Γυναίκες πρωθυπουργοί της Βρετανίας: Θάτσερ, Μέι και Τρας - Πού μοιάζουν και πού διαφέρουν

Το γεγονός ότι όλες οι γυναίκες πρωθυπουργοί της Βρετανίας ως τώρα προέρχονται από το Συντηρητικό Κόμμα έχει πυροδοτήσει πολλές συζητήσεις: Τελικά, για να γίνεις πρωθυπουργός στη Βρετανία αν είσαι γυναίκα, πρέπει να έχεις συγκεκριμένο προφίλ ή όχι; Ποια κοινά στοιχεία δένουν τις τρεις γυναίκες, που υπηρέτησαν και θα υπηρετήσουν τον θεσμό; Οι διαφορές τους είναι τόσο χαώδεις που δίνουν στην εκλογή τους τον πλουραλισμό, ο οποίος παρατηρείται στην επιλογή των ανδρών συναδέλφων τους;

Έχει τη σημασία της αυτή η σύγκριση. Η οποία, βέβαια, για να είναι δίκαιη και όσο το δυνατόν πιο ομοιόμορφη, εξετάζει τη ζωή και το έργο των τριών γυναικών μέχρι του σημείου που ανέλαβαν την πρωθυπουργία. Περαιτέρω δεν μπορεί να γίνει σύγκριση της Θάτσερ των 11 χρόνων πρωθυπουργίας με τις μόλις λίγες ημέρες της Τρας.

Σπούδασαν όλες στην Οξφόρδη: Κόρες μανάβη, κληρικού και καθηγητή μαθηματικών

H Μάργκαρετ Χίλντα Ρόμπερτς, που έγινε γνωστή παγκοσμίως ως Θάτσερ από το επώνυμο του συζύγου της, γεννήθηκε το 1925 στο Γκράνθαμ του Λινκολνσάιρ, στα ανατολικά Μίντλαντς. Μια πόλη 45.000, τυπική της αγγλικής περιφέρειας, εμπορική και βιομηχανική. Εκεί μεγάλωσε. Ο πατέρας της ήταν ιδιοκτήτης ενός καταστήματος προϊόντων καπνού κι ενός μανάβικου, στο οποίο η ίδια βοηθούσε όταν ήταν μικρή. Πολύ δραστήριο κορίτσι εξαρχής, ασχολήθηκε με χόκεϊ, κολύμβηση, πιάνο και ποίηση στον ελεύθερο χρόνο της, ενώ ήταν άριστη μαθήτρια και έγινε μάλιστα και αρχηγός της τάξης της (ένας τίτλος που απονέμεται στον μαθητή με τον μεγαλύτερο βαθμό) την σχολική χρονιά 1942-43.

Η Μέι ήλθε από το νότο. Γεννήθηκε το 1956 στο Ίστμπουρν της κομητείας Σάσεξ, μιας από τις πιο παραδοσιακές της Βρετανίας. Το Ίστμπουρν μπορεί να έχει τον υπερδιπλάσιο πληθυσμό από το Γκράνθαμ της Θάτσερ, ωστόσο είναι πολύ πιο ήσυχο μέρος, ένα από τα διασημότερα τουριστικά θέρετρα του νησιού. O πατέρας της ήταν κληρικός της Αγγλικανικής εκκλησίας και εφημέριος σε διάφορες περιοχές, ωστόσο είχε εξαρχής τοποθετηθεί ως Αγγλο-καθολικός, συνδύαζε δηλαδή το τυπικό της εκκλησίας που υπηρετούσε με τη ρωμαιοκαθολική παράδοση. Κι αυτή δούλεψε στην εφηβεία της, αλλά μόνο τα Σαββατοκύριακα σ’ έναν τοπικό φούρνο.

