνο το 2015 ο Αμπντολρεζά Ραχμανί Φαζλί, υπουργός Εσωτερικών της χώρας τότε, έδωσε στη δημοσιότητα κάποια στοιχεία.

Σύμφωνα με αυτά που είπε, μόνο στο πρώτο τρίμηνο του 2014 πάνω από 220.000 γυναίκες «μεταφέρθηκαν» στα κατά τόπους γραφεία της αστυνομίας αυτής και υπέγραψαν επίσημες δηλώσεις, με τις οποίες υπόσχονται να φορούν χιτζάμπ! Σε άλλες 19.000 «έγιναν συστάσεις» για μη σωστή χρήση της μαντήλας (οι περισσότερες τη φορούσαν σαν μαντήλι λαιμού και τη σήκωναν βιαστικά για να καλύπτει μόνο το πίσω μέρος του κεφαλιού τους όταν έβλεπαν τους αστυνομικούς).

Από αυτές, οι 9.000 δεν απέφυγαν τη σύλληψη, αφού αρνήθηκαν να υπογράψουν τη δήλωση. Το τι απέγιναν μετά όλες αυτές δεν διευκρινίστηκε. Για το σύνολο του 2014, σύμφωνα πάντα με στοιχεία του Φαζλί, έγιναν πάνω από 3,6 εκατομμύρια συστάσεις.

Οι Περιπολίες δεν αστυνομεύουν μόνο τους πεζούς. Έχουν δικαιοδοσία τροχονόμων, να σταματούν αυτοκίνητα που οδηγούν γυναίκες και να ελέγχουν την αμφίεσή τους την ώρα που βρίσκονται πίσω από το βολάν. Κι επειδή στον ιδιωτικό χώρο του αυτοκινήτου υπάρχει περισσότερη χαλαρότητα, οι παραβάσεις τέτοιου είδους είναι πολλές. Το 2015, σύμφωνα πάντα με τον Φαζλί, η αστυνομία ηθών σταμάτησε πάνω από 40.000 γυναίκες οδηγούς του Ιράν για να κάνει παρατηρήσεις και στις περισσότερες από αυτές αφαιρέθηκε η άδεια κυκλοφορίας του οχήματος και το όχημα ολόκληρο (!) για μία εβδομάδα.

Η επίσημη στολή της Περιπολίας Καθοδήγησης δεν περιλαμβάνει κανενός είδους όπλο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν χρησιμοποιείται βία. Έχουν αναφερθεί πολλά περιστατικά βίας με μπουνιές, κλωτσιές, χαστούκια, ακόμα και χρήση ραβδιών, τα οποία φέρουν «αυτοβούλως» τα μέλη της Περιπολίας. Τις περισσότερες φορές οι γυναίκες που συλλαμβάνονται οδηγούνται στα γραφεία της αστυνομίας, όπου τους γίνεται σχεδόν δίωρη διάλεξη περί ηθικής και σωστών ρούχων.

Από εκεί και πέρα οι ποινές ποικίλουν. Εκτός του ότι οι ένοχες γυναίκες φωτογραφίζονται σαν εγκληματίες και δημιουργείται φάκελός τους στο υπουργείο ασφάλειας, πολλές φορές βλέπουν τα μη αρμόζοντα ρούχα ή μαντήλια τους να καταστρέφονται μπροστά στα μάτια τους με ψαλίδια. Το άρθρο 683 του ποινικού κώδικα του Ιράν αναφέρει χαρακτηριστικά ότι για τις γυναίκες που δεν φορούν σωστά το χιτζάμπ προβλέπεται φυλάκιση από 10 μέρες ως 2 μήνες και πρόστιμο που κυμαίνεται από 50.000 ως 500.000 ριάλ. Τα ποσά μπορεί να φαίνονται μικρά (50.000 ριάλ είναι 1,20 ευρώ), όμως είναι σημαντικά για την μέση τσέπη.

Σύμφωνα με τη σαρία, η ανηθικότητα μπορεί να τιμωρηθεί ακόμα και με μαστίγωμα, πλην όμως δεν έχει αναφερθεί τέτοιο περιστατικό, τουλάχιστον επισήμως.

Ο επικεφαλής της ηθικής σε πορνείο με έξι γυναίκες

Ο θεσμός δέχτηκε ισχυρό χτύπημα τον Απρίλιο του 2008. Τότε ο Ρεζά Ζαρεϊ, αρχηγός της αστυνομίας της Τεχεράνης και υπεύθυνος για τα τμήματα αστυνομίας ηθών της πόλης, συνελήφθη μέσα σε ένα παράνομο πορνείο, πάνω στο κρεβάτι με έξι γυμνές γυναίκες. Όταν αποδείχτηκε ποιος είναι, η κυβέρνηση προσπάθησε να κουκουλώσει την υπόθεση, όμως τον καθαίρεσε από όλα τα αξιώματά του. Ο ίδιος έκανε αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας. Επί μήνες ο κόσμος αντιμετώπιζε τα μέλη της αστυνομίας ηθών με αστεία και ειρωνικά χαμόγελα.

Κινήματά υπέρ της κατάργησης της Περιπολίας Καθοδήγησης ως παρα-αστυνομικού σώματος έχουν υπάρξει κατά καιρούς, με διαφορετική αφετηρία και στόχευση. Ολοένα και περισσότερες γυναίκες αποφάσιζαν να κάνουν την επανάστασή τους τα προηγούμενα χρόνια.

Ο θάνατος της Μαχσά Αμινί προφανώς δεν θα ξεπεραστεί όσο εύκολα νόμιζαν οι αγιατολάχ. Το γεγονός ότι δύο εβδομάδες μετά το τραγικό συμβάν ο κόσμος παραμένει στους δρόμους δείχνει μια γενικότερη δυσαρέσκεια.

Ο πρόεδρος Ραϊσί μπορεί να εκφράζει συνεχώς τη λύπη του και να προσπαθεί μ’ αυτόν τον τρόπο να κατευνάσει τα πνεύματα, όμως αυτή είναι η μοναδική υποχώρηση που μπορεί να κάνει.

Ως υπερσυντηρητικός κληρικός ο ίδιος (προαλείφεται για υπέρτατος θρησκευτικός ηγέτης όταν εκλείψει ο 83χρονος σήμερα Αλί Χαμενεϊ) δεν έχει περιθώρια επιλογών και γενναίων μεταρρυθμίσεων, ειδικά σ’ αυτόν τον τομέα.

Γι’ αυτό και κυριαρχεί ο φόβος ότι όλες αυτές οι κινητοποιήσεις, αν δεν σβήσουν από μόνες τους, θα έχουν ένα ακόμα πιο βίαιο τέλος.