Σουηδία και Φινλανδία στο κατώφλι του ΝΑΤΟ: Τι συνεπάγεται η ένταξη στη Συμμαχία

Επιμέλεια - Νοηματική απόδοση: Χρήστος Θ. Παναγόπουλος

Το τελευταίο σημαντικό εμπόδιο για την είσοδο των δύο εθνών στο μπλοκ απομακρύνθηκε, μετά και το συμβιβασμό που επήλθε την Τρίτη στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, με την Τουρκία να αποσύρει τελικά την αρνητική της θέση έναντι της ένταξης των δύο σκανδιναβικών χωρών στη Συμμαχία.

Μετά και την εξέλιξη αυτή, οι δύο χώρες αναμένεται πλέον να καταστούν και μάλιστα με διαδικασίες – εξπρές πλήρη μέλη του ΝΑΤΟ, γεγονός που συνεπάγεται την ενίσχυση της ανατολικής πτέρυγας του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και μάλιστα μέσα σε διάστημα λίγων μηνών από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις;

Η Σουηδία και η Φινλανδία ανακοίνωσαν αμφότερες την πρόθεσή τους να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ τον Μάιο, αφού η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσε μια ξαφνική αρνητική μεταστροφή της Μόσχας απέναντι στην ένταξη των δύο χωρών στο νατοϊκό μπλοκ.

Η ανακοίνωση αυτή χαιρετίστηκε από όλους σχεδόν τους ηγέτες του ΝΑΤΟ - αλλά υπήρχε ένα σημαντικό εμπόδιο. Ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, δήλωσε ότι δεν έβλεπε «θετικά» την ένταξη και των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ, κατηγορώντας τις ότι υποθάλπουν «κουρδικές τρομοκρατικές οργανώσεις».

Βάσει του κανονιστικού πλαισίου που διέπει την οργάνωση και λειτουργία του ΝΑΤΟ, ένα και μόνο κράτος – μέλος μπορεί να ασκήσει βέτο στο αίτημα ένταξης μιας υποψήφιας χώρας – μέλους.

Ωστόσο, την Τρίτη (28/06) επιτεύχθηκε μια σημαντική διπλωματική τομή μεταξύ των τριών χωρών (Τουρκία, Σουηδία, Φινλανδία). Άγκυρα, Στοκχόλμη και Ελσίνκι αντίστοιχα συνυπέγραψαν ένα τριμερές μνημόνιο, με την Τουρκία να αίρει τελικά τις αντιρρήσεις της και να καλωσορίζει τις δύο χώρες επίσημα στη νατοϊκή «οικογένεια».

«Στο ΝΑΤΟ, αποδεικνύουμε πάντα ότι ανεξάρτητα από τις διαφορές μας, μπορούμε να καθίσουμε να βρούμε κοινό έδαφος και να επιλύσουμε τα όποια ζητήματα. Η πολιτική των ανοικτών θυρών του ΝΑΤΟ ήταν μια ιστορική επιτυχία», δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ στους δημοσιογράφους στη Μαδρίτη.

Την Τετάρτη, το ΝΑΤΟ κάλεσε επίσημα τη Σουηδία και τη Φινλανδία να ενταχθούν στο μπλοκ, δίνοντας το έναυσμα για την έναρξης μιας διαδικασίας πολλών σταδίων, η οποία θα ολοκληρωθεί με την πλήρη ένταξη και των δύο χωρών.

Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Ο κ. Στόλτενμπεργκ δήλωσε την Τετάρτη ότι αναμένει από τη Σουηδία και τη Φινλανδία να γίνουν γρήγορα μέλη της στρατιωτικής συμμαχίας.

Η πρόσκληση αυτή πυροδοτεί την έναρξη μιας διαδικασίας ένταξης σε επτά στάδια. Καταλυτικό στοιχείο σε αυτή την πορεία διαδραματίζουν οι συνομιλίες μεταξύ του ΝΑΤΟ και των υποψήφιων χωρών. Οι υποψήφιες χώρες πρέπει να αποδεχτούν επίσημα τις υποχρεώσεις που συνεπάγεται η ιδιότητα του κράτους - μέλους και στη συνέχεια οι σημερινές χώρες - μέλη υπογράφουν ένα πρωτόκολλο προσχώρησης, προτού το επικυρώσουν μεμονωμένα στην πατρίδα τους.

