Σαν σήμερα: Η 19η Ιουλίου στην Iστορία - Μόσχα, ένα άσκοπο και καταστροφικό μποϊκοτάζ

Στις 19 Ιουλίου 1834 γεννήθηκε ο Γάλλος ζωγράφος Εντγκάρ Ντεγκά, το 1893 ο Ρώσος ποιητής Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, το 1947 ο Μπράιαν Μέι των Queen και το 1976 ο Βρετανός ηθοποιός Μπένεντικτ Κάμπερμπατς· ήταν γενικά μια καλή μέρα για τις Τέχνες.

Ήταν, από την άλλη, μια πολύ κακή μέρα για τους Ισπανούς. Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος ξεκίνησε επίσημα στις 17 Ιουλίου 1936, όταν τα ισπανικά στρατεύματα του Μαρόκου στασίασαν υπό την ηγεσία ενός μεσαίου βεληνεκούς από κάθε άποψη στρατηγού, του Φρανθίθκο Φράνκο. Μέχρι εκεί η κατάσταση θα μπορούσε να είναι ελεγχόμενη.

Όταν όμως δύο μέρες αργότερα, στις 19 Ιουλίου, οι στασιαστές στρατιωτικοί συνετρίβησαν στη Βαρκελώνη από τις εργατικές πολιτοφυλακές τής πόλης, η ισπανική κρίση αποκτά χαρακτήρα εμφυλίου πολέμου, καθώς η δυναμική είσοδος του λαϊκού παράγοντα θα χωρίσει τη χώρα σε τρία κομμάτια: ένα κομμάτι ελεγχόμενο από τους στασιαστές, σε σύνδεση με τον ανερχόμενο σε όλη την Ευρώπη φασισμό, ένα κομμάτι ελεγχόμενο από το δημοκρατικό ρεπουμπλικανικό ρεύμα και την κυβέρνηση και ένα τρίτο κομμάτι, ελεγχόμενο από τα επαναστατικά συνδικάτα.

Στις 19 Ιουλίου 1980 γίνεται και η τελετή έναρξης των πιο αμφιλεγόμενων Ολυμπιακών Αγώνων, αυτών της Μόσχας.

Όταν ο βαρώνος Πιέρ ντε Κουμπερτέν αναβίωσε τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896, ονιερευόταν ένα θεσμό που θα βοηθούσε στη σύσφιξη των διεθνών και διακρατικών σχέσεων, μέσω των αρχαίων ιδανικών των αγώνων. Γι αυτό και ήθελε οι Ολυμπιακές Επιτροπές κάθε χώρας να είναι εντελώς ανεξάρτητες από τις κυβερνήσεις τους.

Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που έγιναν να κρατηθούν οι αγώνες μακριά από την πολιτική, ο Ψυχρός Πόλεμος κατάφερε να πολώσει τον κόσμο και στον αθλητισμό, κατάσταση η οποία κορυφώθηκε το 1980, με τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας.

Ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζίμι Κάρτερ ήταν ο άνθρωπος που έβαλε βαθιά την πολιτική στους αγώνες, ή τους αγώνες στην πολιτική, καλώντας τα κράτη να μποϊκοτάρουν τη Μόσχα, λόγω της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν.

Μια πολύ αμήχανη κατάσταση

Τον Ιανουάριο του 1980, ο θρύλος του μποξ Μοχάμετ Άλι προσγειώθηκε στο Νταρ ες Σαλάμ της Τανζανίας, όχι για κάποιον αγώνα, αλλά για να πείσει τους Τανζανούς να μποϊκοτάρουν τη Μόσχα.

Λίγες μέρες νωρίτερα, Αμερικανοί αξιωματούχοι τον είχαν πλησιάσει στην Ινδία, όπου ο πυγμάχος βρισκόταν στο πλαίσιο μιας ανθρωπιστικής αποστολής και τον είχαν πείσει να συμμετάσχει στην προσπάθεια της Αμερικής να πείσει τον κόσμο να μην πάει στη Μόσχα. Ο Άλι ανέλαβε τα αφρικανικά κράτη.

Οι ΗΠΑ είχαν ένα πρόβλημα: Είχαν αποφασίσει οι ίδιες να μποϊκοτάρουν τους αγώνες, αλλά δεν έπρεπε να είναι οι μόνες, αλλιώς αυτή η απόφαση θα γύριζε μπούμεραγκ και θα ρεζιλεύονταν. Έτσι, επιστράτευσαν όλα τα διαθέσιμα μέσα προκειμένου να πείσουν -ή να πιέσουν- κι άλλες χώρες να τις ακολουθήσουν.