H Μαίρη Ελίζαμπεθ Τρας γεννήθηκε το 1975 στην Οξφόρδη. Ήταν η μοναδική από τις τρεις που μεγάλωσε με αγόρια, μάλιστα τρία και μικρότερα στην ηλικία της. Ο πατέρας της, καθηγητής μαθηματικών στο πανεπιστήμιο του Λιντς, ταξίδευε συχνά. Η μητέρα της εργάστηκε ως νοσοκόμα και ως δασκάλα. Οι περιπλανήσεις του πατέρα της την έφεραν από το Πέισλι της Σκωτίας μέχρι το Μπέρναμπι στον δυτικό Καναδά.

Το κοινό στοιχείο και των τριών, πάντως, ήταν ο τόπος των σπουδών τους. Η Θάτσερ έδειξε ιδιαίτερη κλίση στη χημεία από μικρή (οι δάσκαλοί της τη χαρακτήρισαν «επιστήμονα σταρ» στα πειράματα που έκανε στο σχολείο), οπότε κανείς δεν θορυβήθηκε όταν κέρδισε μια υποτροφία στο Σόμερβιλ Κόλετζ της Οξφόρδης για να σπουδάσει χημεία. Η Μέι πήρε το πτυχίο της στα οικονομικά και τη γεωγραφία στο Σεντ Χιου Κόλετζ, επίσης στην Οξφόρδη. Η Τρας πήγε σε διαφορετικό κολλέγιο (στο Μέρτον), πάντα στην πανεπιστημιούπολη της Οξφόρδης, για να σπουδάσει φιλοσοφία και πολιτική οικονομία.

Η κόρη Συντηρητική, ο μπαμπάς… κάτι άλλο

Ποια ήταν η σχέση της οικογένειάς τους με την πολιτική; Να, ένα κοινό στοιχείο που μάλλον κανείς δεν περίμενε: Οι πατεράδες και των τριών γυναικών πρωθυπουργών δεν υποστήριζαν του Συντηρητικούς. Μάλιστα σε δύο εκ των τριών οικογενειών υπήρξε σαφές πολιτικό παρελθόν. Ο πατέρας της Μάργκαρετ Θάτσερ, ο Άλφρεντ Ρόμπερτ, ήταν δημοτικός σύμβουλος στο Γκράνθαμ και διετέλεσε μάλιστα και δήμαρχος για έναν χρόνο (1945-46) προερχόμενος από μια οικογένεια που στήριζε τους Φιλελεύθερους. Αρνήθηκε, πάντως, να έχει κομματική στήριξη και έκανε την καμπάνια του ως ανεξάρτητος.

Ο κληρικός πατέρας της Τερέζα Μέι, Χιούμπερτ Μπρέιζερ, δεν αποκάλυψε ποτέ τα κομματικά του πιστεύω. Δεν πρόλαβε να δει την κόρη του ούτε καν να παίρνει βουλευτική έδρα. Η μητέρα της είχε τονίσει ότι υποστήριζε το Συντηρητικό κόμμα, αλλά από τα… συμφραζόμενα της τοποθέτησής της προκύπτει διαφωνία μέσα στο ζευγάρι για την ψήφο. Όσοι γνώρισαν τον Μπρέιζερ κάνουν λόγο για έναν υπερσυντηρητικό άνθρωπο και τα πολιτικά του πιστεύω κινούνταν στο άκρο της δεξιάς.

Πιο ενδιαφέρουσα, όμως, είναι η περίπτωση της Λιζ Τρας. Η ίδια περιέγραψε τους γονείς της να ανήκουν πολιτικά «στα αριστερά του Εργατικού κόμματος». Η μητέρα της, που ήταν και πιο ενεργή πολιτικά, έβαλε υποψηφιότητα με το κόμμα των Φιλελεύθερων Δημοκρατών για το δημοτικό συμβούλιο της πόλης του Λιντς το 2004, έναν χρόνο αφ’ ότου χώρισε τον πατέρα της. Δεν εξελέγη. Όταν η κόρη ανακοίνωσε ότι θα βάλει υποψηφιότητα με τους Τόρις, η μητέρα αποδέχτηκε την αλλαγή και τη βοήθησε, μάλιστα, στην καμπάνια της. Ο πατέρας της αρνήθηκε κάθε βοήθεια.

Άφησαν την καριέρα για την πολιτική

Ένα στοιχείο που ενώνει τις τρεις γυναίκες είναι ότι πριν αποφασίσουν να εκτεθούν στη βάσανο της πολιτικής, είχαν φτιάξει κάποια καριέρα στον ιδιωτικό τομέα. Αν πιστέψουμε, μάλιστα, όσους τις έζησαν ως επαγγελματίες, οι προοπτικές τους ήταν πολύ υψηλές και προφανώς τα εισοδήματά τους θα ήταν πολύ μεγαλύτερα απ’ αυτά που είχαν ή έχουν ως πολιτικοί. Αλλά άπαξ και κολλήσεις το μικρόβιο, δεν μπορείς να το αποφύγεις.

Η Θάτσερ από την ώρα που τελείωσε το κολλέγιο άρχισε να συμμετέχει σε ομάδες Συντηρητικών, όμως ξεκίνησε να εργάζεται ως ερευνήτρια χημικός στην BX Plastics. Αργότερα «αναβαθμίστηκε» στην πασίγνωστη τότε εταιρεία τροφίμων J.Lyons & Co. (τσάγια, κέικς κτλ.), όπου μάλιστα ήταν μέλος μιας ομάδας που ερευνούσε γαλακτωματοποιητές για παγωτά. Από τη στιγμή, πάντως, που παντρεύτηκε τον πλούσιο επιχειρηματία Ντένις Θάτσερ σταμάτησε να εργάζεται και αφοσιώθηκε στην πολιτκική.

Η Μέι μετά την αποφοίτησή της και για έξι χρόνια (1977-1983) εργάστηκε στην Τράπεζα της Αγγλίας ως οικονομικός σύμβουλος. Το ίδιο έκανε και για μια ντουζίνα χρόνια (1985-1997) στην Ένωση Υπηρεσιών Εκκαθάρισης Πληρωμών (APACS), μέχρι που εξελέγη βουλευτής. Η Τρας ξεκίνησε να εργάζεται στην πασίγνωστη Shell το 1996 και σε τρία χρόνια είχε προαχθεί σε προϊσταμένη του τμήματος ορκωτών λογιστών της εταιρείας. Από το 2000 ως το 2005 μετακόμισε στην εταιρία τηλεπικοινωνιών Cable&Wireless, από την οποία αποχώρησε ως οικονομική διευθύντρια όταν πήρε βουλευτική έδρα.

Ένα παιχνίδι της μοίρας φέρνει ένα ακόμα κοινό στοιχείο για τις τρεις: Κατάφεραν να κατακτήσουν την πρώτη τους βουλευτική έδρα με την τρίτη προσπάθεια. Η Θάτσερ (τότε ακόμα Ρόμπερτς) έβαλε υποψηφιότητα στην έδρα του Ντάρτφορντ στις συνεχόμενες εκλογές του 1950 και του 1951. Μια πολύ δύσκολη περιφέρεια για τους Τόρις, η οποία κατέληγε στους Εργατικούς από το 1938 ως το 1970! Η Θάτσερ έχασε, όμως κατάφερε να μειώσει πολύ τη διαφορά από τον κύριο αντίπαλό της Νόρμαν Ντοντς. Το 1954 θέλησε να διεκδικήσει σε επαναληπτική εκλογή την έδρα του Όπρινγκτον, όμως το κόμμα δεν την επέλεξε. Η ίδια αποφάσισε να μην εκτεθεί στις εκλογές του 1955. Το 1959, όταν πια είχε ανεβάσει πολύ τις μετοχές της μέσα στο κόμμα, επελέγη για την έδρα του Φίντσλεϊ, η οποία είχε μακρά Συντηρητική παράδοση. Εξελέγη πράγματι και συνέχισε να κρατάει την έδρα ως το 1992, που αποσύρθηκε πια από τη Βουλή των Κοινοτήτων.

Η πορεία της Μέι ήταν ακόμα πιο δύσκολη. Το 1992 την επέλεξαν να διεκδικήσει την θέση του Νορθγουέστ Ντέραμ, ένα προπύργιο των Εργατικών. Το 1994 στην επαναληπτική εκλογή του Μπάρκινγκ, επίσης πολύ δύσκολη περιοχή για τους Συντηρητικούς, κατέληξε στην 3^η θέση. Το 1997, επιτέλους γι’ αυτή, της προσφέρθηκε η καινούργια περιφέρεια του Μέιντενχεντ, όπου παραδοσιακά πλειοψηφούσαν οι Συντηρητικοί, και πράγματι επικράτησε συγκεντρώνοντας πάνω από 65% των ψήφων.

Η πορεία της Λιζ Τρας ξεκίνησε το 2001 στην (Εργατικών πεποιθήσεων) περιφέρεια του Χέμσγουορθ, όπου ναι μεν τερμάτισε δεύτερη, αλλά πέτυχε να αυξήσει το ποσοστό του κόμματος. Το 2005 δοκίμασε επίσης στην περιοχή του Δυτικού Γιορκσάιρ, στο Κάντερ Βάλει, σε μια ανοιχτή εκλογή, όπου έχασε από τον Εργατικό υποψήφιο με διαφορά 1.400 ψήφων. Το 2009 ήταν η τρίτη της φορά και τυχερή, αυτή τη φορά στην πολύ πιο άνετη περιφέρεια του Νοτιοδυτικού Νόρφολκ.

Οι θέσεις-κλειδιά πριν την αρχηγία

Όπως και οι τρεις πρωθυπουργοί δεν μπορούν να θεωρηθούν αυτό που στην Ελλάδα λέμε «παιδιά του κομματικού σωλήνα», έτσι και η πολιτική τους καριέρα από τη στιγμή που εξελέγησαν βουλευτίνες μόνο άκαπνη δεν ήταν. Η Θάτσερ βρέθηκε ανάμεσα στα προβεβλημένα στελέχη των Συντηρητικών, που παραδοσιακά κάθονται στις μπροστινές θέσεις (εξ ου και ο εύστοχος χαρακτηρισμός “frontbenches”, σε αντίθεση με το “backbenches”). To 1970, όταν οι Τόρις ανέλαβαν την εξουσία με τον Έντουαρντ Χιθ στο τιμόνι, ανέλαβε το υπουργείο Εκπαίδευσης και Επιστημών κι έμεινε εκεί ως το 1974, που διεκδίκησε και πέτυχε να κερδίσει την αρχηγία.

Η Τερέζα Μέι ανέλαβε δύο υπουργεία επί κυβερνήσεων Ντέιβιντ Κάμερον. Εκτός από το υπουργείο Εσωτερικών, στο οποίο παρέμεινε για έξι χρόνια (2010-2016) ήταν και υπεύθυνη του γραφείο Γυναικών και Ισότητας (2010-2012).

Η Τρας είναι η μοναδική από τις τρεις που υπήρξε η πιο… ταξιδεμένη σε διάφορους τομείς. Ξεκίνησε από το υπουργείο Εκπαίδευσης (2012-2014), συνέχισε σ’ αυτό του Περιβάλλοντος (2014-2016) και στο Δικαιοσύνης (2016-2017), σ’ ένα νευραλγικό πόστο, στην πρώτη κυβέρνηση της Μέι. Υπήρξε, επίσης, γενική γραμματέας του υπουργείου Οικονομικών (2017-19) και όταν ανέλαβε ο Μπόρις Τζόνσον την τοποθέτησε γενική γραμματέα Διεθνούς Εμπορίου. Στον ανασχηματισμό του 2021, τον τελευταίο που έκανε, ο Τζόνσον έδωσε στην Τρας το υπουργείο Εξωτερικών.

