Η Ευρώπη «hotspot» για τους καύσωνες: Ζέστη,πυρκαγιές και λειψυδρία συνθέτουν ένα «εκρηκτικό» μείγμα

Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, η Ευρώπη έχει πλέον καταστεί «hotspot» των καυσώνων. Ενδεικτικά, η επιστημονική έρευνα υπογραμμίζει ότι οι καύσωνες στη Γηραιά Ήπειρο Ευρώπη έχουν αυξηθεί τρεις έως τέσσερις φορές ταχύτερα από ό,τι σε άλλες βόρειες χώρες μεσαίου γεωγραφικού πλάτους, όπως οι ΗΠΑ.

«Οι επίμονες ακραίες θερμοκρασίες μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα οικοσυστήματα και τις κοινωνίες, όπως υπερβολική θνησιμότητα, πυρκαγιές και αποτυχίες συγκομιδής. Εδώ εντοπίζουμε την Ευρώπη ως hotspot καυσώνων, η οποία παρουσιάζει αυξητικές τάσεις τρεις έως τέσσερις φορές ταχύτερες σε σύγκριση με τα υπόλοιπα βόρεια μεσογειακά πλάτη κατά τα τελευταία 42 χρόνια […] Εκτός από τους θερμοδυναμικούς παράγοντες, οι ατμοσφαιρικές δυναμικές αλλαγές έχουν συμβάλει στην αύξηση του ρυθμού των ευρωπαϊκών καύσωνων, με επιπτώσεις στη διαχείριση του κινδύνου και στις πιθανές στρατηγικές προσαρμογής», υπογραμμίζεται στη συγκεκριμένη επιστημονική έρευνα.

Κατά τα λοιπά, η αφόρητη ζέστη συνιστά μέρος ενός μοτίβου γενικής αύξησης των θερμοκρασιών σε όλο τον κόσμο, το οποίο οι επιστήμονες συνδέουν με την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Οι καύσωνες γίνονται πλέον συχνότεροι κι εντονότεροι εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Η Διακυβερνητική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή έχει διαπιστώσει ότι αυτή είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζει πλέον η πλειονότητα των χερσαίων περιοχών.

Με βάση τα στοιχεία του ΟΗΕ, υπολογίζεται ότι από την έναρξη της Βιομηχανικής Εποχής, οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν προκαλέσει αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά περίπου 1,2 βαθμούς Κελσίου (2,16 βαθμούς Φαρενάιτ).

Πώς κινούνται στο εξής οι επιστημονικές μελέτες για την κλιματική αλλαγή

Σε όλο τον κόσμο, οι επιστήμονες διεξάγουν «μελέτες απόδοσης», για να προσδιορίσουν με ακρίβεια πόσο επηρεάζεται το εκάστοτε κύμα καύσωνα από την κλιματική αλλαγή.

Στο πλαίσιο αυτό, οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν την εκτέλεση εκατοντάδων προσομοιώσεων του σημερινού κλίματος και την αντιπαραβολή τους με μοντέλα ενός κλίματος χωρίς τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που δημιουργούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Οι επιστήμονες προσδιορίζουν τρεις σημαντικές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής:

• Αύξηση της θερμοκρασίας με δυσμενή επακόλουθα στην αγροκτηνοτροφική παραγωγή
• Όξυνση των δασικών πυρκαγιών και επιδείνωση των πυρομετεωρολογικών φαινομένων
• Λειψυδρία

Αύξηση της θερμοκρασίας: Οι επιπτώσεις στη γεωργία και την κτηνοτροφία

Ένας εκρηκτικός καύσωνας στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική καταστρέφει τις καλλιέργειες, επηρεάζοντας αποδόσεις και συγκομιδές, ενώ οι θερμοκρασίες ρεκόρ συνεχίζουν να είναι ο καθημερινός κανόνας σε όλο τον κόσμο.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επηρεάζουν τα βοοειδή, καθώς το ζωικό κεφάλαιο υποφέρει από τη ζέστη.

