Το κορίτσι του ναπάλμ 50 χρόνια μετά - Η ιστορία μιας εμβληματικής φωτογραφίας

Η φωτογραφία των παιδιών που τρέχουν να ξεφύγουν από τις βομβες ναπάλμ στο Βιετνάμ, πέρα από καθηλωτική, είναι και καθοριστική για το πώς βλέπουμε την ιστορία στην εποχή της εικόνας.

Δεν είναι μόνο όσα συμβαίνουν στη φωτογραφία, ο μαύρος καπνός και η προφανής καταστροφή, αλλά κυρίως τα πρόσωπα των παιδιών, Που ακόμη κι αν έβλεπες μόνο αυτά, θα συμμετείχες στη φρίκη· είναι αδύνατον κάποιος να προσποιηθεί αυτήν την έκφραση.

Πίσω από τα παιδιά, οι στρατιώτες της 25ης Μεραρχιας του Νοτίου Βιετνάμ κοιτούν, ανήμποροι να βοηθήσουν.

Η φωτογραφία τραβήχτηκε έξω από το χωριό Τρανγκ Μπανγκ, στις 8 Ιουνίου 1972 και αποτυπώνει όλο το τραύμα και τη βία ενός πολέμου που κόστισε πάνω από ένα εκατομμύριο ζωές αμάχων.

Επίσημα η φωτογραφία ονομάζεται «ο τρόμος του πολέμου», αλλά είναι γνωστή ως «το κορίτσι του ναπάλμ», όπως ονομάστηκε η εννιάχρονη γυμνή μικρούλα στο κέντρο της. Είναι η Θι Κιμ Πουκ, η οποία επιβίωσε των τραυμάτων της, των εξωτερικών τουλάχιστον.

Εν μέρει, κατάφερε να επιζήσει χάρη στο φωτογράφο του Associated Press Νικ Ουτ, ο οποίος βοήθησε τα παιδιά αφού τραβηξε την εμβληματική φωτογραφία. Πενήντα χρόνια μετά, οι δύο τους είναι σε επαφή και χρησιμοποιούν την ιστορία τους για να μεταφέρουν στον κόσμο ένα μηνύμα ειρήνης.

«Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη στιγμή», λέει η Πουκ στο CNNi, από το Τορόντο όπου ζει σήμερα. Το χωριό της, το Τρανγκ Μπανγκ, 50 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Σαϊγκόν (σήμερα Χο Τσι Μινχ), είχε καταληφθεί εκείνες τις ημέρες από τις κομμουνιστικές δυνάμεις. Όπως ανέφεραν οι New York Times σε ρεπορτάζ της εποχής, ο Νοτιοβιετναμικός στρατός προσπαθούσε επί τρεις μέρεςνα το ανακαταλάβει και να ανοίξει τον παρακείμενο αυτοκινητόδρομο.

Εκείο το πρωινό, η αεροπορία των νοτίων έστειλε αεροπλάνα τύπου Skyraider για να ρίξουν εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ.

Η Πουκ και η οικογένειά της εχαν βρει καταφύγιο, μαζί με άλλους άμαχους και στρατιώτες από το νότιο Βιετνάμ σε ένα βουδιστικό μοναστήρι.

Όταν άκουσαν τα αεροσκάφη του στρατού τους να πετούν από πάνω τους, οι στρατιώτες προέτρεψαν όλους να φύγουν, φοβούμενοι μια επίθεση. Πράγματι τα αεροπλάνα έκαναν λάθος και πίστεψαν ότι η ομάδα ήταν εχθρική.

«Γύρισα το κεφάλι μου και είδα τα αεροπλάνα και είδα τέσσερις βόμβες να πέφτουν από αυτά», λέει η Πουκ. «Τότε, ξαφνικά, υπήρχε φωτιά παντού, και τα ρούχα μου κάηκαν από τη φωτιά. Εκείνη τη στιγμή δεν έβλεπα κανέναν γύρω μου, μόνο φωτιά. Σκέφτηκα: "Θεέ μου, κάηκα, θα είμαι άσχημη και οι άνθρωποι θα με βλέπουν διαφορετικά". Αλλά ήμουν τόσο τρομοκρατημένη».

Η Πουκ έσκισε ό,τι είχε απομείνει από τα ρούχα της και έτρεξε στον αυτοκινητόδρομο. Ο Βιετναμέζος φωτογράφος Νικ Ουτ, ο οποίος ήταν 21 ετών τότε, ήταν μεταξύ πολλών δημοσιογράφων που είχαν σταθεί έξω από το χωριό και περίμεναν να καλύψουν τις συγκρούσεις.

