Σαν σήμερα: 20 Σεπτεμβρίου - Η Αντίσταση τινάζει στον αέρα τους δωσίλογους στο κέντρο της Αθήνας

Μία από τις κορυφαίες αντιστασιακές πράξεις κατά των Γερμανών κατακτητών και των Ελλήνων συνεργατών τους ήταν η ανατίναξη του κτιρίου της ναζιστικής «Εθνικής Σοσιαλιστικής Πατριωτικής Οργάνωσης» (ΕΣΠΟ) στη γωνία των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος.

Το σαμπτάζ έγινε στις 20 Σεπτεμβρίου 1942 από μια ομάδα ανδρών και γυναικών της αντιστασιακής οργάνωσης «Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων» (ΠΕΑΝ).

Η ΠΕΑΝ ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 από τον αξιωματικό της αεροπορίας Κώστα Περρίκο, ο οποίος είχε αποστρατευθεί το 1935 λόγω της συμμετοχής του στο αντιβασιλικό κίνημα. Θεωρείται η τέταρτη σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση, μετά από το αριστερό ΕΑΜ, τον δεξιό ΕΔΕΣ και την κεντρώα ΕΚΚΑ.

Η ΠΕΑΝ ήταν αστικοδημοκρατικού προσανατολισμού και είχε αντικομμουνιστικό χαρακτήρα. Έκανε, όμως, διαρκείς εκκλήσεις προς τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, κυρίως προς το ΕΑΜ, για τη δημιουργία ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου. Έθετε, πάντα, όμως, ως όρο βέβαια την υπακοή στις κατευθύνσεις της εξόριστης κυβέρνησης.

Παρά τις βαθύτατες ιδεολογικές διαφορές της ΠΕΑΝ με το ΕΑΜ, οι δύο οργανώσεις συμφωνούσαν απόλυτα σε έναν κοινό στόχο, τον οποίο θεωρούσαν εξίσου σημαντικό με την αντίσταση στους κατακτητές: Την ανάγκη καταπολέμησης των Ελλήνων δωσιλόγων και συνεργατών των Γερμανών, αλλά και όσων κερδοσκοπούσανστην κατοχή.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΠΕΑΝ είχε προβεί σε δημόσιο ξυλοδαρμό μαυραγοριτών στο κέντρο της Αθήνας.

Η ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις) είχε κάνει την εμφάνισή της πολύ πριν τη δραστηριοποίηση των ταγμάτων ασφαλείας και των εθνικιστικών αντικομμουνιστικών συμμοριών.

Επιδίωκε τη δημιουργία μιας ελληνικής λεγεώνας φιλοναζιστών εθελοντών που θα πολεμούσαν στο Ανατολικό μέτωπο στο πλευρό των Γερμανών.

Η προδοτική φιλοναζιστική οργάνωση είχε τα γραφεία της στον πρώτο και το δεύτερο όροφο του κτιρίου στη γωνία των οδών Γλάδστωνος και Πατησίων. Στα μπαλκόνια της κυμάτιζαν η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία. Στον τρίτο όροφο του κτιρίου βρίσκονταν στελέχη της γερμανικής Μυστικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (GFP).

Ο Ουλαμός Καταστροφών της ΠΕΑΝ αποφάσισε να κάνει ένα δυνατό χτύπημα το οποίο θα έπληττε την απόπειρα να στρατολογηθούν Έλληνες για την υλοποίηση των ναζιστικών οραμάτων.

Το χτύπημα εναντίον της ΕΣΠΟ προετοιμάστηκε πολύ προσεκτικά και αποφασίστηκε να γίνει το πρωί της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου. Στην επιχείρηση πήραν μέρος τέσσερα άτομα: Ο Περρίκος, ο τεχνικός τηλεπικοινωνιών Αντώνης Μυτιληναίος, ο φοιτητής Νομικής Σπύρος Γαλάτης και η δασκάλα Ιουλία Μπίμπα. Η βόμβα συναρμολογήθηκε στο σπίτι της Μπίμπα και μεταφέρθηκε από την ίδια και τον Μυτιληναίο έξω από τα γραφεία της ΕΣΠΟ.