Ταυτόχρονα, η κλιματική κρίση οδηγεί στον αφανισμό και της άγριας χλωρίδας και πανίδας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, στην Αρκτική κοπάδια από πολικές αρκούδες πεθαίνουν τρώγοντας σκουπίδια εν μέσω κλιματικής αλλαγής.

Την ίδια στιγμή, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι αγρότες αντιμετωπίζουν δύσκολες στιγμές, ενώ οι μέθοδοι μετριασμού της κλιματικής κρίσης καινοτομούν, καθώς η αγροδιατροφική βιομηχανία αντιστέκεται στην ταχεία εμφάνιση μιας θερμότερης Γης και στον αντίκτυπό της στον εφοδιασμό τροφίμων.

Ωστόσο, πρέπει να γίνουν περισσότερα για να διασφαλιστούν οι καλλιέργειες και να διατηρηθούν τα συστήματα παραγωγής τροφίμων για να τροφοδοτηθεί η αυξανόμενη πληθυσμό ενόψει ακόμη μεγαλύτερης υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Αμερικανοί κτηνοτρόφοι αναφέρουν σοβαρές ζημιές στα ζώα τους, ενώ ορισμένα πέφτουν νεκρά ή εξαντλημένα από τη ζέστη.

Εν τω μεταξύ, αυξάνονται οι φόβοι ότι οι τρεις βασικές καλλιέργειες - σιτάρι, αραβόσιτος και ρύζι - που αποτελούν το ήμισυ των τροφίμων καθίστανται όλο και πιο ευάλωτες στην ξηρασία.

Ερωτήματα εγείρονται σχετικά με το κατά πόσο η επισιτιστική κρίση - που έχει ήδη επηρεαστεί από ζητήματα της αλυσίδας εφοδιασμού που προκλήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία, και μια σειρά από προβλήματα που σχετίζονται με το κλίμα, τον πληθωρισμό και άλλες πτυχές – θα επιδεινωθεί περαιτέρω.

Όπως εκτιμούν οι επιστήμονες, εάν οι θερμοκρασίες υπερβούν το βέλτιστο εύρος της καλλιέργειας, οι αποδόσεις θα μειωθούν, επειδή η θερμική καταπόνηση μπορεί να διαταράξει τη γονιμοποίηση ενός φυτού, την ανθοφορία, την ανάπτυξη των ριζών και τα στάδια ανάπτυξης.

Παράλληλα, όπως εκτιμούν οι ερευνητές, εάν αυτά τα ακραία καιρικά φαινόμενα συνεχιστούν για άλλες τρεις έως τέσσερις εβδομάδες μέσα στον Αύγουστο, θα επηρεάσουν αρνητικά την παγκόσμια αλυσίδα αξίας των τροφίμων και θα επιτείνουν τις ανησυχίες για την έλλειψη τροφίμων σε παγκόσμια κλίμακα.

Δασικές πυρκαγιές και πυρομετεωρολογικά φαινόμενα

Αναμφισβήτητα η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε αύξηση στην ένταση και τη συχνότητα των πυρκαγιών, ιδίως των δασικών.

Η κλιματική αλλαγή οδηγεί σε κλίματα πιο ζεστά και πιο ξηρά, γεγονός που διευκολύνει τις φλόγες να εξαπλώνονται πιο γρήγορα, να καίνε περισσότερο και να μαίνονται πιο άγρια.

Αυτό έχει προκαλέσει την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου νωρίτερα και την καύση περισσότερων εκτάσεων στη Μεσόγειο.

Από τη φονική πυρκαγιά με τους 103 νεκρούς στο Μάτι το 2018, τις φωτιές του 2021 στη Βαρυμπόμπη και την Εύβοια μέχρι τις εξίσου καταστροφικές πυρκαγιές σε Αττική, Έβρο και Ηλεία έχει πλέον εισαχθεί στην καθημερινότητα των Ελλήνων το φαινόμενο των «megafires», δηλαδή των ανεξέλεγκτων πυρκαγιών που δημιουργούν τις δικές τους κλιματολογικές συνθήκες και θεωρούνται απότοκο της κλιματικής αλλαγής.

