Ίλια Θεοτοκά στο CNN Greece: Από την ψυχική ασφυξία στη βία και τις εξαρτήσεις

Και αφού πήραμε μία βαθιά ανάσα, διαπιστώσαμε με… πικρό ρεαλισμό, ότι οι προκλήσεις δεν σταματούν ποτέ. Σχεδόν αμέσως μετά τη σοβαρή υγειονομική κρίση, ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία, και ταυτόχρονα η ενεργειακή κρίση.

Ήταν, επομένως, φυσικό επακόλουθο, να σημειωθούν και παγκόσμιες πληθωριστικές πιέσεις. Και φυσικά το μεγάλο κάδρο, περιλαμβάνει πάντα την κλιματική κρίση που όλοι θέλουμε να ξεχνάμε.

Μπορούμε άραγε με όλη αυτή την ένταση και τις διαρκείς προκλήσεις να απολαύσουμε το θέρος και τις χαρές της ζωής; μπορούμε να ελπίζουμε σε καλύτερες ημέρες και κυρίως, μπορούμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να οικοδομήσουμε την ανθεκτικότητά μας;

Το CNN Greece συνάντησε, πάντως, μία ανθεκτική και νηφάλια επιστήμονα - και λόγω ιδιότητας, αλλά και χαρακτήρα - τη δόκτωρα Ίλια Θεοτοκά, κλινική ψυχολόγο – ψυχοθεραπεύτρια στο Αιγινήτειο νοσοκομείο, με στόχο να μας αναλύσει τον ψυχισμό των ανθρώπων μετά από ένα ανελέητο τσουνάμι κρίσεων και προκλήσεων.

«Είναι λογικό να βιώνουμε μία ψυχική ασφυξία, μία ψυχική συμφόρηση και ακριβώς αυτό το συναίσθημα της μη εκτόνωσης, οδηγεί σε αύξηση των εξαρτήσεων» τονίζει η δρ. Θεοτοκά και αναφέρεται εμφατικά στο αίσθημα απώλειας και αβοηθησίας (helplessness), αλλά και στην προσαρμοστικότητα, υλικό το οποίο βρίσκεται στο DNA όλων των ανθρώπων, επισημαίνοντας:

«Το να νιώθει κανείς ότι θα χάσει, ή έχει χάσει κάτι το οποίο του είναι πολύ σημαντικό για τη ζωή του, το αίσθημα ότι δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του ή τους άλλους αποσταθεροποιεί και εντείνει ψυχολογικά» Παρόλα αυτά, η κοινωνία καλείται να προχωρήσει και θα προχωρήσει. Οι άνθρωποι έχουμε τεράστιες προσαρμοστικές ικανότητες και αυτές ενεργοποιούμε και θα τις ενεργοποιούμε. Οχυρά μας είναι η οικογένεια, η εκπαίδευση, η επένδυση στις ανθρώπινες σχέσεις, η μείωση του στίγματος, η κοινωνική συνοχή».

Η κυρία Θεοτοκά, μιλάει ακόμη για τις γυναικοκτονίες και ότι κρύβουν μία ναρκισιστική προσωπικότητα.

Τονίζει δε, τα δύο διαφορετικά πρόσωπα της πανδημίας, σημειώνοντας χαρακτηριστικά:

«Η πανδημία οδήγησε στην αποσύνδεση με την κοινωνία, και έτσι παρατηρήσαμε το φαινόμενο, από τη μία πλευρά να υπάρχουν στοιχεία εθελοντισμού και αλληλεγγύης, και από την άλλη αποσύνδεση, εγκληματικότητα, ενδοοικογενειακή βία, διαδικτυακό έγκλημα».

Εκτιμώντας τέλος, τον ρόλο του δημόσιου συστήματος υγείας, στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης, τονίζει, ότι ορθώς ενισχύθηκαν οι δομές της υγείας αλλά και ο ψηφιακός μετασχηματισμός, ωστόσο έμειναν πίσω άλλα αναγκαία ζητήματα.

Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης

1. Κυρία Θεοτοκά, θα θέλαμε να μας πείτε πώς διαμορφώνεται η μεταπανδημική εποχή; Ζήσαμε μία πολύ δύσκολη υγειονομική κατάσταση με σοβαρές απώλειες παγκοσμίως, αλλαγές στην οικονομία, την αγορά εργασίας και την καθημερινότητά μας. Όλο αυτό το πρωτοφανές σοκ, αποτυπώθηκε στον ψυχισμό μας. Πλέον οι ειδικοί τονίζουν ότι διάγουμε μία νέα πανδημία μέσα στην πανδημία, αυτή της ψυχικής υγείας. Επίσης, το στρες της πανδημίας, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα επηρεάσει έως και τέσσερις γενιές.

Η πανδημία έχει επιβαρύνει και ψυχολογικά και σωματικά μεγάλη μερίδα των συνανθρώπων μας. Αρκετοί βαρέθηκαν, βίωσαν έντονη μοναξιά, απομακρύνθηκαν από σχέσεις, έπαθαν κατάθλιψη, έχασαν αγαπημένους ανθρώπους, νόσησαν, φοβήθηκαν ότι θα νοσήσουν, περιόρισαν σημαντικές δραστηριότητες, ένιωσαν έλλειψη ελευθερίας. Σημαντική μερίδα των συνανθρώπων μας βίωσε σοβαρότερα ψυχολογικά προβλήματα, όπως, κατάθλιψη, γενικευμένη αγχώδη διαταραχή διαταραχές ύπνου.

Δραματική αύξηση των εξαρτήσεων

Επίσης, σημειώθηκαν σε σημαντικό βαθμό, αύξηση των εξαρτήσεων, του αλκοόλ, της κοκαΐνης και ασφαλώς της εξάρτησης από το διαδίκτυο. Παράλληλα, η πρωτοφανής αυτή κατάσταση, αύξησε την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και την μετατραυματική διαταραχή άγχους. Χαρακτηριστικά, πολλά άτομα ανέφεραν ότι η πανδημία ενέτεινε τα ήδη υπάρχοντα ψυχολογικά τους προβλήματα, ο περιορισμός «άνωθεν» η στέρηση της ελευθερίας, η επιβολή συγκεκριμένων τρόπων μετακίνησης και το Social distancing δημιούργησε ένα αίσθημα ψυχικής συμφόρησης, ψυχικής «ασφυξίας» και μη εκτόνωσης. Αυτό ακριβώς το αίσθημα της μη εκτόνωσης οδήγησε και στην αύξηση των εξαρτήσεων, αλκοόλ, ουσιών και διαδικτύου, γιατί λειτούργησε ως μία διέξοδος, παθολογικής, βέβαια, επίλυσης των αδιεξόδων.

Από την άλλη πλευρά, το «ανοιγόκλειμα» της κοινωνίας επιβάρυνε ψυχολογικά τα άτομα που είχαν ψυχολογικά προβλήματα, αλλά και άτομα που δεν είχαν. Η οικονομική ανασφάλεια και η οικονομική καταστροφή που προκλήθηκε, δημιούργησε έντονο άγχος, απογοήτευση, κατάθλιψη, αίσθημα αβεβαιότητας για το παρόν και για το μέλλον και ασφαλώς προβληματισμό γύρω από την ποιότητα ζωής που μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας και στους αγαπημένους μας.

Οι ομάδες που καθηλώθηκαν

1. Ποιες είναι οι πληθυσμιακές ομάδες που αναμένεται να ταλαιπωρηθούν περισσότερο το προσεχές διάστημα;

Σίγουρα οι άνθρωποι με ψυχολογικά προβλήματα, άνθρωποι που βίωσαν σοβαρές απώλειες αγαπημένων ανθρώπων αλλά και σοβαρές οικονομικές απώλειες. Επίσης, αρκετά παιδιά, έφηβοι και νέοι άνθρωποι που «καθηλώθηκαν» στην κοινωνική και εκπαιδευτική τους πορεία.

Το αίσθημα της αβοηθησίας

1. Εκτός από την υγειονομική κρίση, μία άλλη πρόκληση- για την ακρίβεια πολλές ακόμη- βρίσκονται ante portas: η ενεργειακή, ο πόλεμος στην Ουκρανία που συνεχίζεται δυστυχώς από τον Φεβρουάριο, η κλιματική αλλαγή και ο πληθωρισμός. Αλλεπάλληλες κρίσεις τις οποίες δεν είναι πάντα εύκολο να τις διαχειριστεί ο άνθρωπος. Πώς βλέπετε να διαμορφώνεται η κατάσταση και πώς μπορεί πρακτικά μία κοινωνία να προχωρήσει αλλά και να ονειρευτεί ξανά;

Οι πόλεμοι, η οικονομική κρίση, η κλιματική αλλαγή όλα αυτά σχετίζονται με αισθήματα απώλειας και αβοηθησίας (helplessness), όπως λέμε οι ψυχολόγοι. Το να νιώθει κανείς ότι θα χάσει, ή έχει χάσει κάτι το οποίο του είναι πολύ σημαντικό για τη ζωή του, το αίσθημα ότι δεν μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του ή τους άλλους αποσταθεροποιεί και εντείνει ψυχολογικά προβλήματα και διαταραχές. Η κλιματική αλλαγή επίσης είναι κάτι ιδιαίτερα στρεσογόνο. Άνθρωπος και φύση είναι άμεσα συνδεδεμένα μεταξύ τους, πολλές φορές οι άνθρωποι των πόλεων το ξεχνάμε αυτό. Αν στραφούμε λίγο στη φύση χαλαρώνουμε, το στρες μειώνεται νιώθουμε πιο χαρούμενοι και αισιόδοξοι. Δεν είναι τυχαίο που στους χώρους γραφείων υπάρχουν φυτά, αν κοιτάξουμε για λίγο ένα φυτό την ώρα που εργαζόμαστε, μειώνεται η αρτηριακή πίεση και το στρες.

Συνεπώς, θα πρέπει να ευαισθητοποιούμε ο ένας τον άλλον στην φροντίδα της φύσης, στο να επιβαρύνουμε όσο το δυνατόν λιγότερο τη φύση και το κλίμα. Αυτό γίνεται με συλλογικές ενέργειες και εκπαίδευση από την μικρή ηλικία.

Προσαρμοστικό ον ο άνθρωπος

Παρόλα αυτά, η κοινωνία καλείται να προχωρήσει και θα προχωρήσει. Οι άνθρωποι έχουμε τεράστιες προσαρμοστικές ικανότητες και αυτές ενεργοποιούμε και θα τις ενεργοποιούμε. Οχυρά μας είναι η οικογένεια, η εκπαίδευση, η επένδυση στις ανθρώπινες σχέσεις, η μείωση του στίγματος, η κοινωνική συνοχή.

1. Σε περιόδους κρίσεων, ποια πρέπει να είναι η φιλοσοφία μας και το motto μας; Η πανδημία μας έδειξε ότι οι άνθρωποι είμαστε όλοι μεταξύ μας σε μία στενή αλληλεξάρτηση.

Όπως έλεγε και ο Αϊνστάιν: «Το πέταγμα μίας πεταλούδας στην Κίνα μπορεί να φέρει πλημμύρες στον Αμαζόνιο». Αυτό είναι σημαντικό να μην το ξεχνάμε σε όλες τις περιόδους και τις εκφάνσεις της ζωής μας, ανεξάρτητα από το αν υπάρχει πανδημία, ή κάποια σοβαρή κρίση στην κοινωνία. Το motto μας θα πρέπει να είναι: ό,τι δε σε σκοτώνει σε κάνει πιο δυνατό και για να προχωρήσουμε πρέπει να εστιάζουμε σε αυτά που έχουμε και όχι σε αυτά που δεν έχουμε. Αυτά είναι και τα δικά μου προσωπικά motto.

Το μεγάλο μυστικό: Συνδεδεμένοι με τα συναισθήματά μας

1. Μπορείτε να φανταστείτε την κοινωνία μας μετά από 10 χρόνια; Τελικά πόσο στρες μπορεί να αντέξει η καθημερινότητά μας;

Σίγουρα είμαστε σε υψηλά επίπεδα στρες και έχουμε μάθει να λειτουργούμε σ’ αυτά τα επίπεδα, ασφαλώς, όχι χωρίς συνέπειες. Οι συνέπειες αυτές αφορούν όχι μόνο την ποιότητα ζωής μας και την ποιότητα ζωής που μπορούμε να προσφέρουμε στους αγαπημένους μας και κυρίως στα παιδιά, αλλά αφορούν την σωματική και ψυχική μας υγεία. Πολλές από αυτές τις συνέπειες, είναι μη αναστρέψιμες. Όσο πιο πολύ οι άνθρωποι είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματά μας, αναγνωρίζουμε το πως νιώθουμε και πως εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε, τότε μπορούμε να διαχειριστούμε καλύτερα το στρες αλλά και άλλα ψυχολογικά θέματα.

Η εκμάθηση της ενσυναίσθησης είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία. Ασφαλώς η ψυχοθεραπεία βοηθάει πολύ σε όλα τα παραπάνω, ακόμα και αν δεν είναι μακροχρόνια. Χρησιμοποιούμε συχνά και τις βραχείες ψυχοθεραπείες που είναι πολύ αποτελεσματικές.

Οι γυναικοκτονίες κρύβουν ναρκισιστική προσωπικότητα

1. Βλέπουμε το τελευταίο διάστημα μία σειρά από γυναικοκτονίες και βίαιες κακοποιητικές συμπεριφορές, οι οποίες επαναλαμβάνονται με δραματικό τρόπο. Εκτιμάτε ότι για όλη αυτή τη βία, είναι υπεύθυνη η πανδημία και ο εγκλεισμός;

H γυναικοκτονία είναι μια βαριά εγκληματική συμπεριφορά, που συχνά υποκρύπτει μια βαριά, κακοήθη, ναρκισσιστική προσωπικότητα.

Ένας άνθρωπος που σκοτώνει τη γυναίκα του και μητέρα του παιδιού του είναι αυτονόητο, ότι δεν μπορεί να αγαπά ούτε τα παιδιά του. Η πανδημία ενέτεινε την ένταση, τη βία και μπορεί να είναι μια παράμετρος επιδείνωσης της ενδοοικογενειακής βίας, όχι η κύρια.

Η πανδημία οδήγησε στην αποσύνδεση με την κοινωνία, και έτσι παρατηρήσαμε το φαινόμενο, από τη μία πλευρά να υπάρχουν στοιχεία εθελοντισμού και αλληλεγγύης, και από την άλλη αποσύνδεση, εγκληματικότητα, ενδοοικογενειακή βία, διαδικτυακό έγκλημα. Άνθρωποι που είχαν φοβίες, αυτές εντάθηκαν, καθώς δεν μπορούσαν να εκτονώσουν τον θυμό, ή τον φόβο τους, αυξήθηκε η ενδοοικογενειακή βία, η εγκληματική συμπεριφορά. Θα σας έλεγα επίσης, ότι οι εγκληματικές ομάδες οργανώθηκαν και αυξήθηκε το έγκλημα που σχετίζεται με το διαδίκτυο.

1. Καθώς εργάζεστε και στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, η εκτίμησή σας είναι ότι το δημόσιο σύστημα διαχειρίστηκε την πανδημία και έδωσε τελικά βιώσιμες λύσεις;

Το δημόσιο σύστημα προσπάθησε να δώσει λύσεις σε μία πρωτόγνωρη κατάσταση και το πέτυχε σε ένα βαθμό (η γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης για την πανδημία βοήθησε πολλούς ανθρώπους), από την άλλη πλευρά ωστόσο, η κοινωνία ατόνησε ως προς άλλα συστήματα και παροχές, γιατί ενισχύθηκαν ιδιαίτερα λόγω της πανδημίας, οι δομές της υγείας αλλά και ο ψηφιακός μετασχηματισμός και ορθώς. Όμως, έμειναν πίσω πολλά άλλα θέματα που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης.