Περπατώντας με τον Όμηρο στις Καστροπολιτείες: 3.500 χρόνια ιστορίας στην άκρη της Πελοποννήσου

Έχω μπει μέσα στο Κάστρο, όμως, και βέβαια έχω περπατήσει δίπλα του δεκάδες φορές, έχω φάει κι έχω πιει στη «σκιά» του, έχω χαζέψει από την άκρη του ένα από τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα.

Δεν χρειάζεται να έχεις περπατήσεις κάθε γωνιά μιας πόλης, εξάλλου, για να πάρεις την αίσθησή της. Ακόμη κι αν αυτή είναι μια καστροπολιτεία-φάντασμα, ή ίσως ιδιαίτερα τότε.

Η Μεθώνη, στην άκρη της νοτιοανατολικής Πελοποννήσου, είχε την τύχη και την ατυχία συνάμα να είναι ένα από τα σημαντικότερα σημεία ελέγχου της Μεσογείου, μαζί με την Κορώνη και το Ναυαρίνο (Πύλος), ένα τρίγωνο που καθόρισε για αιώνες την ιστορία της ανατολικής Μεσογείου.

Πάνω στα 3.500 χρόνια ιστορίας της Μεθώνης έχουν σφαχτεί Μεσσήνιοι, Λάκωνες, Αθηναίοι, Τούρκοι, Βενετοί, Ναΐτες ιππότες και πειρατές για τα λίγα τετραγωνικά μέτρα της.

Σήμερα, απέναντι από τη Σαπιέντζα με τον εμβληματικό φάρο και τα αγριοκάτσικα και σε απόσταση αναπνοής από την Πύλο -το ιστορικό για πολλούς λόγους Ναυαρίνο- η Μεθώνη απλώνεται γύρω από το Κάστρο της, το οποίο πολλοί βλέπουν, λίγοι όμως γνωρίζουν τη σημασία του.

Κι όπως όλη η Μεσσηνία -και ειδικότερα το νότιο άκρο της-, η πόλη μαρτυρά όλη την ανθρώπινη ιστορία στον ελλαδικό χώρο, από την εποχή που ο μύθος μπλεκόταν με την πραγματικότητα έως τα χρόνια της Επανάστασης και της δημιουργίας αυτής της χώρας.

Η γέφυρα ανάμεσα στον Όμηρο και την ιστορία

Η Μεθώνη υποτίθεται ότι ήταν μια από τα επτά ευναιόμενα πτολίεθρα (όμορφες πόλεις), που ο Αγαμέμνονας προσέφερε στον Αχιλλέα για να τον ηρεμήσει μετά που του πήρε τη σκλάβα.

Γεγονός είναι ότι η πόλη κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους και αναφέρεται με διάφορα ονόματα από διάφορους ιστορικούς και περιηγητές όπως ο Θουκυδίδης, ο Παυσανίας και ο Προκόπιος.

Σε καμία περίπτωση δεν είναι βέβαια το παλαιότερο ούτε το σημαντικότερο αρχαιολογικό σημείο της ευρύτερης περιοχής· λίγα χιλιομετρα πιο κει, πάνω από την Πύλο, το Παλάτι του Νέστορα ενώνει καλύτερα κι από την ίδια την Τροία τα Έπη του Ομήρου με την ιστορική αλήθεια, το μύθο με την πραγματικότητα, την εποχή του Χαλκού με εκείνη του Σιδήρου, την προϊστορία, τελικά, με την ιστορία.

Το παλάτι, το οποίο αποτελεί πεδίο διαρκών αρχαιολογικών ερευνών και μελετών αλλά είναι πλήρως επισκέψιμο, θεωρείται ότι έχτισε ο πανίσχυρος βασιλιάς Νέστορας ο οποίος είχε καταπλεύσει με 90 πλοία στην Τροία και είναι δείγμα, όπως κι εκείνο του Αγαμέμνωνα, ενός πολιτισμού ιδιαίτερα προηγμένου και κυρίως εξαιρετικά εκλεπτυσμένου για την εποχή του:

Του Μυκηναϊκού.