Όταν εξετάζονται επιστημονικά οι πυρκαγιές, γίνεται παρατήρηση σε συγκεκριμένες μετωρολογικές μεταβλητές οι οποίες μπορούν με τον τρόπο τους να επηρεάσουν το δυναμικό που υπάρχει για να εκδηλωθεί μια πυρκαγιά. Αυτές είναι η θερμοκρασία, η σχετική υγρασία και ο άνεμος. Ανάλογα με το πώς συνδυάζονται αυτές οι πυρομετεωρολογικές μεταβλητές, μπορούμε να έχουμε διαφορετικού τύπου δασικές πυρκαγιές.

Για παράδειγμα, αν φυσάει πάρα πολύ, παρατηρούνται πυρκαγιές οι οποίες καθοδηγούνται από τον άνεμο. Αυτό παρατηρήθηκε στην Πεντέλη αλλά και στον Έβρο. Ωστόσο δεν είναι πάντα ο άνεμος ο μοναδικός παράγοντας. Το 2021 στη Βαρυμπόμπη είχαν παρατηρηθεί υψηλές θερμοκρασίες, χαμηλή υγρασία, γεγονός που οδήγησε σε αυτοκαθοδηγούμενες δασικές πυρκαγιές από την επαγωγική στήλη, η οποία είναι αυτό το πυκνό σχεδόν κατακόρυφο σύννεφο καπνού.

Υπό το πρίσμα αυτό, οι επιστήμονες καταλήγουν πως η φωτιά δημιουργεί το δικό της καιρό, γεγονός που παρατηρήθηκε ιδιαίτερα τον Αύγουστο του 2021 κατά τη διάρκεια των καταστροφικών πυρκαγιών στην Αττική και την Εύβοια.

«Η παρατεταμένη διάρκεια της υψηλής θερμοκρασίας εγκυμονεί κινδύνους τόσο για τις ευπαθείς ομάδες όσο και στην εύκολη και γρήγορη εκδήλωση των πυρκαγιών. Οι καύσωνες είναι επικίνδυνοι και για τις πυρκαγιές καθώς δημιουργούνται συνθήκες μεγάλης ευφλεκτότητας. Η παρατεταμένη ξηρασία που παρατηρείται σε πολλές περιοχές της χώρας σε συνδυασμό με την υψηλή θερμοκρασία είναι άκρως επικίνδυνο για τη φωτιά. Συγκεκριμένα, κάτω από τις πολύ θερμές και ξηρές συνθήκες που ήδη επικρατούν στη χώρα μας τα διαθέσιμα δασικά καύσιμα, όπως η νεκρή ύλη, δηλαδή τα μικρά κλαδιά και οι κορμοί, τα φύλλα, οι πευκοβελόνες, αλλά και μικρά δέντρα/θάμνοι ξεραίνονται γρήγορα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να διευκολύνεται η ανάφλεξη τους εφόσον υπάρξει κάποια πηγή θερμότητας, και στη συνέχεια να ευνοείται η διατήρηση της καύσης και η γρήγορη εξάπλωση της φωτιάς», είχε υπογραμμίσει στις 25 Ιουλίου ο μετεωρολόγος και διευθυντής Ερευνών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος, σε δηλώσεις στο CNN Greece.

Για να αντιληφθεί κανείς τις επιπτώσεις αυτές, αρκεί να παρατηρήσει τα συμπεράσματα της πρόσφατης έρευνας που έκαναν οι επιστήμονες της υπηρεσίας meteo.gr, Θ.Μ. Γιάνναρος, Γ. Παπαβασιλείου, Ι. Κωλέτσης και Κ. Λαγουβάρδος για τα βεβαρημένα πυρομετεωρολογικά φαινόμενα κατά το διήμερο 28 και 29 Ιουλίου 2022 σε αρκετές περιοχές του ελλαδικού χώρου.