«Είδα την Κιμ να τρέχει και εκείνη φώναξε στα βιετναμέζικα: "Καίει. Καίει", είπε στο CNNi από το Λος Άντζελες. «Όταν τράβηξα τη φωτογραφία, είδα ότι το σώμα της είχε καεί τόσο άσχημα και ήθελα να τη βοηθήσω αμέσως. Ακούμπησα όλο τον εξοπλισμό της κάμερας στον αυτοκινητόδρομο και έριξα νερό στο σώμα της».

Ο Ουτ πήρε τα τραυματισμένα παιδιά στο βαν του και τα οδήγησε για 30 λεπτά σε κοντινό νοσοκομείο. Αλλά κατά την άφιξη, το νοσοκομείο τού είπε ότι δεν υπήρχε χώρος και ότι θα έπρεπε να τους πάει στη Σαϊγκόν.

«Είπα, "αν μείνει μία ώρα ακόμη χωρίς θεραπεία, θα πεθάνει"», θυμάται, προσθέτοντας ότι αρχικά φοβόταν ότι η Πουκ είχε ήδη πεθάνει στο όχημά του κατά τη διάρκεια της οδήγησης. Τελικά έπεισε τους γιατρούς να τους πάρουν. Χρησιμοποίησε τη δημοσιογραφική του ιδιότητα και είπε στους γιατρούς ότι η εικόνα των παιδιών θα εμφανιζόταν στις εφημερίδες του κόσμου την επόμενη μέρα. Μιλώντας στο Vanity Fair το 2015, θυμήθηκε τα ακριβή του λόγια στο νοσοκομείο: «Αν κάποιος από αυτούς πεθάνει, θα έχετε πρόβλημα».

Μια παγκόσμια φωτογραφία

Από το νοσοκομείο, ο Ουτ πήγε στο γραφείο του Associated Press στη Σαϊγκόν για να εμφανίσει τις φωτογραφίες. Οι εικόνες του έλεγαν μεγάλο μέρος της ιστορίας της ημέρας: Μια βόμβα που απαθανατίστηκε στον αέρα κάτω από ένα Skyraider, πυκνός μαύρος καπνός που υψωνόταν από το Τρανγκ Μπανγκ, ένα θύμα που μεταφέρεται σε ένα αυτοσχέδιο φορείο. Μια λιγότερο γνωστή εικόνα δείχνει τηλεοπτικά συνεργεία και στρατιώτες του Νοτίου Βιετνάμ συγκεντρωμένους γύρω από τη Πουκ, με το δέρμα της πλάτης και των χεριών της καψαλισμένα από το εύφλεκτο ζελέ που έκανε το ναπάλμ ένα τόσο αμφιλεγόμενο όπλο.

Αλλά, ο φωτογράφος κατάλαβε αμέσως ότι μια εικόνα ξεχώριζε ανάμεσα στις υπόλοιπες. «Όταν επέστρεψα στο γραφείο μου, ο τεχνικός του σκοτεινού δωματίου και όλοι όσοι είδαν τη φωτογραφία μού είπαν αμέσως ότι ήταν πολύ δυνατή και ότι η φωτογραφία θα κέρδιζε Πούλιτζερ.

Είχαν δίκιο: Ο Ουτ τιμήθηκε με το βραβείο Πούλιτζερ το 1973. Η εικόνα του ονομάστηκε επίσης World Press Photo of the Year αφού εμφανίστηκε στα πρωτοσέλιδα περισσότερων από 20 κορυφαίων ημερήσιων εφημερίδων των ΗΠΑ.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι το «κορίτσι του ναπάλμ» επιτάχυνε το τέλος του πολέμου του Βιετνάμ, ο οποίος συνεχίστηκε μέχρι το 1975 και είδε τους κομμουνιστές να παίρνουν τελικά τον έλεγχο του νοτίου τμήματος της χώρας που υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ. Ούτε φάνηκε να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αμερικανική κοινή γνώμη, η οποία είχε ήδη στραφεί κατά της ανάμειξης των ΗΠΑ στη σύγκρουση από τα τέλη της δεκαετίας του 1960.

Ωστόσο, η φωτογραφία έγινε αντιπολεμικό σύμβολο. Η απεικόνιση της φρίκης του ναπάλμ ήταν τόσο οδυνηρή που ο Ρίτσαρντ Νίξον αναρωτήθηκε ιδιωτικά αν η φωτογραφία ήταν αληθινή. Στις ηχογραφήσεις του Λευκού Οίκου που κυκλοφόρησαν δεκαετίες αργότερα, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ υπέθεσε ότι η εικόνα είχε σκηνοθετηθεί, μια κατηγορία που αναστάτωσε πολύ τον Ουτ.

Δύο από τα ξαδέρφια της Πουκ είχαν σκοτωθεί στον βομβαρδισμό. Αλλά, εκείνη προσπάθησε να προχωρήσει στη ζωή της και να ξεφύγει από την επίθεση και την εικόνα που φάνηκε σε όλο τον κόσμο. «Σαν παιδί, ήμουν τόσο αμήχανη, για να είμαι ειλικρινής», είπε. «Δεν μου άρεσε καθόλου αυτή η φωτογραφία. Γιατί τράβηξε τη φωτογραφία μου; Δεν ήθελα να τη βλέπω».

Ονειρευόταν να γίνει γιατρός, αλλά η κομμουνιστική κυβέρνηση του Βιετνάμ την απομάκρυνε γρήγορα από την ιατρική σχολή για να τη χρησιμοποιήσει σε εκστρατείες προπαγάνδας. Θυμάται δημοσιογράφους που ταξίδευαν από το εξωτερικό για να ακούσουν την ιστορία της, αλλά η ίδια δυσκολευόταν με όλο αυτό. «Επηρέασε πραγματικά την ιδιωτική μου ζωή», είπε, συμπληρώνοντας ότι μερικές φορές ήθελε να «εξαφανιστεί». «Δεν μπορούσα να εκπληρώσω τα όνειρά μου. Και έτσι, κάπως το μισούσα».

Σύμβολο ελπίδας

Μόνο αφού η Πουκ έλαβε πολιτικό άσυλο από τον Καναδά το 1992, ένιωσε έμπνευση να χρησιμοποιήσει την προσωπική της τραγωδία για ευρύτερο καλό. Έγραψε ένα βιβλίο για τις εμπειρίες της και ίδρυσε το Kim Foundation International, μια φιλανθρωπική οργάνωση που παρέχει βοήθεια σε παιδιά του πολέμου. Ονομάστηκε πρέσβειρα καλής θέλησης των Ηνωμένων Εθνών το 1997 και δίνει ομιλίες σε όλο τον κόσμο για την ιστορία της ζωής της και τη δύναμη της συγχώρεσης.

Τον περασμένο μήνα, αυτή και ο Ουτ, τον οποίο ακόμα αποκαλεί στοργικά «θείο», παρουσίασαν ένα αντίγραφο της φωτογραφίας στον Πάπα Φραγκίσκο στην Πλατεία του Αγίου Πέτρου.

«Συνειδητοποίησα ότι αυτή η εικόνα έχει γίνει ένα σημαντικό δώρο για μένα, μπορώ να τη χρησιμοποιήσω για να εργαστώ για την ειρήνη, γιατί αυτή η εικόνα δεν με άφησε να φύγω», είπε. «Τώρα μπορώ να κοιτάξω πίσω και να το αγκαλιάσω. Είμαι τόσο ευγνώμων που ο Ουτ μπόρεσε να καταγράψει εκείνη τη στιγμή της ιστορίας και να καταγράψει τη φρίκη του πολέμου με τρόπο που μπορεί να αλλάξει ολόκληρο τον κόσμο. Και αυτή η στιγμή άλλαξε τη στάση μου και την πεποίθησή μου ότι μπορώ να κρατήσω το όνειρό μου ζωντανό για να βοηθήσω τους άλλους».

Μετά από χρόνια επεμβάσεων και θεραπείας, η Πουκ εξακολουθεί να υποφέρει από τα εγκαύματα που υπέστη εκείνη την ημέρα. Πρόσφατα υποβλήθηκε σε θεραπείες με λέιζερ στις ΗΠΑ, αν και νιώθει συνεχείς πόνους λόγω των τραυμάτων της. Όμως, τώρα με δύο δικά της παιδιά, η Πουκ πιστώνει στη χριστιανική της πίστη τη θέλησή της «να προχωρήσει». «Τώρα, 50 χρόνια μετά, είμαι τόσο ευγνώμων και δεν είμαι πια θύμα πολέμου. Επέζησα και έχω την ευκαιρία να εργαστώ για την ειρήνη».

Ο Ουτ, ο οποίος είναι πλέον συνταξιούχος, εξακολουθεί να πιστεύει στη δύναμη του πολεμικού φωτορεπορτάζ. Αναφερόμενος στον πόλεμο στην Ουκρανία, είπε ότι είναι «σημαντική τώρα όπως ήταν στο Βιετνάμ». Και ενώ οι σημερινοί αναγνώστες βομβαρδίζονται με εικόνες από διάφορες πηγές, το σωρευτικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι εξίσου εντυπωσιακό με τις μοναδικές, εμβληματικές εικόνες εφημερίδων των προηγούμενων γενεών, είπε. «Όταν έβγαζα φωτογραφίες στο Βιετνάμ δεν είχαμε μέσα κοινωνικής δικτύωσης», είπε. «Τώρα, έχετε πολλές φωτογραφίες, αλλά είναι ακόμη πολύ σημαντικό να λέμε την αλήθεια και να την φέρουμε στον κόσμο».

'Napalm Girl' at 50: The story of the Vietnam War's defining photo, Oscar Holland, CNNi