Πανοραμική εικόνα του Ανακτόρου του Νέστορα @Wikipedia

Όλα αυτά τελείωσαν ένα πρωί που κάτι κατσαπλιάδες κατέβηκαν από τα βόρεια κρατώντας ένα ως τότε άγνωστο μέταλλο: οι απολίτιστοι Δωριείς συνέτριψαν και κατέσφαξαν τους Μυκηναίους, διέλυσαν το θαυμαστό πολιτισμό τους, τον αντικατέστησαν με στρατιωτικού τύπου καθεστώτα και άλλαξαν όχι τον τοπικό αλλά τον παγκόσμιο ρου της ανθρώπινης εξέλιξης, επειδή είχαν το «μαγικό» σίδερο.

Άλλη μια απόδειξη ότι στην ιστορία δεν κερδίζει πάντα ούτε ο καλύτερος, ούτε ο πιο πολιτισμένος, κερδίζει αυτός που κερδίζει και τα πράγματα πάνε απλώς παρακάτω.

Για καλή δική μας τύχη και κακή δική του, το Ανάκτορο του Νέστορα καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά, γύρω στο 1.200 π.Χ. με συνέπεια πολλά από τα αντικειμενα σε αυτό και κυρίως πήλινες πλάκες, να «ψηθούν» και να ανακαλυφθούν σε πολύ καλή κατάσταση, δίνοντάς μας έναν τεράστιο θησαυρό από κείμενα της Γραμμικής Β'.

Στην ευρύτερη περιοχή έχουν γίνει πολλές ανασκαφές, οι οποίες αποκάλυψαν ίχνη οικισμού της πρωτοελλαδικής εποχής, δηλαδή από την 3η χιλιετία π.X.

«Τα ευρήματα της πρωτοελλαδικής εποχής από τα παράλια της περιοχής, τόσο τα ανασκαφικά όσο και τα επιφανειακά, αποδεικνύουν ότι η περιοχή του όρμου του Ναυαρίνου και της Βοϊδοκοιλιάς, ανήκαν στην επικράτεια της λεγόμενης "Πρωτοελλαδικής Κοινής", δηλαδή, στο σύνολο του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά το δεύτερο μισό της τρίτης χιλιετίας π.X. Αυτός είναι ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της ηπειρωτικής Ελλάδος και αυτή ήταν η πρώτη εποχή των μεγάλων εμπορικών ανταλλαγών και επικοινωνιών μέσω της θάλασσας», έχει γράψει σχετικά ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Σ. Κορρές που πραγματοποίησε τις ανασκαφές.

Μετά την κάθοδο των Δωριαίων, η Μεθώνη ερήμωσε, καθώς οι Μεσσήνιοι την εγκατέλειψαν και οι Λάκωνες εγκατέστησαν εποίκους, παλιά και παγκόσμια πρακτική.

Το κάστρο της Μεθώνης, από την παραλία @Wikipedia

Η πόλη ξαναερήμωσε το 220 π.Χ. όταν Ιλλυροί πειρατές έκαναν ντου και υποδούλωσαν σχεδόν όλον τον πληθυσμό και μετά το 365 μ.Χ όταν έγινε μεγάλος σεισμός και τη χτύπησε ένα ασυνήθιστα μεγάλο τσουνάμι.

Από τους Βυζαντινούς χρόνους την πόλη άλλαζαν μεταξύ τους οι Βενετοί (που έχτισαν και το Κάστρο τον 11ο-12ο αιώνα), οι Τούρκοι, οι Σαρακηνοί πειρατές, οι Έλληνες, ενώ της έχουν επιτεθεί έως και Ναΐτες ιππότες αλλά και οι Ρώσοι των Ορλώφ.

Εννοείται ότι κάθε φορά που η πόλη καταλαμβανόταν από κάποιον, ακολουθούσε κατά κανόνα και μια σφαγή του γενικού πληθυσμού.

Σήμερα το Κάστρο της Μεθώνης στέκει άδειο στην απεραντοσύνη του και σε αυτό συνεχίζονται οι αρχαιολογικές έρευνες. Υπάρχουν οργανωμένες ξεναγήσεις από ανθρώπους που μπορούν να στρέψουν το βλέμμα του επισκέπτη στο απρόσμενο και όμως πολύ σημαντικό και να του δώσουν μια γεύση από την τεράστια ιστορία αυτής της εσχατιάς της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η συντήρηση - Ένα διαρκές ζήτημα

Σχετικά με τη συντήρησή του Κάστρου οι φωνές που ζητούν άμεσα και αποτελεσματικά έργα είναι πολλές στην τοπική κοινωνία και όχι μόνο.