Μια «κινηματογραφική» επιχείρηση

Ο Στάθης Τουρνάκης, νεαρό τότε μέλος της ΠΕΑΝ, έχει αφηγηθεί στο βιβλίο «ΠΕΑΝ, Οι βομβιστές της Ελευθερίας» το χρονικό του σαμποτάζ:

«Το κτύπημα θα λάμβανε χώρα το πρωί της 20ής Σεπτεμβρίου 1942 ημέρα Κυριακή, για τους παρακάτω λόγους: Την Κυριακή λόγω αργίας θα ήταν κλειστά τα καταστήματα του ισογείου και τα γραφεία του ημιώροφου, άρα δεν θα υπήρχαν αθώα θύματα. Επίσης, την Κυριακή το πρωί θα λάμβανε χώρα η εβδομαδιαία συγκέντρωση στελεχών και μελών. Τέλος, πολύ σημαντικό ήταν το χτύπημα να γίνει μέρα, ώστε να διαπιστώσει ο λαός πως οι πατριώτες είναι ατρόμητοι».

Το απόγευμα της 19ης Σεπτεμβρίου, ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης πήγαν στο σπίτι της Μπίμπα στο Κουκάκι. Εκεί, ετοίμασαν τη βόμβα. Ήταν ένα δέμα αποτελούμενο από φυσίγγια δυναμίτιδας, τυλιγμένο με πισσόχαρτο. Έξω από το πισσόχαρτο ήταν τυλιγμένα έξι μέτρα βραδύκαυστο φιτίλι και στην άκρη δύο καψούλια, τοποθετημένα στο κέντρο του δυναμίτη. Η άλλη άκρη του φιτιλιού ήταν ελεύθερη απ’ έξω για να πυροδοτηθεί. Όλα αυτά τυλίχτηκαν πάλι με χοντρό χαρτί και δέθηκαν με σχοινί. Το δέμα τοποθετήθηκε σε μία πάνινη σακούλα, που χρησιμοποιούσε η Μπίμπα για τα ψώνια της, και σκεπάστηκε με χόρτα.

Στις 08.00 της Κυριακής, ο Μυτιληναίος και η Μπίμπα επιβιβάστηκαν στο τραμ από το Κουκάκι και σταμάτησαν στην Ομόνοια. Πήγαν στην πλατεία Κάνιγγος, που είχε οριστεί ως τόπος συνάντησης με τους υπόλοιπους.

Όταν έφτασαν όλοι στο κτίριο, είδαν τέσσερα άτομα να συζητουν σε ένα δικηγορικό γραφείο, το μόνο ανοικτό στο κτίριο. Αποφάσισαν να περιμένουν, για να μην σκοτωθούν αθώοι άνθρωποι.

Η ώρα περνούσε. Με μια βόμβα 10 οκάδων και όπλα κρυμμένα κάτω από τα ενδύματά τους τα μέλη της ΠΕΑΝ έπαιζαν τη ζωή τους, για να σωθούν τέσσερις αθώοι. Λίγο μετά τις 11.30 η συγκέντρωση στην ΕΣΠΟ ολοκληρώθηκε και ο Περρίκος έδωσε εντολή να προχωρήσει η ανατίναξη. Η ομάδα στήριξης έλαβε θέση γύρω από την είσοδο της οδού Γλάδστωνος, ώστε να καλύψει, εν ανάγκη με τα όπλα, την αποχώρηση. Απαρτιζόταν από τον Μιχαηλίδη, τον Λάζαρη, τον Μούρτο, τον Στανωτά. Το όπλο του Μιχαηλίδη είχε μόνο ένα φυσίγγιο.

Ο Μυτιληναίος αφηγήθηκε: «Προχωράμε και φτάνουμε έξω από το οδοντιατρείο. Αφήνουμε στο πάτωμα τη σακούλα, πετάμε τα χόρτα και βγάζουμε τη βόμβα από τη σακούλα. Ο Γαλάτης βάζει έναν ξύλινο πήχη εξήντα εκατοστών διαγωνίως στη γύψινη κορνίζα και εγώ ανάβω το φιτίλι της βόμβας με ένα σπίρτο, τη σηκώνω και τη βάζω ψηλά στη γωνία κάτω από το πάτωμα της ΕΣΠΟ».

Στη συνέχεια έφυγαν. Πίσω από την πόρτα περίμενε ο Μούρτος. Άναψε ένα τσιγάρο, που ήταν το σύνθημα για τους υπόλοιπους να αποχωρήσουν. Μετά έφυγε κι αυτός, κλείνοντας πίσω του την πόρτα.

«Χαλάλι τους...»

Κάθισαν όλοι στο ζαχαροπλαστείο «Αστόρια», απέναντι από το κτίριο, παρήγγειλαν γλυκό και περίμεναν. Στις 11.57 ακούστηκε ο κρότος.

Επικράτησε σύγχυση και πανικός. Οι Γερμανοί σήμαναν συναγερμό, νομίζοντας ότι επρόκειτο για αεροπορική επιδρομή. Το εσωτερικό του κτιρίου κατέρρευσε και πήρε φωτιά: 29 μέλη της ΕΣΠΟ και 48 Γερμανοί αξιωματικοί έχασαν τη ζωή τους στην ενέργεια. Ο αρχηγός της ΕΣΠΟ Σπύρος Στεροδήμος ανασύρθηκε βαρύτατα τραυματισμένος και πέθανε λίγες μέρες αργότερα. Η ναζιστική οργάνωση, μετά το πλήγμα, διαλύθηκε.

Από τους διερχόμενους πολίτες, μερικοί τραυματίστηκαν ελαφρά, ανάμεσά τους και ένας ιερέας που όταν έμαθε την αιτία της έκρηξης είπε «χαλάλι τους».

Η Γκεστάπο εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό για τη σύλληψη των δραστών της βομβιστικής επίθεσης. Χρειάστηκαν τη συνδρομή ενός προδότη υπαξιωματικού της Χωροφυλακής, του Πολύκαρπου Νταλιάνη, για να εξαρθρώσουν στις 11 Νοεμβρίου 1942 τον επιχειρησιακό πυρήνα της ΠΕΑΝ.

Οι Περρίκος, Μπίμπα, Μυτιληναίος και Γαλάτης συνελήφθησαν και μεταφέρθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της Γκεστάπο στον Πειραιά. Παρότι υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια, δεν μίλησαν. Ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε να δραπετεύσει και να διαφύγει στη Μέση Ανατολή.

Τα υπόλοιπα τρία μέλη της οργάνωσης πέρασαν από στρατοδικείο και καταδικάσθηκαν στην εσχάτη των ποινών. Ο Περρίκος τρις εις θάνατον, η Μπίμπα δις εις θάνατον και ο Γαλάτης σε θάνατο και 5 χρόνια δεσμά, αλλά τελικά του δόθηκε χάρη, αφού η οικογένειά του πλήρωσε 1.000 λίρες και μεταφέρθηκε σε φυλακές στη Γερμανία.

Στις 4 Φεβρουαρίου 1943, ο 37χρονος υποσμηναγός Κώστας Περρίκος εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.

Η Ιουλία Μπίμπα μεταφέρθηκε στην Αυστρία και καρατομήθηκε με γκιλοτίνα.

Σύμφωνα με επιστολή της μέσα από τη φυλακή, η επιθυμία της να ανακατευτεί στην Αντίσταση προέκυψε από «εκείνα τα παλικάρια που κατέβασαν τη γερμανική σημαία από την Ακρόπολη τον Μάιο του 1941 και δεν είχαν μάθει ακόμα τα ονόματά τους».

Εννοούσε φυσικά τους Μανώλη Γλέζο και Λάκη Σάντα.

Η 20ή Σεπτεμβρίου στην Ιστορία

490 π.Κ.Χ. Κατά μια εκδοχή, σαν σήμερα διεξήχθη η Μάχη του Μαραθώνα, την οποία όμως κάποιοι ιστορικοί τοποθετούν στις 13 ή 14 Αυγούστου.

1942, Αθήνα. Η αντιστασιακή οργάνωση ΠΕΑΝ (Πανελλήνια Ένωση Αγωνιζομένων Νέων) ανατινάζει τα γραφεία της οργάνωσης ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση) Αθηνών στη διασταύρωση της οδού Πατησίων με τη Γλάδστωνος. Σκοτώνονται Έλληνες δοσίλογοι και Γερμανοί αξιωματικοί.

1945, Τοκιο. Το όρος Φουτζιγιάμα όπως φαίνεται από το παράθυρο ενός μεταγωγικού αεροσκάφους που κατευθύνεται από το Τόκιο προς την Οκινάβα.

1948, Λος Άντζελες. Το Πλανητάριο του Γκρίφιθ Παρκ, στο Λος Άντζελες. Στα αριστερά βρίσκεται ο προτζέκτορας και στο θόλο του πλανηταρίου φαίνεται το φεγγάρι.

1949, Μόναχο. Το μοντέλο για ένα άγαλμα που θα τοποθετηθεί στο Μνημείο του στρατοπέδου συγκέντρωσης Νταχάου, στη Βαυαρία. Το μνημείο σχεδιάστηκε από τον καθηγητή Φριτζ Κέλε.

1960, Νέα Υόρκη. Ο Πρωθυπουργός της Κούβας, Φιντέλ Κάστρο και ο Σοβιετικός ηγέτης Νικίτα Χρουστσόφ, αγκαλιάζονται στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, στη Νέα Υόρκη.

1961, Ρώμη. Η ηθοποιός Σοφία Λόρεν ετοιμάζεται να σβήσει τα κεράκια στην τούρτα για τα 27α γενέθλιά της.

1971, Αθήνα. Πεθαίνει ο Έλληνας νομπελίστας ποιητής, Γιώργος Σεφεριάδης, ο οποίος χρησιμοποίησε το φιλολογικό ψευδώνυμο Γιώργος Σεφέρης.

1985, Μέξικο Σίτι. Διασώστες μεταφέρουν ένα από τα θύματα του φονικού σεισμού που χτύπησε την πόλη, στην οροφή αυτού που κάποτε ήταν το ξενοδοχείο Romano. Είναι ο 22χρονος Βρετανός Πολ Νίνταμ, ο οποίος βρέθηκε ζωντανός κάτω από τα συντρίμια, μετά από 26 ώρες.

1986, Λος Άντζελες. Η Σίμπιλ Σέπαρντ και ο Μπρους Γουίλις, συμπρωταγωνιστές στη σειρά του ABC «Moonlighting», στην απονομή των βραβείων Emmy, στο Λος Άντζελες.

1996, Καλιφόρνια. Ο Ο.Τζ. Σίμσον κοιτάει τους διαδηλωτές που φωνάζουν "δολοφόνος", καθώς φτάνει στο δικαστήριο του Λος Άντζελες, στη Σάντα Μόνικα, όπου συνεχίζεται η δίκη του.

2015. Διεξάγονται πρόωρες εκλογές που προκλήθηκαν από την παραίτηση της κυβέρνησης Τσίπρα στις 20 Αυγούστου, μετά από την αποστασιοποίηση μεγάλου αριθμού βουλευτών του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και τη ψήφιση νέας τριετούς δανειακής σύμβασης. Πρώτο κόμμα αναδείχθηκε ο Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς με 35,46% και 145 έδρες, με δεύτερο κόμμα η Νέα Δημοκρατία με 28,10% και 75 έδρες, τρίτο κόμμα η Χρυσή Αυγή με 6,99% και 18 έδρες, τέταρτο κόμμα η Δημοκρατική Συμπαράταξη με 6,28% και 17 έδρες, πέμπτο κόμμα το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας με 5,55% και 15 έδρες, έκτο κόμμα το Ποτάμι με 4,09% και 11 έδρες, έβδομο κόμμα οι Ανεξάρτητοι Έλληνες με 3,69% και 10 έδρες, όγδοο και τελευταίο κόμμα η Ένωση Κεντρώων με 3,44% και 9 έδρες.