Τη βραδιά πριν φύγει για την Τανζανία, ο Άλι συναντήθηκε με το Σοβιετικό πρέσβη στην Ινδία, ο οποίος προσπάθησε ανεπιτυχώς να τον πείσει να μην πάει στην Αφρική. Ίσως θα έπρεπε να τον έχει ακούσει: την επόμενη μέρα, ο Πρόεδρος της Τανζανίας, Τζούλιους Νιερέρε θύμωσε που ο Κάρτερ έστειλε έναν απλό αθλητή να διαπραγματευτεί ένα τόσο σημαντικό διπλωματικό θέμα και στη συνέντευξη Τύπου που ακολούθησε τη συνάντηση ο Άλι ρωτήθηκε ευθέως αν είναι «μαριονέτα του Λευκού Οίκου».

Το ταξίδι του Άλι κινδύνευε να μετατραπεί σε γιγαντιαίο φιάσκο και όχι μόνο σε διπλωματικό επίπεδο.Όπως και το ίδιο το μποϊκοτάζ: «Κι όμως, στην αρχή έμοιαζε καλή ιδέα», έγραψε ο Economist.

Η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν είναι η προφανής αιτία του μποϊκοτάζ. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν ήταν παρά μόνο μια καλή αφορμή. Η δεκαετία του '70 ήταν μια «ήσυχη» περίοδος για τον Ψυχρό Πόλεμο, ο οποίος όμως όχι απλώς δεν είχε τελειώσει, αλλά σύντομα θα έφτανε σε μια ακόμη κορύφωση. Οι Αμερικανοί έκαναν κάποιες οικονομικές υποχωρήσεις, με τις οποίες θεωρούσαν ότι εξαγοράζουν την καλή συμπεριφορά των Σοβιετικών. Οι Σοβιετικοί, από τη μεριά τους πίστευαν ότι οι Αμερικανοί υποχωρούσαν μπροστά στη δική τους στρατιωτική υπεροχή. Και κάπως έτσι αποφάσισαν να μπουν στο Αφγανιστάν.

Για το Κρεμλίνο, αυτό που ο περισσότερος κόσμος είδε ως κομμουνιστική επιθετικότητα, δεν ήταν παρά η τακτοποίηση κάποιων θεμάτων με έναν άτακτο γείτονα στην πίσω αυλή του. Η αλήθεια είναι ότι η Μόσχα δεν περίμενε σοβαρές αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα, κάτι το οποίο δεν άλλαξε και πολύ από τότε.

Ίσως οι Αμερικάνοι να μην είχαν πάρει τόσο πάρα πολύ στα σοβαρά την υπόθεση του Αφγανιστάν αν ο Τζίμι Κάρτερ δεν άκουγε με προσοχή το σύμβουλό του, Σμπίγκνιου Μπζεζίνσκι, αρχιγενίτσαρο του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Μπζεζίνσκι επεσήμανε επίσης στον Κάρτερ ότι αυτή ήταν η ευκαιρία του να αναδειχθεί ως κορυφαίος ηγέτης και στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ. Ο Κάρτερ συμφώνησε, αλλά δεν ήξερε πώς να το κάνει.

Τη λύση έδωσε Ρολφ Πάουλς, ο Δυτικογερμανός πρέσβης στο ΝΑΤΟ, προτείνοντας μποϊκοτάζ των Ολυμπιακών Αγώνων της Μόσχας, οι οποίοι θα γίνονταν το επόμενο καλοκαίρι και όλοι ήξεραν ότι για τη Μόσχα ήταν προπαγανδιστικά σημαντικότατοι.

Σε σύσκεψη του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας, ο Αντιπρόεδρος Γουόλτερ Μοντέιλ είπε ότι «ένα μποϊκοτάζ θα εξάψει τη φαντασία του αμερικανικού λαού».

Ο σύμβουλος του Λευκού Οίκου, Λόιντ Κάτλερ πρότεινε να κατασχεθούν τα διαβατήρια όλων των αθλητών, ώστε να μην μπορούν να πάνε στην ΕΣΣΔ.

Ο ίδιος ο Κάρτερ, σύμφωνα με τα πρακτικά της σύσκεψης, είπε ότι «η ιδέα στέλνει ανατριχίλες στη σπονδυλική του στήλη». Φοβόταν ότι θα έμενε στην ιστορία ως «ο Πρόεδρος που κατέστρεψε τους Ολυμπιακους Αγώνες». Δεν έπεσε πολύ έξω.