«Χρειαζόμαστε μια διαδικασία επικύρωσης σε 30 κοινοβούλια - αυτό παίρνει πάντα κάποιο χρόνο, αλλά περιμένω επίσης ότι αυτή θα προχωρήσει μάλλον γρήγορα, επειδή οι σύμμαχοι είναι έτοιμοι να προσπαθήσουν να κάνουν αυτή τη διαδικασία επικύρωσης να συμβεί το συντομότερο δυνατό», εξήγησε ο Στόλτενμπεργκ την Τετάρτη.

Μετά από αυτό, η υποψήφια προς ένταξη στο ΝΑΤΟ χώρα καλείται επίσημα να προσχωρήσει στη Συνθήκη της Ουάσινγκτον, δηλαδή το ιδρυτικό έγγραφο της συμμαχίας.

Το ΝΑΤΟ εφαρμόζει πολιτική «ανοικτών θυρών»: αυτό σημαίνει πως οποιαδήποτε χώρα μπορεί να προσκληθεί προς ένταξη, εάν εκδηλώσει ενδιαφέρον κι εφόσον είναι ικανή και πρόθυμη να τηρήσει τις αρχές της ιδρυτικής συνθήκης του μπλοκ, δηλαδή τη Συνθήκη της Ουάσινγκτον.

Η διαδικασία επικύρωσης διαρκεί συνήθως περίπου ένα έτος και ξεκινά από την υπογραφή του πρωτοκόλλου προσχώρησης από τα υφιστάμενα μέλη έως την προσχώρηση της χώρας στη Συνθήκη της Ουάσινγκτον.

Όμως ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προσδώσει έναν πρωτοφανή χαρακτήρα επείγοντος στην ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας και το χρονοδιάγραμμα θα μπορούσε να επιταχυνθεί αναλόγως.

Ο χάρτης με τις χώρες του ΝΑΤΟ

Πώς αντέδρασαν οι ηγέτες;

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν εξήρε την πρόοδο των συνομιλιών με την Τουρκία, λέγοντας ότι στέλνει ένα σαφές μήνυμα στη Ρωσία ότι το ΝΑΤΟ είναι ενωμένο και αναπτύσσεται.

«Η απόφαση της Σουηδίας και της Φινλανδίας να απομακρυνθούν από την ουδετερότητα και την παράδοση της ουδετερότητας και να ενταχθούν στη συμμαχία του ΝΑΤΟ θα μας κάνει πιο δυνατούς και πιο ασφαλείς και το ΝΑΤΟ πιο ισχυρό», δήλωσε ο Μπάιντεν.

«Κατά τη γνώμη μου, στέλνουμε ένα αδιαμφισβήτητο μήνυμα, ότι το ΝΑΤΟ είναι ισχυρό, ενωμένο και τα βήματα που κάνουμε κατά τη διάρκεια αυτής της συνόδου κορυφής θα αυξήσουν περαιτέρω τη συλλογική μας δύναμη», πρόσθεσε ο Αμερικανός πρόεδρος.

Ο Μπάιντεν δήλωσε ότι η ένταξη των δύο σκανδιναβικών χωρών είναι ένα σημάδι ότι οι στόχοι του Πούτιν έχουν αποτύχει.

«Ο Πούτιν επεδίωκε τη φινλανδοποίηση της Ευρώπης», είπε, αναφερόμενος στη λεγόμενη δυναμική της φινλανδοποίησης που είδε τη Ρωσία να κυριαρχεί επί δεκαετίες στην εξωτερική πολιτική της μικρότερης γειτονικής χώρας.

«Θα πετύχει τη “ΝΑΤΟποίηση” της Ευρώπης, και αυτό ακριβώς δεν ήθελε, αυτό ακριβώς πρέπει να γίνει για να υπάρξει εγγύηση ως προς την ασφάλεια της Ευρώπης. Και νομίζω ότι είναι απαραίτητο", δήλωσε ο Μπάιντεν.

Επιπλέον, η κίνηση αυτή έγινε δεκτή με ικανοποίηση σε όλες τις χώρες που αποτελούν το ανατολικό μέτωπο του ΝΑΤΟ, πολλές από τις οποίες έχουν εκφράσει την ανησυχία τους ότι θα μπορούσαν να είναι οι επόμενες στο στόχαστρο της Ρωσίας, εάν επιτύχει στην Ουκρανία.

Η πρωθυπουργός της Εσθονίας Κάγια Κάλλας δήλωσε ότι «το βήμα που έγινε, είναι σημαντικό» και ο πρόεδρος της Λιθουανίας Γκιτάνας Ναουσέδα το χαρακτήρισε «θαυμάσια είδηση».

Τι συνεπάγεται η ένταξη στο ΝΑΤΟ;

Ο λόγος για τον οποίο οι περισσότερες χώρες εντάσσονται στο ΝΑΤΟ είναι το άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, το οποίο ορίζει ότι όλοι οι υπογράφοντες θεωρούν την επίθεση εναντίον ενός μέλους ως επίθεση εναντίον όλων των χωρών – μελών που απαρτίζουν το μπλοκ.

Το άρθρο 5 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της Συμμαχίας από τότε που ιδρύθηκε το 1949 ως αντίβαρο στην τότε Σοβιετική Ένωση.

Το νόημα του Συμφώνου, και συγκεκριμένα του άρθρου 5, ήταν να αποτρέψει τους Σοβιετικούς από το να επιτίθενται σε φιλελεύθερες δημοκρατίες που δεν είχαν στρατιωτική ισχύ. Το άρθρο 5 εγγυάται ότι οι πόροι ολόκληρης της Συμμαχίας - συμπεριλαμβανομένου του τεράστιου στρατού των ΗΠΑ - μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία οποιουδήποτε μεμονωμένου κράτους - μέλους, όπως μικρότερες χώρες που θα ήταν ανυπεράσπιστες χωρίς τους συμμάχους τους. Η Ισλανδία, για παράδειγμα, δεν έχει μόνιμο στρατό.

Ο πρώην ηγέτης της Σουηδίας Καρλ Μπιλντ δήλωσε στο CNNi ότι δεν προέβλεψε την κατασκευή νέων μεγάλων στρατιωτικών βάσεων σε καμία από τις δύο χώρες, εάν προσχωρούσαν. Είπε ότι η ένταξη στη Συμμαχία θα σήμαινε πιθανότατα περισσότερη κοινή στρατιωτική εκπαίδευση και σχεδιασμό μεταξύ της Φινλανδίας, της Σουηδίας και των 30 σημερινών μελών. Οι σουηδικές και φινλανδικές δυνάμεις θα μπορούσαν επίσης να συμμετάσχουν σε άλλες επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ σε όλο τον κόσμο, όπως αυτές στις χώρες της Βαλτικής, όπου σε αρκετές βάσεις υπάρχουν πολυεθνικά στρατεύματα.

«Θα υπάρξουν προετοιμασίες για απρόβλεπτες καταστάσεις ως μέρος της αποτροπής οποιωνδήποτε περιπετειών που μπορεί να σκέφτονται οι Ρώσοι», δήλωσε ο Μπιλντ. «Η πραγματική αλλαγή θα είναι αρκετά περιορισμένη», συνέχισε ο ίδιος.

Χρονολόγιο με τις χώρες που προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ

• 1949

Ιδρύεται το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, με ιδρυτικά μέλη το Βέλγιο, τον Καναδά, τη Δανία, τη Γαλλία, την Ισλανδία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο, τις Κάτω Χώρες, τη Νορβηγία, την Πορτογαλία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

• 1952

Ελλάδα, Τουρκία

• 1955

Δυτική Γερμανία

• 1982

Ισπανία

• 1999

Τσεχική Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία

• 2004

Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία

• 2009

Αλβανία, Κροατία

• 2017

Μαυροβούνιο

• 2020

Βόρεια Μακεδονία

Γιατί Φινλανδία και Σουηδία δεν είχαν ενταχθεί εξαρχής στο ΝΑΤΟ;

Ενώ άλλες σκανδιναβικές χώρες όπως η Νορβηγία, η Δανία και η Ισλανδία ήταν αρχικά μέλη της Συμμαχίας, η Σουηδία και η Φινλανδία δεν προσχώρησαν στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο για ιστορικούς και γεωπολιτικούς λόγους.

Τόσο η Φινλανδία, η οποία κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Ρωσία το 1917 μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων, όσο και η Σουηδία υιοθέτησαν ουδέτερη στάση εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, αρνούμενες να ευθυγραμμιστούν είτε με τη Σοβιετική Ένωση είτε με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η πολιτική ουδετερότητας της Σουηδίας χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1800, όταν η χώρα έμεινε σταθερά έξω από τις ευρωπαϊκές συγκρούσεις.

Ο βασιλιάς της Γουσταύος ΙΔ' υιοθέτησε επίσημα αυτό το ουδέτερο καθεστώς το 1834, σύμφωνα με το ΝΑΤΟ, και η Σουηδία διακήρυξε μια πολιτική «μη πολεμικότητας» κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου - επιτρέποντας στα ναζιστικά στρατεύματα να περάσουν από το έδαφός της στη Φινλανδία, ενώ παράλληλα δέχθηκε Εβραίους πρόσφυγες.

Η Σουηδία επέλεξε να διατηρήσει το ουδέτερο καθεστώς της και μετά τη λήξη του πολέμου.

Η ουδετερότητα της Φινλανδίας αποδείχθηκε ιστορικά πιο δύσκολη, καθώς μοιραζόταν μακρά σύνορα με μια αυταρχική υπερδύναμη.

Μια φινλανδο-σοβιετική συνθήκη γνωστή και ως Συμφωνία Φιλίας, που υπογράφηκε το 1948 και παρατάθηκε κατά καιρούς κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, απαγόρευε στη Φινλανδία να συμμετάσχει σε οποιαδήποτε στρατιωτική συμμαχία θεωρούνταν εχθρική προς την ΕΣΣΔ ή να επιτρέψει μια δυτική επίθεση μέσω του φινλανδικού εδάφους.

Για να διατηρήσουν την ειρήνη, οι Φινλανδοί υιοθέτησαν μια ρύθμιση που μερικές φορές αποκαλείται «φινλανδοποίηση», στην οποία οι ηγέτες προσχωρούσαν κατά καιρούς στις σοβιετικές απαιτήσεις. Ο όρος επινοήθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και έχει εφαρμοστεί και σε άλλες χώρες, στις οποίες μια υπερδύναμη ασκεί έλεγχο σε μικρότερα γειτονικά κράτη.

Οι πράξεις εξισορρόπησης και των δύο χωρών έληξαν, ουσιαστικά, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Σουηδία και η Φινλανδία εντάχθηκαν μαζί στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1995 και ευθυγράμμισαν σταδιακά τις αμυντικές τους πολιτικές με τη Δύση, αποφεύγοντας, ωστόσο, να ενταχθούν άμεσα στο ΝΑΤΟ.

Πώς η εισβολή της Ρωσίας άλλαξε τα πάντα

Η Σουηδία και η Φινλανδία προσεγγίζουν τη Δύση σε θέματα ασφάλειας από τότε που εντάχθηκαν στην ΕΕ λίγο μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Όμως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στα τέλη Φεβρουαρίου του 2022 επιτάχυνε δραματικά αυτή τη διαδικασία, ωθώντας τις να τραβήξουν τη σκανδάλη για την ένταξη στο ΝΑΤΟ.

Εάν το Κρεμλίνο ήταν πρόθυμο να εισβάλει στην Ουκρανία -μια χώρα με 44 εκατομμύρια ανθρώπους, ΑΕΠ περίπου 516 εκατομμυρίων δολαρίων και ένοπλες δυνάμεις 200.000 ενεργών στρατιωτών- τι θα εμπόδιζε τον Πούτιν να εισβάλει σε μικρότερες χώρες όπως η Φινλανδία ή η Σουηδία;

«Όλα άλλαξαν όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία», δήλωσε η Φινλανδή πρωθυπουργός Σάνα Μάριν τον Απρίλιο και πρόσθεσε: «Η νοοτροπία των ανθρώπων στη Φινλανδία, αλλά και στη Σουηδία, άλλαξε και μετατοπίστηκε πολύ δραματικά».

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο, η δημόσια υποστήριξη της Φινλανδίας για την ένταξη στο ΝΑΤΟ είχε «εκτοξευθεί» από περίπου 30% σε σχεδόν 80% σε ορισμένες δημοσκοπήσεις. Η πλειοψηφία των Σουηδών ενέκρινε επίσης την ένταξη της χώρας τους στη συμμαχία, σύμφωνα με τις εκεί δημοσκοπήσεις.

Πώς αντέδρασε η Ρωσία;

Η Ρωσία κατακεραύνωσε την απόφαση της Φινλανδίας και της Σουηδίας τον Μάιο να επιδιώξουν την ένταξή τους στη συμμαχία. Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών της, Σεργκέι Ριμπάκοφ, δήλωσε τότε ότι «η κίνηση αυτή θα ήταν ένα λάθος με εκτεταμένες συνέπειες», σύμφωνα με το ρωσικό κρατικό πρακτορείο ειδήσεων TASS.

Μετά τις δηλώσεις αυτές ακολούθησαν παρόμοιες απειλές από υψηλόβαθμους αξιωματούχους της Μόσχας. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ δήλωσε μετά την ανακοίνωση ότι «η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν κάνει τον κόσμο πιο σταθερό και ασφαλή».

Πρόσθεσε δε ότι «η αντίδραση της Ρωσίας θα εξαρτηθεί από το πόσο μακριά και πόσο κοντά στα σύνορά μας θα κινηθεί η στρατιωτική υποδομή του ΝΑΤΟ».

Η Ρωσία μοιράζεται σήμερα περίπου 755 μίλια (σ.σ. περίπου 1.205 χιλιόμετρα) χερσαίων συνόρων με πέντε μέλη του ΝΑΤΟ, σύμφωνα με τη Συμμαχία. Η προσχώρηση της Φινλανδίας θα σήμαινε ότι ένα έθνος, με το οποίο η Ρωσία μοιράζεται σύνορα 830 μιλίων θα καθίστατο κι επίσημα στρατιωτικά ευθυγραμμισμένο με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Η προσθήκη της Φινλανδίας και της Σουηδίας θα ωφελούσε επίσης τη Συμμαχία, γεγονός που θα απογοήτευε τη Ρωσία. Και οι δύο είναι σοβαρές στρατιωτικές δυνάμεις, παρά τους μικρούς πληθυσμούς τους.

Όμως ο Πούτιν είναι μέχρι στιγμής πιο συγκρατημένος στη ρητορική του από ό,τι ορισμένοι αξιωματούχοι του. Τον περασμένο μήνα δήλωσε «η Ρωσία δεν έχει κανένα πρόβλημα με αυτά τα κράτη», προσθέτοντας ότι «η επέκταση του ΝΑΤΟ δεν αποτελεί άμεση απειλή για τη Ρωσία».

«Αλλά η επέκταση της στρατιωτικής υποδομής σε αυτό το έδαφος θα προκαλέσει σίγουρα την αντίδρασή μας. Θα δούμε ποια θα είναι αυτή με βάση τις απειλές που θα δημιουργηθούν για εμάς», πρόσθεσε στον Οργανισμό του Συμφώνου Συλλογικής Ασφάλειας στη Μόσχα.

Γιατί η Ρωσία διάκειται αρνητικά έναντι του ΝΑΤΟ;

Ο Πούτιν βλέπει τη Συμμαχία ως μια γραμμή άμυνας κατά της Ρωσίας, παρά το γεγονός ότι πέρασε μεγάλο μέρος της μετασοβιετικής εποχής, εστιάζοντας σε θέματα όπως η τρομοκρατία και η διατήρηση της ειρήνης.

Πριν από την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, ο Ρώσος πρόεδρος είχε καταστήσει σαφές ότι πιστεύει πως το ΝΑΤΟ είχε πλησιάσει πολύ κοντά στη Ρωσία και θα πρέπει να απογυμνωθεί στα σύνορά του της δεκαετίας του 1990, πριν από την ένταξη στη στρατιωτική συμμαχία ορισμένων χωρών που είτε γειτονεύουν με τη Ρωσία είτε ήταν πρώην σοβιετικά κράτη.

Η επιθυμία της Ουκρανίας να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ και η ιδιότητά της ως εταίρου του ΝΑΤΟ - που θεωρείται ως ένα βήμα στο δρόμο προς την ενδεχόμενη πλήρη ένταξη – ήταν μία από τις πολυάριθμες αιτίες που επικαλέστηκε ο Πούτιν σε μια προσπάθεια να δικαιολογήσει την εισβολή.

Τραγική ειρωνεία, εντέλει, για τον ίδιο στάθηκε το γεγονός ότι η εισβολή του στην Ουκρανία έδωσε στη Συμμαχία νέο σκοπό και αύξησε τη δύναμή της.

Sweden and Finland are on the cusp of joining NATO. Here's why that matters, and what comes next - By Rob Picheta and Joshua Berlinger, CNNi