Το αποφασιστικό βήμα στην ηγεσία

Όποιος έχει ασχοληθεί με την πολιτική έστω και λίγο καταλαβαίνει την χαώδη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα σ’ ένα φέρελπι πολιτικό με προοπτικές και σ’ έναν υποψήφιο πολιτικό αρχηγό, πόσο μάλλον πρωθυπουργό. Η πορεία των τριών γυναικών προς την ανάληψη της αρχηγίας του Συντηρητικού κόμματος και την πρωθυπουργία έχει αρκετές διαφορές, όμως δείχνει την αποφασιστικότητα που έδειξαν για να κάνουν τα κρίσιμα βήματα που τις μετέτρεψαν από προβεβλημένες πολιτικούς σε ηγέτιδες.

Η Θάτσερ αναμετρήθηκε με τον πρώην πρωθυπουργό Έντουαρντ Χιθ όταν οι Συντηρητικοί έχασαν τις εκλογές τον Οκτώβριο του 1974. Στην αρχή θεωρήθηκε αουτσάιντερ, όμως το προφίλ που είχε καλλιεργήσει στο υπουργείο («πραγματίστρια» αντί «ιδεολόγου») τη βοήθησε να κερδίσει την απευθείας αναμέτρηση. Ο Χιθ παραιτήθηκε. Υπήρξε, όμως, και δεύτερη ψηφοφορία για την αρχηγία, όπου νίκησε τον Γουίλιαμ Γουάιτλο, τον εκλεκτό του Χιθ, τον οποίο αργότερα όρισε αναπληρωτή της. Επίσης η Θάτσερ ήταν η μοναδική από τις τρεις που χρημάτισε αρχηγός της Αντιπολίτευσης ως το 1979, οπότε κέρδισε και τις εκλογές και ανέλαβε την πρωθυπουργία.

Η Μέι έγινε πρωθυπουργός μετά την παραίτηση του Ντέιβιντ Κάμερον. Το δημοψήφισμα του Brexit, στο οποίο οι Συντηρητικοί υποστήριξαν την παραμονή στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπήρξε το κύκνειο άσμα του, παραιτήθηκε την επόμενη της 24^ης Ιουνίου 2016. Η άνοδός της στην πρωθυπουργία υπήρξε αποτέλεσμα πολλών συμβιβασμών μέσα στο ίδιο το κόμμα, που κλήθηκε να εφαρμόσει διαφορετική πολιτική απ’ αυτή που πίστευε. Η Μέι πρόβαλλε την ενότητα ως πρώτο ζητούμενο, αλλά θεωρήθηκε ότι θα έκανε τη δουλειά τίμια και με συνέπεια. Χρειάστηκαν δύο ψηφοφορίες για να πάρει την αρχηγία του κόμματος, όμως ουσιαστικά δεν είχε αντίπαλο. Δύο ημέρες αφ’ ότου ανέλαβε την ηγεσία των Τόρις, η Μέι ορκίστηκε πρωθυπουργός ενώπιον της Ελισάβετ Β’.

Η Τρας προβαλλόταν όλο το τελευταίο διάστημα ως μια από τις επικρατέστερες διαδόχους του Μπόρις Τζόνσον, όταν αυτός τελικά αποφάσισε να παραιτηθεί στη σκιά πολλών σκανδάλων που είχαν συγκεντρωθεί στο κατώφλι του. Ανακοίνωσε την υποψηφιότητά της στις 10 Ιουλίου 2022. Δέκα μέρες αργότερα, το κόμμα αποφάσισε ότι η ίδια και ο Ρίσι Σουνάκ θα ήταν οι δύο υποψήφιοι. Στην ψηφοφορία που έγινε μεταξύ των βουλευτών η Τρας έχασε με 113 ψήφους έναντι 137 του Σουνάκ. Στην ψηφοφορία των μελών, όμως, επικράτησε με το αδιαμφισβήτητο 57,4%.

Στις 6 Σεπτεμβρίου, η Τρας πήγε στο κάστρο Μπαλμόραλ του Αμπερντίν και έγινε η μόνη από τα 15 πρόσωπα που ορίστηκαν πρωθυπουργοί από την βασίλισσα Ελισάβετ Β’ που δεν μετέβη στο Μπάκιγχαμ. Η συνάντησή τους, πάντως, καταγράφηκε ως η τελευταία επίσημη εκδήλωση, στην οποία παραβρέθηκε η βασίλισσα.

Οι άνδρες της ζωής τους

Το κλισέ «πίσω από έναν επιτυχημένο άνδρα κρύβεται πάντα μια έξυπνη γυναίκα» ασφαλώς το γνωρίζετε. Στην περίπτωση των τριών γυναικών πρωθυπουργών, πάντως, δείχνει να μην έχει εφαρμογή. Δεν αμφισβητείται, βέβαια, η εξυπνάδα των ανδρών συζύγων τους, αλλά δεν φάνηκε να στηρίχθηκαν πάνω τους για να ανέλθουν πολιτικά ή κομματικά. Όλοι υιοθέτησαν (ή φαίνεται ότι θα υιοθετήσουν) ένα χαμηλό προφίλ, χωρίς να εμπλέκονται σε πολιτικά παιχνίδια.

Ο Ντένις Θάτσερ ήταν ήδη χωρισμένος όταν γνώρισε τη Μάργκαρετ, την οποία περνούσε δέκα χρόνια στην ηλικία. Της πρόσφερε μεν μια οικονομική ανεξαρτησία που της επέτρεψε να αφοσιωθεί στην πολιτική, ωστόσο στα πολλά χρόνια που αυτή βρέθηκε σε καίριες θέσεις δεν καταγράφηκε ούτε μια παρέμβασή του. Στη συντριπτική πλειοψηφία, μάλιστα, των ταξιδιών της Μάργκαρετ ως πρωθυπουργού δεν την συνόδευε.

Ο σερ Φίλιπ Μέι γνώρισε την Τερέζα όταν και οι δύο ήταν σπουδαστές στην Οξφόρδη. Μάλιστα το… κονέ το έκανε, σύμφωνα με το θρύλο, η ίδια η Μπεναζίρ Μπούτο, μετέπειτα πρωθυπουργός του Πακιστάν, σε μια εκδήλωση του Συντηρητικού Κόμματος. Είναι έναν χρόνο μικρότερος από την σύζυγό του. Παντρεύτηκαν το 1980, με το που ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους. Η πολιτική του καριέρα ήταν ελάχιστη, αφιερώθηκε στις οικονομικές επιστήμες, όμως ήταν ενεργός στην υποστήριξη της συζύγου του στις προεκλογικές της καμπάνιες και στο διάστημα της πρωθυπουργίας της την ακολουθούσε συχνά στα επίσημα ταξίδια της. Υπήρξαν φήμες ότι είναι «ο πιο έμπιστος σύμβουλος» της Μέι, όμως η ίδια ξεκαθάρισε ότι της έκανε πολύ λίγες προτάσεις και σε όλες είχε διαφωνήσει.

O Χιου Ο’Λίρι από το Λίβερπουλ είχε αιτηθεί ανεπιτυχώς να σπουδάσει στην Οξφόρδη, και τελικά βολεύτηκε με σπουδές οικονομετρίας στο London School of Economics και ακολουθήσει το επάγγελμα του λογιστή. Έβαλε τρεις φορές υποψηφιότητα για δημοτικός σύμβουλος και σε όλες έχασε. Γνώρισε την Λιζ Τρας στο συνέδριο των Συντηρητικών στο Μπλάκπουλ το 1997, όταν ακόμα σπούδαζαν αμφότεροι (είναι ένα χρόνο μεγαλύτερός της). Παντρεύτηκαν το 2000. Αποφάσισε να μείνει μαζί της όταν η ίδια παραδέχτηκε δημόσια την εξωσυζυγική της σχέση με τον βουλευτή των Συντηρητικών Μαρκ Φιλντ. Στην τελευταία του συνέντευξη, πάντως, πριν λίγες ημέρες, τόνισε ότι δεν έχει σκοπό να παίξει κανέναν πολιτικό ρόλο.