Ο αμερικανικός Τύπος υποστήριξε ένθερμα το μποϊκοτάζ. Περιέργως, εκείνος που ήταν εντελώς αντίθετος με την ιδέα ήταν ο Διευθυντής της CIA, Στάνσφιλντ Τέρνερ, σύμφωνα με τον οποίο «το μποϊκοτάζ θα έχει πολύ περιορισμένο αντίκτυπο στην ΕΣΣΔ ενώ μπορεί να χτυπήσει τελικά τις ΗΠΑ».

Το κοινό στις ΗΠΑ βρήκε την ιδέα καλή και την υποστήριξε κατά 55%, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις της εποχής, όχι όμως και οι αθλητές και οι αθλητικοί παράγοντες, που το θεωρούσαν «καταστροφική ιδέα». Όλοι είχαν την ίδια άποψη: Αν θέλεις να τους νικήσεις ιδεολογικά, κάντο όπως ο Όουεν· πήγαινε εκεί και τσάκισέ τους στα τερέν.

Αναζητώντας συμμάχους

Ο Κάρτερ ήξερε πολύ καλά ότι οι ΗΠΑ δεν θα μπορουσαν να μείνουν μόνες σε μια τέτοια απόφαση. «Πρέπει να φανεί σαν μια νόμιμη διεθνής αντίδραση σε αυτό που κάνουν οι Ρώσοι στο Αφγανιστάν», είπε στους συμβούλους του.

Στις 20 Ιανουαρίου, παρόλα αυτά, έκανε την επίσημη ανακοίνωση με μορφή τελεσιγράφου: «Εάν οι Σοβιετικοί δεν αποσύρουν τα στρατεύματά τους από το Αφγανιστάν σε ένα μήνα, θα επιμείνουμε να αναβληθούν οι Ολυμπιακοί της Μόσχας, να ακυρωθούν, ή να μεταφερθούν σε άλλη πόλη».

Αυτό ήταν το πρώτο λάθος του Κάρτερ, ο οποίος γενικά δεν θεωρείται και πολύ αξιομνημόνευτος για την εξωτερική του πολιτική: Το τελεσίγραφο του ενός μηνός τον δέσμευσε και δεν του άφησε κανένα περιθώριο ευελιξίας και διπλωματικών χειρισμών. Ούτε και χρόνο να πείσει την Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ, πολλώ δε μάλλον τις άλλες χώρες.

Η πρώτη αντίδραση ήλθε από τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή, η οποία θορυβήθηκε από την άκαμπτη στάση των ΗΠΑ. Ο Πρόεδρός της, ο Ιρλανδός λόρδος Κιλάνιν, απέρριψε την ιδέα της μετακίνησης των αγώνων: «Είναι η Μόσχα ή τίποτα», είπε.

Ο Κάρτερ ήταν τόσο αποφασισμένος που εάν η Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ δεν συμφωνούσε στο μποϊκοτάζ, είχε στα σχέδιά του να περάσει νόμο με τον οποίο θα απαγόρευε στους Αμερικανούς αθλητές να αγωνιστούν στη Μόσχα.

Η Μόσχα κατάλαβε ότι ο Κάρτερ εννοούσε όσα έλεγε. Χρόνια αργότερα ο τότε πρέσβης της ΕΣΣΔ στην Ουάσινγκτον έγραφε ότι στα πολλά χρόνια που υπηρέτησε στις ΗΠΑ «δεν είδα ποτέ κάτι παρόμοιο σε ένταση και κλίμακα. Αυτό που μου έκανε τη μεγαλύτερη εντύπωση ήταν η προσωπική εμμονή του Κάρτερ με το Αφγανιστάν».

Οι αθλητές της ολυμπιακής ομάδας των ΗΠΑ, από την πλευρά τους, έβλεπαν την κίνηση αυτή όχι μόνο σαν καταστροφική για τις καριέρες τους αλλά και σαν πολύ επικίνδυνη για το ολυμπιακό κίνημα. Οι περισσότεροι ήταν αποφασισμένοι να παλέψουν μέχρι το τέλος για να πάνε στους αγώνες και κυρίως για να σωθούν οι αγώνες.

Στα τέλη Φεβρουαρίου ο Κάτλερ πήγε στην Ιρλανδία για να συναντήσει τον Κιλάνιν και η συνάντηση ήταν μια τεράστια αποτυχία. Χρόνια αργότερα ο Ιρλανδός είπε ότι οι ΗΠΑ ήθελαν να διατάξουν τη ΔΟΕ να απέχει από τους αγώνες και «όλο αυτό δεν ήταν παρά η επιθυμία ενός ανθρώπου που ήδη είχε προβλήματα στο εσωτερικό της χώρας του και μετέτρεψε τον ολυμπιακό στίβο σε κάτι που θα έπρεπε να είναι η δική του προσωπική προεκλογική εκστρατεία». Για τον Κάρτερ μιλούσε φυσικά.

Ο οποίος Κάρτερ είχε αρχίσει ήδη να αντιλαμβάνεται ότι έχει πρόβλημα, καθώς εισέπραττε όλο και περισσότερα «όχι».

Τα πράγματα έγιναν ακόμη χειρότερα όταν ο υπουργός Εξωτερικών του Κάρτερ Σάιρους Βανς επανέλαβε την απόφαση της κυβέρνησης για μποϊκοτάζ, σε ομιλία του στους χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Λέικ Πλάσιντ στις ΗΠΑ. Η ομιλία θεωρήθηκε ασεβής και εντελώς άκαιρη και δεν τη χειροκρότησε κανείς.

Η εμμονή ενός Προέδρου

Όσο ο Κάρτερ έβλεπε τα σκούρα τόσο πιο αποφασισμένος φαινόταν. Όχι μόνο έδωσε εντολή να γραφτεί το σχέδιο νόμου για την απαγόρευση στους Αμερικανούς αθλητές να πάνε στη Μόσχα, αλλά θέλησε να συμπεριλάβει στην απαγόρευση και τους δημοσιογράφους.

Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανέβηκε στα κάγκελα: Ούτε στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπενθύμισαν στον Κάρτερ, δεν είχε δώσει το Κογκρέσο την εξουσία στον πρόεδρο να ελέγχει τον Τύπο.

Την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ συνέτριβαν σε ένα εκπληκτικό παιχνίδι με ανατροπή την ομάδα χόκεϊ της ΕΣΣΔ στο Λέικ Πλάσιντ, ενισχύοντας το επιχείρημα των αθλητών: Πάμε εκεί να τους διαλύσουμε.

Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η Μάργκαρετ Θάτσερ ανακοίνωνε ότι «ήταν απρόθυμη να λάβει ακραία μέτρα, όπως η κατάσχεση των διαβατηρίων των αθλητών». Είναι προφανές ότι αν οι Βρετανοί πήγαιναν στους αγώνες, το ίδιο θα έκαναν και οι άλλη Ευρωπαίοι και οι ΗΠΑ θα γίνονταν ρεζίλι.

Το αρχικό σχέδιο, που «φαινόταν σαν καλή ιδέα», άρχισε να γίνεται εφιάλτης για το Λευκό Οίκο. Στα μέσα Μαρτίου οι ΗΠΑ συγκάλεσαν μια συνδιάσκεψη στη Γενεύη για να συζητηθεί το ενδεχόμενο άλλων αγώνων, μετά τη Μόσχα. Από τις 25 χώρες που προσκλήθηκαν, πήγαν μόνο οι 12...

Ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι ο μόνος τρόπος να πετύχει το μποϊκοτάζ ήταν να πειστούν τα μέλη της ΔΟΕ και οι κατά τόπους Ολυμπιακές Επιστροπές.

Οι Αμερικάνοι άρχισαν να καλούν τους αθλητές στο Λευκό Οίκο, όπου τους έκαναν αναλυτικές παρουσιάσεις της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν, διανθισμένες με λεπτομέρειες για τη χρήση χημικών και την απειλή για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Σε μια από τις συναντήσεις αυτές, ο Κάρτερ μπήκε αιφνιδιαστικά στην αίθουσα και καθώς οι αθλητές δεν είχαν ενημερωθεί για το πρωτόκολλο, κανείς δεν τον χειροκρότησε, κάτι που αποτελεί προσβολή για κάθε Πρόεδρο των ΗΠΑ.

Παρά τις συγκινητικές προσπάθειες του Κάρτερ και του επιτελείου του, στις 22 Μαρτίου η Γαλλία, η Ισπανία, η Ιταλία και η Βρετανία ανακοίνωσαν ότι θα πήγαιναν στους αγώνες, μια σοβαρότατη διπλωματική ήττα για την κυβέρνηση του Κάρτερ.