Οι πάμπολλες πιέσεις έφεραν κάποιο αποτέλεσμα, τον Απρίλιο του 2021 όταν υπεγράφη σύμβαση, συνολικού προϋπολογισμού 475.000,00€, με συμβαλλόμενους φορείς το ΥΠΠΟΑ, την Περιφέρεια Πελοποννήσου, και τον Δήμο Πύλου-Νέστορος για την αποκατάσταση και ανάδειξη του Κάστρου.

Πηγές του Δήμου Πύλου-Νέστορος, παρόλα αυτά, λένε ότι τα χρήματα δεν επαρκούν. Ναι μεν έγιναν κάποια έργα που πρόλαβαν κυριολεκτικά στο παρά 5' την κατάρρευση συγκεκριμένων σημείων του μνημείου, αλλά θα χρειάζονταν «τουλάχιστον 4-5 εκατομμύρια» ώστε να γίνουν όλες οι απαραίτητες εργασίες.

Ένα μείζον θέμα παραμένει ο καθαρισμός της έκτασης εντός του κάστρου, τον οποίον αναλαμβάνει ο Δήμος, αλλά και ο φωτισμός του, ο οποίος δεν έχει προχωρήσει, παρότι έχει γίνει η σχέτική μελέτη, που και πάλι εκπονήθηκε με πρωτοβουλία του Δήμου.

Το ίδιο το Κάστρο αποφέρει έσοδα περί τις 150.000 ευρώ το χρόνο από την επισκέψιμοτητά του.

Το Κάστρο φωταγωγημένο ή μη είναι ίσως το καλύτερο διακοσμητικό που θα μπορούσε να έχει ένα παραθεριστικό κέντρο, όπως η μικρή μετεπανεστατική πόλη της Μεθώνης, μια πόλη που δεν χτίστηκε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, όπως θα υπέθεταν πολλοί, δεν είναι «τουρκοχώρι» όπως τα λένε οι ντόπιοι, την έχτισαν οι Γάλλοι μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1829.

Ο Καποδίστριας, που ήταν το πιο φωτισμένο μυαλό που έχει κυβερνήσει ποτέ τη χώρα κι εμείς τον δολοφονήσαμε, ίδρυσε εδώ, τι άλλο; Το πρώτο σχολείο.

Την ιστορία του Κάστρου με λεπτομέρειες μπορείτε να την αναζητήσετε σε διάφορα βιβλία. «Όταν εξασφαλιστεί αναστηλωτικά η στερέωση του κάστρου, οι ανασκαφές θα μπορέσουν να φέρουν στο φως όσους θησαυρούς εξακολουθούν να κρύβονται στην πάλαι ποτέ πλούσια Μεθώνη. Άλλοι αποδεικνύοντας μια προνομιούχο εξέλιξη, άλλοι μαρτυρώντας μια ιδιαίτερη ευαισθησία. Άλλοι θαμμένοι στη γη, άλλοι βυθισμένοι στη θάλασσα, αλλά όλοι κλεισμένοι στη φλύαρη σιωπή τους. Ο Χρόνος και ο Άνθρωπος μετατόπισαν και συσσώρευσαν τα χώματα, θάβοντας πολύτιμες μαρτυρίες του παρελθόντος. Η μανία της Φύσης έριξε κτίσματα κι έστειλε στο βυθό τα πλεούμενα που αγνόησαν τις ιδιοτροπίες της. Ό, τι γλίτωσε από τους σεισμούς, από τους κατακτητές, από τους αρχαιοκάπηλους, κούρνιασε κάτω από τα χώματα και τις πέτρες. Οι θησαυροί οι πιο πολύτιμοι είναι κατά βάθος οι θησαυροί που δεν γυαλίζουν αρκεί να υπάρχει η ευαισθησία που αποτιμάει και η γνώση που μελετάει. Η οφειλή προς την πολιτιστική κληρονομιά είναι ανυπολόγιστη η ζημιά που υπέστη, μεγάλη η έγνοια για τη διαφύλαξή της, για την ώρα μικρή. Είναι καλό να ονειρεύονται οι άνθρωποι είναι σωτήρια καλύτερο να ξέρουν τι θα κάνουν όταν ξυπνήσουν», όπως γράφει στο δικό του βιβλίο, «Η Μεθώνη και η ιστορία, η Βενετία και η εξουσία», ο Παναγιώτης Φουτάκης.

Μια αρχαία πόλη στις πλαγιές της Ιθώμης

Για τη Μεθώνη και το κάστρο της έχει γράψει και ο Πέτρος Θέμελης, ο σπουδαίος αυτός αρχαιολόγος μας, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην ανασκαφή και ανάδειξη ενός άλλου αρχαιολογικού θαύματος της Μεσσηνίας, της Αρχαίας Μεσσήνης, που σκαρφαλωμένη στην πλαγιά της Ιθώμης αγναντεύει έναν από τους πιο πλούσιους κάμπους της γης.

Το Εκκλησιαστήριο ή «Ωδείον» της Αρχαίας Μεσσήνης. @Wikipedia

Την Αρχαία Μεσσήνη «δώρισε» ο Θηβαίος Επαμεινώνδας στους Μεσσήνιους το 370 π.Χ ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου κράτους τους, το οποίο είχε ως βασικό, αν όχι μοναδικό, αντικείμενο να κρατάει τους Σπαρτιάτες απασχολημένους και αποδυναμωμένους.

Μια βόλτα στη θαυμαστή ανασκαφή της πόλης είναι όχι απλώς ένα ταξίδι στο χρόνο, αλλά μια σχεδόν μεταφυσική εμπειρία. Και σίγουρα ένα τεράστιο μάθημα ιστορίας, αρχιτεκτονικής και αρχαιολογίας, χωρίς καν να χρειάζονται λόγια για να στο διδάξουν.

Η Μεθώνη, σαν τον Μυστρά, την πάνω πόλη στη Μονεμβασιά και το Κάστρο της Πύλου, είναι μια νεκρή καστροπολιτεία κατοικημένη πλέον μόνο από φαντάσματα. Κάποτε μέσα από τα τείχη της έμεναν ως και 30.000 άνθρωποι, κυριολεκτικά ο ένας πάνω στον άλλον. Το πόσοι σφαγιάστηκαν εδώ ανά τους αιώνες, είναι άγνωστο.

Σε αντίθεση με την Κορώνη και τη Μονεμβασιά, αλλά και πολλές καστροπολιτείες στη χώρα, η ανθρώπινη παρουσία κάποια στιγμή διεκόπη και πλέον ως αρχαιολογικός χώρος δεν θα εποικιστεί ποτέ.

Το Κάστρο της Κορώνης @Wikipedia

Το «Νιόκαστρο» της Πύλου @Wikipedia

Οι αρχαιολογικές έρευνες στο Κάστρο της Μεθώνης έδειξαν, ανάμεσα σε άλλα πολλά και ενδιαφέροντα και το αυτονόητο: Συχνά στην κατασκευή του ενετικού κάστρου χρησιμοποιήθηκαν, ως υλικά οικοδομής, στελέχη από αρχαίους ναούς και κάθε είδους κτίρια, διαφορων περιόδων.

Σ' αυτό που σήμερα είναι ένα μεσαιωνικό αξιοθέατο, μεσοτοιχία με πολύβουες ταβέρνες, σπίτια, την παραλία και πλακόστρωτα δρομάκια, έχουν ενσωματωθεί 3.500 χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης δραστηριότητας και μάλιστα στην ανώτερη μορφή της: Την αρχιτεκτονική και την κατασκευή.

Στο τέρμα κάτω-αριστερά της Πελοποννήσου, δίπλα στις παραλίες, τα πολυτελή all inclussive ξενοδοχεία, δίπλα στη φρενίτιδα που φέρνει η τουριστική ανάπτυξη αλλά δίπλα και στην εντυπωσιακή ηπιότητα του φυσικού τοπίου, σε λίγα τετραγωνικά χιλιόμετρα γης χτίστηκε, άνθισε, καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε πολλές φορές το μονο πράγμα που δεν θα τελειώσει ποτέ, μέχρι να τελειώσει και ο τελευταίος άνθρωπος: Η ιστορία.

Την επόμενη φορά που θα σας φέρει ο δρόμος σας εκεί, ίσως να θελήσετε να την αφουγκραστείτε πιο προσεκτικά.