Σαν σήμερα: 25 Σεπτεμβρίου - Τι είναι η απλή αναλογική και τι συνέβη όταν ψηφίσαμε με αυτήν;

Στις επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές θα ισχύσει το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής, κάτι πρωτόγνωρο για τη χώρα και βέβαια αντικείμενο μεγάλης και διαρκούς αντιπαράθεσης.

Οι νεότεροι -όλοι μας βασικά- έχουν γνωρίσει την απλή αναλογική ως σύνθημα και πάγιο αίτημα των κομμάτων της αριστεράς.

Σήμερα, εν όψει της πρώτης εκλογικής διαδικασίας που θα διεξαχθεί με αυτόν τον τρόπο, αρκετοί εκ δεξιών εκφράζουν το φόβο ότι θα οδηγήσει σε ακυβερνησία της χώρα.

Πάντως η Ελλάδα έχει ψηφίσει με απλή αναλογική στο παρελθόν, μια και μοναδική φορά και αυτό έγινε με πρωτοβουλία του Ελευθέριου Βενιζέλου. Η απλή αναλογική, με πρόταση του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, είχε κατοχυρωθεί στη Βουλή με το Σύνταγμα του 1925 (άρθρο 35, παρ.1)

Η μαγικη λέξη: Συνεργασία

Το 1932, ο Ελευθέριος Βενιζέλος πήγε τη χώρα σε εκλογές με απλή αναλογική και όπως ήταν και το αναμενόμενο, κανένα κόμμα δεν συγκέντρωσε αυτοδύναμη πλειοψηφία.

Το Λαϊκόν Κόμμα υπό τον Παναγή Τσαλδάρη πρώτευσε με το 33,80% των ψήφων και 95 έδρες, έναντι 33,42% και 98 εδρών που συγκέντρωσε το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Ελευθερίου Βενιζέλου.

Ακολούθησαν: Προοδευτικόν Κόμμα του Γεωργίου Καφαντάρη (8,35% και 15 έδρες), Αγροτικόν Κόμμα του Κωνσταντίνου Ζαβιτσάνου (6.17% και 11 έδρες), Αγροτικόν και Εργατικόν Κόμμα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου (5,89% και 8 έδρες), Εθνικόν Ριζοσπαστικόν Κόμμα υπό τον Γεώργιο Κονδύλη (4,07% και 6 έδρες), Κόμμα Ελευθεροφρόνων του Ιωάννη Μεταξά (1,59% και 3 έδρες), Συντηρητικόν Δημοκρατικόν Κόμμα του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου (0,98% και 2 έδρες) και ανεξάρτητοι 2 έδρες. Το ΚΚΕ κατήλθε με την επωνυμία Ενιαίον Μέτωπον Εργατών - Αγροτών και απέσπασε το 4,97% των ψήφων και 10 βουλευτές.

Παρά τις διαβουλεύσεις που ακολούθησαν, ο σχηματισμός κυβέρνησης συνεργασίας στάθηκε αδύνατος, κάτι επίσης αναμενόμενο. Το χάσμα που χώριζε τα δύο πρώτα κόμματα ήταν αβυσσαλέο και οι δύο πλευρές -κυρίως εκείνη του Τσαλδάρη- ανυποχώρητες στα επί μέρους αιτήματά τους. Επίσης ο Τσαλδάρης δεν επιθυμούσε να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας.

Κυβέρνηση σχηματίζει αρχικά ο Παναγής Τσαλδάρης, από τις 3 Νοεμβρίου 1932 μέχρι τις 16 Ιανουαρίου 1933, οπότε αναλαμβάνει ξανά ο Ελευθέριος Βενιζέλος ο οποίος αποφασίζει να οδηγήσει τη χώρα στις εκλογές του Μαρτίου του 1933, με πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα αυτήν τη φορά.

Η «Ηνωμένη Αντιπολίτευση» των Τσαλδάρη, Κονδύλη, Μεταξά συγκέντρωσε το 46,19% των ψήφων και 136 έδρες, ενώ ο Εθνικός Συνασπισμός των Βενιζέλου, Μυλωνά, Καφαντάρη, Παπαναστασίου, το 46,32% των ψήφων και μόλις 110 έδρες.

Δηλαδή οι ηττημένοι -έστω και οριακά- πήραν 26 έδρες παραπάνω, διότι αυτό ακριβώς κάνει το πλειοψηφικό σύστημα.

Την επομένη των εκλογών εκδηλώθηκε το στρατιωτικό κίνημα του Πλαστήρα, το οποίο κατεστάλη, αφού όμως κατάφερε σοβαρό πλήγμα κατά της συνταγματικής νομιμότητας και της αβασίλευτης δημοκρατίας.

Το πείραμα του Βενιζέλου με την απλή αναλογική είχε αποτύχει. Τα όσα συνέβησαν αργότερα κατέδειξαν, πέραν όλων των άλλων, και τον παραλογισμό του πλειοψηφικού συστήματος, με το οποίο η χώρα έχει πάει αρκετές φορές σε εκλογές ως σήμερα.

«Ο πιο εξειδικευμένος χειραγωγικός μηχανισμός της πολιτικής»

Για την ακρίβεια η Ελλάδα έχει πάει σε εκλογές με 14 διαφορετικά εκλογικά συστήματα. Σπάνια έχουν διεξαχθεί δύο συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις με ακριβώς το ίδιο σύστημα, καθώς συχνά το ίδιο το εκλογικό σύστημα αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης ανάμεσα στα πολιτικά κόμματα πιο σφοδρής και από εκείνην που αφορά το ίδιο το περιεχόμενο της πολιτικής τους.

Το εκλογικό σύστημα, εξάλλου, είναι κατά την εκδοχή του Ιταλού πολιτικού επιστήμονα Τζοβάνι Σαρτόρι «ο πιο εξειδικευμένος χειραγωγικός μηχανισμός της πολιτικής».

Στην Ελλάδα το εκλογικό σύστημα ανατείθεται στον κοινό νομοθέτη και δεν καθορίζεται από το Σύνταγμα, το οποίο περιορίζει μόνο ως προς το χρόνο ψήφισής του. Αυτό, σε απλά ελληνικά, σημαίνει ότι μπορεί να αλλάξει ανά πάσα στιγμή.

Γι αυτό και, προς έκπληξη κάποιων, γίνεται και σήμερα κουβέντα εάν στις μεθεπόμενες εκλογές θα πάμε πάλι με απλή αναλογική ή με ενισχυμένη. Κοινώς, κάθε κυβέρνηση μπορεί να αλλάξει το εκλογικό σύστημα όπως θεωρεί ότι τη συμφέρει ή όπως επιβάλει η πολιτική της συνείδηση.

«Καθαρή και δίκαιη εκπροσώπιση»

Από το 1958, με την εξαίρεση της αναμέτρησης του '89-'90, η Ελλάδα πηγαίνει σε εκλογές με διάφορες παραλλαγές της ενισχυμένης αναλογικής, ενός πολύπλοκου εκλογικού συστήματος, το οποίο φέρνει εκπροσώπιση σχετικά ακατανόητη εάν δεν ξέρεις τις λεπτομέρειες και τους σύνθετους μηχανισούς με τους οποίους κατανέμονται οι έδρες και το οποίο δίνει το περίφημο «μπόνους» εδρών στον πρώτο ώστε να τον καθιστά παντοδύναμο. Τώρα (όποτε θα είναι αυτό το «τώρα») θα πάμε με απλή.

Τι είναι όμως η απλή αναλογική και κυρίως κατά πόσο θα επιφέρει δίκαιη κατανομή της εκπροσώπισης; Θεωρητικά πολύ. Το λέει και το όνομά της άλλωστε.

Η απλή αναλογική είναι το σύστημα κατά το οποίο κάθε κόμμα παίρνει ακριβώς όσες έδρες αναλογούν στο ποσοστό που πήρε στις εκλογές.

Αυτό προφανώς είναι καλό, καθώς το εκλογικό σώμα τελικά παίρνει ακριβώς αυτό για το οποίο ψήφισε: Τα κόμματα και άρα οι ψήφοι των πολιτών εκπροσωπούνται με δίκαιο τρόπο, ειδικότερα όσον αφορά στα μικρότερα κόμματα.

Το πρόβλημα του συστήματος είναι ότι καθιστά πολύ πιο δύσκολο το σχηματισμό κυβέρνησης, καθώς απαιτείται συνεργασία αρκετών κομμάτων εκτός αν κάποιο κόμμα καταφέρει να πάρει το 50,1% των ψήφων, που είναι γενικά εξαιρετικά δύσκολο.

Στη συγκεκριμένη χρονική και πολιτική συγκυρία είναι αδύνατον.

Γιατί όμως να είναι πρόβλημα αυτό;

Διότι σε αυτό ελλοχεύει ο κίνδυνος της ακυβερνησίας. Όπως γίνεται επί χρόνια στην Ιταλία, αλλά από την άλλη, δεν γίνεται σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως οι Σκανδιναβικές.

Στις επόμενες εκλογές οι Έλληνες δεν θα κληθούν να επιλέξουν απλώς κυβέρνηση, αλλά και κάτι πολύ σημαντικότερο μακροπρόθεσμα: Το μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας.

Τα απιθανά σενάρια συνεργασίας είναι πολλά και δεν είναι της παρούσης, όχι πάντως σε αυτό το κείμενο. Η πρόκληση θα είναι πολύ μεγάλη για όλα τα κόμματα, τα οποία θα βρεθουν σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση: Να πρέπει να σχηματίσουν βιώσιμες συνεργασίες.

Η κουβέντα σε πολιτικό επίπεδο, μέχρι στιγμής γίνεται πάνω στη βάση του παλαιού συστήματος, πάντως. Από τη μια η «επιτακτική ανάγκη» για αυτοδυναμία, προερχόμενη από τη ΝΔ, η οποία συχνά εδράζει πάνω στο επιχείρημα ότι εάν δεν συμβεί αυτό η χώρα θα μπει σε εθνικές και άλλες πάσης φύσεως περιπέτειες.

Από την άλλη η ανάγκη για σχηματισμό συνασπισμού των κεντρώων και αριστερών κομμάτων, με κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα μέτωπο προοδευτικής συνεργασίας.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι οι κυβερνήσεις συνασπισμού, στις ώριμες Δημοκρατίες, φέρνουν μαζί τους πολύ πιο αποτελεσματικό έλεγχο της εξουσίας σε όλα τα επίπεδα. Κανείς δεν μπορεί να πάρει την εξουσία και να την «καβαλήσει» μέχρι το πέρας μιας τετραετίας ανεξέλεγκτος και κάνοντας ουσιαστικά ό,τι θέλει, πατώντας πάνω στη δύναμη της αυτοδύναμης εκπροσώπισης.

Το βασικό που πρέπει να εξεταστεί και να αποφασιστεί εν όψει των ερχόμενων εκλογών είναι κατά πόσον η Ελλάδα μπορεί να γίνει μια ώριμη Δημοκρατία.

Και κυρίως, το κατά πόσο θέλει να γίνει.

Σαν σήμερα: Η 25η Σεπτεμβρίου στην Iστορία

1937, Μόναχο. Ο Ιταλός ηγέτης του φασιστικου κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι και ο Γερμανός Καγκελάριος Αδόλφος Χίτλερ, στο Μόναχο.

1949, Καλσάντα ντε Καλατράβα. Γεννιέται ο Ισπανός σκηνοθέτης Πέδρο Αλμοδοβάρ.

1970, Λοκάρνο. Πεθαίνει ο Γερμανός συγγραφέας και ειρηνιστής Έριχ Μαρία Ρεμάρκ. Γνωστότερο έργο του το «Ουδέν Νεώτερο από το Δυτικό Μέτωπο».

1978, Σαν Ντιέγκο. Αεροσκάφος της εταιρείας Pacific Southwest Airlines πέφτει φλεγόμενο, αφού συγκρούστηκε στον αέρα με ένα μικρότερο αεροπλάνο. Σε λίγα δευτερόλεπτα θα πέσει σε μια πολυκατοικημένη περιοχή.

1978, Σαν Ντιέγκο. Το σημείο στο οποίο έπεσε το αεροπλάνο της Pacific Southwest Airlines, γεμάτο συντρίμια. Ήταν το πρώτο πολύνεκρο δυστύχημα της συγκεκριμένης εταιρείας.

1981. Ο Ηθοποιός Μπαρτ Ρέινολντς σκύβει για ν' αφήσει το αποτύπωμά του, καθώς γίνεται ο 162ος άνθρωπος που τιμάται με αυτόν τον τρόπο στο Chinese Theatre, στο Χόλιγουντ.

1982, Χανιά. Η Σοφία Σακοράφα πετυχαίνει παγκόσμιο ρεκόρ ακοντισμού, με βολή στα 74,20 μ. Ο προηγούμενος Έλληνας που κατείχε παγκόσμιο ρεκόρ ήταν, από το 1970, ο Χρήστος Παπανικολάου στο άλμα επί κοντώ (5,49 μ.).

1985, Νέα Υόρκη. Ο τραγουδιστής και συνθέτης Στίβι Γουόντερ, κατά τη διάρκεια συνέντευξής του στο AP, στο ξενοδοχείο Ρίτζενσι, της Νέας Υόρκης.

1988, Σεούλ. Η ομάδα σκυταλοδρομίας 4Χ100 των ΗΠΑ (Από αριστερά: ο Ματ Μπιόντι, ο Ντέιβιντ Μπέρκοφ, ο Ρίτσαρντ Σρέντερ και ο Κρίστοφερ Τζέικομπς στο νερό), πανηγυρίζουν τη νίκη τους με παγκόσμιο ρεκόρ στους θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Σεούλ. Η ομάδα συνέτριψε το προηγούμενο παγκόσμιο ρεκόρ, με χρόνο 3:36.93.

1992, Νέα Υόρκη. Ο υποψήφιος των Δημοκρατικών για την προεδρία των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, κάνει ένα break από το τρέξιμο, έξω από το Σέντραλ Παρκ της Νέας Υόρκης, για να συνομιλήσει με δημοσιογράφους και ψηφοφόρους.

1995, Ντέρμπαν. Μια ομάδα Ζουλού, ντυμένοι με τις παραδοσιακές τους ενδυμασίες, στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής, γιορτάζουν την ημέρα που είναι αφιερωμένη στον Σάκα, τον περίφημο βασιλιά των Ζουλού του 19ου αιώνα.

1996, Αργεντινή. Ο ηθοποιός Μπραντ Πιτ χαιρετάει τους θαυμαστές του κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, στην πόλη Μεντόζα της Αργεντινής. Ο Πιτ γυρίζει στην Aργεντινή την ταινία «Επτά χρόνια στο Θιβέτ». Μαζί του είναι ο σκηνοθέτης της ταινίας, Ζαν Ζακ Ανό.