Η λειψυδρία οδηγεί σε ελλείψεις τροφίμων

Αρνητικό επακόλουθο της παρατεταμένης ξηρασίας είναι η εμφάνιση φαινομένων λειψυδρίας, που έχουν καταστροφικές επιπτώσεις σε αρκετούς παραγωγικούς τομείς.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η λειψυδρία που παρατηρείται τους τελευταίους μήνες κατά μήκος του ποταμού Πάδου στην Ιταλία. Η μείωση της στάθμης των υδάτων απειλεί ανοικτά πλέον τις προμήθειες σε ελαιόλαδο, ρύζι ποικιλίας αρμπόριο (σ.σ. χρησιμοποιείται στο ριζότο και τοματοπελτέ, καθώς οι αγρότες δεν βρίσκουν πλέον τρόπο, για να ποτίζουν στους εξής τις καλλιέργειές τους.

Οι τιμές στο ιταλικό έξτρα παρθένο ελαιόλαδο έχουν αυξηθεί κατά 28% μέσα στην τελευταία διετία, ενώ υπερδιπλασιασμός παρατηρείται στα κόστη του ιταλικού ρυζιού και της τομάτας κατά την ίδια περίοδο.

Σε άρθρο του, ο βρετανικός Guardian παρατηρεί ότι οι εισαγωγείς τροφίμων προετοιμάζονται για κατακόρυφες αυξήσεις στις τιμές που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούν ακόμη και το 50%.

Αντίστοιχο πρόβλημα προκαλείται και στην παραγωγή του ιταλικού τυριού παρμεζάνα. Στην κοινοπραξία Parmigiano Reggiano, το γάλα που προέρχεται από τις αγελάδες που βόσκουν στις ξηρές πλέον όχθες του ποτάμου Πάδου, ισοδυναμεί – υπό κανονικές συνθήκες - με την παραγωγή 52.000 κεφαλιών του περιζήτητου τυριού κάθε χρόνο. Αν το γάλα στερέψει, εξαιτίας της έλλειψης τροφής για τις αγελάδες και της συνακόλουθης λειψυδρίας, τότε το συγκεκριμένο είδος τυριού δεν θα παρασκευαστεί.

Συμπέρασμα: Δράση, λήψη μέτρων και προσαρμογή

Η ανθρωπογενής κρίση έχει καταστήσει τους καύσωνες εδώ πιο συχνούς και έντονους και έχει οδηγήσει σε λιγότερες βροχοπτώσεις το καλοκαίρι. Οι θερμοκρασίες αναμένεται να είναι κατά 20% έως 50% υψηλότερες από τον παγκόσμιο μέσο όρο και οι ξηρασίες στην ευρύτερη περιοχή θα επιδεινωθούν μέχρι τα μέσα του αιώνα, ακόμη και αν ο κόσμος μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

Εάν οι εκπομπές συνεχίσουν να βρίσκονται σε πολύ υψηλά επίπεδα, οι ξηρασίες και οι πυρκαγιές θα γίνουν τόσο σοβαρές που η συνέχιση της γεωργίας θα είναι δύσκολη. Ο τουρισμός θα γίνει επίσης λιγότερο ελκυστικός.

Μόνο όταν ο άνθρωπος σταματήσει να εκλύει αέρια του θερμοκηπίου στον ουρανό θα σταματήσει η άνοδος της θερμοκρασίας. Οι καύσωνες αναμένεται να επιδεινωθούν μέχρι τότε.

Τα ακραία φαινόμενα καύσωνα θα γίνουν ακόμη πιο θανατηφόρα αν δεν αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή και κυρίως αν δεν προσαρμοστεί ο άνθρωπος στην κλιματική κρίση, λαμβάνοντας δραστικά μέτρα.