Μέχρι και το Πουέρτο Ρίκο, παρότι ανήκει στις ΗΠΑ, ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να κατεβάσει τη δική του ομάδα στους αγώνες.

Ο Λευκός Οίκος έπαιξε το τελευταίο του χαρτί πείθοντας μετά από ανελέητο λόμπινγκ την Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ να ταχθεί υπέρ του μποϊκοτάζ. «Πρέπει να υποστηρίξουμε τον πρόεδρό μας, είναι πατριωτικό μας καθήκον», είπε ένα μέλος και τα υπόλοιπα πείστηκαν, αν και όχι ιδιαίτερα πρόθυμα. «Ή θα υποστηρίξω τον Πρόεδρο ή θα φανεί σα να υποστηρίζω τους Ρώσους. Το μισώ αυτό», είπε ένα από τα μέλη.

Οι Ολυμπιακοί Αγώνες που μποϊκοτάρισε ο Κάρτερ αποδείχθηκαν πολύ πιο ανθεκτικοί απ' όσο περίμεναν οι Αμερικάνοι:

Τελικά πήγαν 80 χώρες και καταρρίφθηκαν 36 παγκόσμια ρεκόρ. Οι δε Ρώσοι έμειναν στο Αφγανιστάν άλλη μια δεκαετία, αφήνοντας πίσω τους ένα ρημαδιό και προετοιμάζοντας ουσιαστικά την πτώση του δικού τους καθεστώτος.

Αν είχαν δεχτεί το τελεσίγραφο του Κάρτερ και είχαν φύγει εγκαίρως από το Αφγανιστάν, ίσως η ΕΣΣΔ να είχε αντέξει πολύ περισσότερο...

Η 19η Ιουλίου στην Ιστορία

1936. Φασιστικό πραξικόπημα στο Mαρόκο, με αρχηγό τον Φράνκο, απλώνεται και σε αλλες φρουρές της Iβηρικής. Με έφοδό τους, οι εργάτες της Βαρκελώνης αντιμετωπίζουν τους φασίστες πραξικοπηματίες και καταλαμβάνουν τα στρατόπεδα. Είναι ουσιαστικά η αρχή του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.

1940, Ειρηνικός Ωκεανός. Ο Αμερικανικός στόλος σε άσκηση στον Ειρηνικό, ανοιχτά της Χαβάης. Είναι μια από τις σπάνιες φορές που ο στόλος βγαίνει στα ανοιχτά από το λιμάνι του Περλ Χάρμπορ, το οποίο είναι η μόνιμη βάση του.

1940, Ουάσινγκτον. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Φρανκλίνος Ρούσβελτ, ανακοινώνει με ραδιοφωνικό διάγγελμα ότι αποφάσισε να δεχτεί και μια τρίτη θητεία στην προεδρία των ΗΠΑ, παρότι «είχε κάνει πολλά σχέδια για την ιδιωτική του ζωή». «Η συνείδησή μου δεν μου επιτρέπει να αρνηθώ», δήλωσε.

1946, Πολωνία. Στο Κίλτσε γίνεται η μεγαλύτερη σφαγή Εβραίων μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, με 41 νεκρούς και λεηλασίες.

1952, Ελσίνκι. Ο διάσημος Φινλανδός δρομέας Πάαβο Νούρμι ανάβει την Ολυμπιακή Φλόγα στο στάδιο του Ελσίνκι, στην έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων.

1953, Καλιφόρνια. Ο Ντιν Μάρτιν και ο Φρανκ Σινάτρα προβάρουν τους διαλόγους τους για την ταινία «Four For Texas», ένα ουέστερν που γυρίζεται στην έρημο Μοχάβε.

1966, Λας Βέγκας. Ο Φρανκ Σινάτρα και η Μια Φάροου λίγο μετά το γάμο τους στο ξενοδοχείο Sands, στο Λας Βέγκας.

1980, Μόσχα. Ξεκινούν, στο Στάδιο Λένιν, οι Ολυμπιακοί Αγώνες με την πιο θεαματική τελετή έναρξης στην ιστορία του θεσμού.

1988, Ανατολικό Βερολίνο. Ο Μπρους Σπρίνγκστον και η σύντροφός του, Πάτι Σκιάλφα, τραγουδούν μπροστά σε 150.000 ανθρώπους στη μοναδική συναυλία του σταρ στην Ανατολική Ευρώπη.

1996, Ατλάντα. Ξεκινούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες.