«Μπέντζαμιν Μπάτον»: Επιστήμονες ανέστρεψαν το γήρας ποντικιών - Μπορεί να γίνει στον άνθρωπο;

Χρησιμοποιώντας πρωτεΐνες που μπορούν να μετατρέψουν ένα ενήλικο κύτταρο σε βλαστοκύτταρο, ο Σινκλέρ και η ομάδα του κατάφεραν να επαναφέρουν τα γερασμένα κύτταρα των ποντικιών σε νεότερες εκδοχές των εαυτών τους.

Στο πρώτο σημαντικό επίτευγμα του εργοστασίου, που δημοσιεύτηκε στα τέλη του 2020, γερασμένα ποντίκια με κακή όραση και κατεστραμμένο αμφιβληστροειδή μπόρεσαν ξαφνικά να ξαναδούν και μάλιστα σε κάποιες περιπτώσεις καλύτερα από τους απογόνους τους.

«Πρόκειται για μόνιμη επαναφορά και μπορούμε να σκεφτούμε ότι μπορεί να αποτελέσει μια παγκόσμια διαδικασία με πιθανή εφαρμογή σε όλο μας τον οργανισμό προκειμένου να επαναπρογραμματίσει την ηλικία μας», λέει ο Σινκλέρ ο οποίος τα τελευταία 20 χρόνια μελετά τους τρόπους αντιστροφής των φθορών που προκαλεί ο χρόνος.

«Αν το καταφέρουμε, αυτές οι ασθένειες δεν θα πρέπει να υπάρχουν. Σήμερα διαθέτουμε την τεχνολογία που θα μας επιτρέψει να φτάσουμε τα εκατό χωρίς να ανησυχούμε αν θα πάθουμε καρκίνο στα 70 μας, καρδιακή ασθένεια στα 80 μας και Αλτσχάιμερ στα 90 μας», συνέχισε ο επιστήμονας μιλώντας σε ένα συνέδριο μακροζωίας και ευεξίας σε συνεργασία με το CNNi.

Για τον Σινκλέρ δεν τίθεται ερώτημα αν αυτό θα καταστεί εφικτό, αλλά πότε, ποντάροντας ότι πολλοί άνθρωποι ανάμεσά μας θα προλάβουν να το ζήσουν.

H αιτία πίσω από την ασθένεια

Αν και η σύγχρονη φαρμακευτική αντιμετωπίζει τις ασθένειες, δεν αντιμετωπίζει την αιτία που βρίσκεται από πίσω, «η οποία για τις περισσότερες ασθένειες είναι το ίδιο το γήρας», σύμφωνα με τον Σινκλέρ. «Ξέρουμε πως όταν αναστρέφουμε την ηλικία ενός οργάνου όπως ο εγκέφαλος ενός ποντικιού, οι ασθένειες γήρατος εξαφανίζονται. Οι αναμνήσεις επιστρέφουν, δεν υπάρχει πια άνια. Θεωρώ ότι στο μέλλον, η καθυστέρηση και η αναστροφή του γήρατος θα είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των ασθενειών από τις οποίες υποφέρουμε οι περισσότεροι από εμάς».

Στο εργαστήριο του Σινκλέρ, δύο ποντίκια κάθονται δίπλα-δίπλα. Η μία είναι η εικόνα της νιότης, η άλλη γκρίζα και αδύναμη. Ωστόσο, είναι αδέλφια, γεννημένα από την ίδια γέννα - μόνο ένα έχει τροποποιηθεί γενετικά για να γεράσει πιο γρήγορα.

Εφόσον αυτό είναι εφικτό, αναρωτιέται ο Σινκλέρ και η ομάδα του, δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί και το αντίστροφο; Ο Ιάπωνας βιοϊατρικός ερευνητής Δρ. Σίνια Γιαμανάκα στο παρελθόν επαναπρογραμμάτισε τα κύτταρα του ανθρώπινου ενήλικου δέρματος ώστε να συμπεριφέρονται σαν εμβρυϊκά ή πολυδύναμα βλαστοκύτταρα, ικανά να αναπτυχθούν σε οποιοδήποτε κύτταρο στο σώμα.

Η ανακάλυψή του αυτή το 2007 έδωσε στον επιστήμονα το βραβείο Νόμπελ και τα «προκλητά πολυδύναμα βλαστοκύτταρά» του έγιναν σύντομα γνωστά ως «παράγοντες Γιαμανάκα».

Ωστόσο, τα ενήλικα κύτταρα που επανήλθαν πλήρως ως βλαστοκύτταρα μέσω των παραγόντων Γιαμανάκα χάνουν την ταυτότητά τους. Ξεχνούν ότι είναι κύτταρα αίματος, καρδιάς και δέρματος, καθιστώντας τα τέλεια για αναγέννηση ως «cell du jour», όχι όμως ως αναζωογονημένα. Για να καταλάβετε τι διαφορά, φανταστείτε τον Μπραντ Πιτ στο «Η απίστευτη ιστορία του Μπέντζαμιν Μπάτον» να μην μεγαλώνει αντίστροφα έχοντας συνείδηση του ποιος είναι αλλά να γίνεται απευθείας μωρό.

Εργαστήρια σε όλο τον κόσμο ασχολήθηκαν με το πρόβλημα. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2016 από ερευνητές στο Salk Institute for Biological Studies στη λα Χόγια της Καλιφόρνια, έδειξε ότι τα σημάδια γήρανσης θα μπορούσαν να εξαλειφθούν σε γενετικά γηρασμένα ποντίκια, τα οποία εκτέθηκαν για μικρό χρονικό διάστημα σε τέσσερις κύριους παράγοντες Γιαμανάκα, χωρίς να διαγραφεί η ταυτότητα των κυττάρων.

Ωστόσο, στην όλη έρευνα υπήρχε ένα μειονέκτημα: Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα αλλαγμένα ποντίκια ανέπτυξαν καρκινικούς όγκους.

Αναζητώντας μια πιο ασφαλή εναλλακτική, ο γενετιστής του εργαστηρίου Σινκλέρ Yuancheng Lu επέλεξε τρεις από τους τέσσερις παράγοντες και τους πρόσθεσε γεννετικά σε έναν ακίνδυνο ιό. Ο ιός σχεδιάστηκε για να παρέχει τους αναζωογονητικούς παράγοντες Γιαμανάκα σε κατεστραμμένα γαγγλιακά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς στο μάτι ενός ηλικιωμένου ποντικού. Μετά την ένεση του ιού στο μάτι, τα πολυδύναμα γονίδια ενεργοποιήθηκαν στη συνέχεια δίνοντας στο ποντίκι ένα αντιβιοτικό.

«Το αντιβιοτικό είναι απλώς ένα εργαλείο. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε χημική ουσία, απλώς ένας τρόπος για να βεβαιωθούμε ότι τα τρία γονίδια είναι ενεργοποιημένα», λέει ο Σινκλέρ. «Κανονικά είναι ενεργοποιημένα μόνο σε πολύ νεαρά αναπτυσσόμενα έμβρυα και μετά σβήνουν καθώς γερνάμε».

Με εντυπωσιακό τρόπο, οι κατεστραμμένοι νευρώνες στα μάτια των ποντικών στους οποίους έγινε ένεση αναζωογονήθηκαν. Από εκείνη την αρχική μελέτη, ο Σινκλέρ είπε ότι το εργαστήριό του έχει αντιστρέψει τη γήρανση στους μύες και τους εγκεφάλους των ποντικών και τώρα εργάζεται για την αναζωογόνηση ολόκληρου του σώματος ενός ποντικιού.

«Πιστεύουμε ότι αξιοποιούμε ένα αρχαίο σύστημα αναγέννησης που χρησιμοποιούν ορισμένα ζώα - όταν κόβεις το άκρο από μια σαλαμάνδρα, ξαναφυτρώνει ένα νέο άκρο. Η ουρά ενός ψαριού θα μεγαλώσει ξανά, το δάχτυλο ενός ποντικιού θα μεγαλώσει ξανά».

Αυτή η ανακάλυψη δείχνει ότι υπάρχει ένα «αντίγραφο ασφαλείας» πληροφοριών νεανικότητας που είναι αποθηκευμένο στο σώμα, πρόσθεσε.

Ενώ οι αλλαγές στα ποντίκια έχουν γίνει εδώ και μήνες, τα ανανεωμένα κύτταρα δεν παγώνουν στο χρόνο και δεν γερνούν ποτέ (όπως συμβαίνει με τους βρικόλακες ή τους υπερήρωες), λέει ο Σινκλέρ. «Είναι τόσο μόνιμο όσο είναι η γήρανση. Είναι μια επαναφορά και μετά βλέπουμε τα ποντίκια να γερνούν ξανά, οπότε απλώς επαναλαμβάνουμε τη διαδικασία.

Τι ξέρει η επιστήμη για την καθυστέρηση του γήρατος

Οι μελέτες για το εάν η γενετική παρέμβαση που αναζωογόνησε τα ποντίκια θα δουλέψει το ίδιο και στους ανθρώπους βρίσκονται σε πρώιμα στάδια, λέει ο Σινκλέρ. Θα περάσουν χρόνια μέχρι να ολοκληρωθούν, να αναλυθούν οι δοκιμές σε ανθρώπους και, εάν είναι ασφαλείς και επιτυχείς, να κλιμακωθούν στο εύρος που απαιτείται ώστε να λάβουν γενική έγκριση.

Ενώ περιμένουμε την επιστήμη να καθορίσει εάν μπορούμε κι εμείς να αντιστρέψουμε τα γονίδιά μας, υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι να επιβραδύνουμε τη διαδικασία γήρανσης και να επαναφέρουμε τα βιολογικά μας ρολόγια, διαβεβαιώνει ο Σινκλέρ.

«Οι καλύτερες συμβουλές είναι απλά: Να προτιμάτε τα φυτά για την τροφή σας, να τρώτε λιγότερο συχνά, να κοιμάστε αρκετά, να γυμνάζεστε για 10 λεπτά τρεις φορές την εβδομάδα μέχρι να σας κοπεί η ανάσα για να διατηρήσετε τη μυϊκή σας μάζα, να μην ιδρώνετε μικροπράγματα και να έχετε μια καλή κοινωνική ομάδα», συστήνει ο επιστήμονας.

Όλες αυτές οι συμπεριφορές επηρεάζουν το επιγονιδίωμά μας, τις πρωτεΐνες και τις χημικές ουσίες που κάθονται σαν φακίδες σε κάθε γονίδιο, περιμένοντας να πουν στο γονίδιο «τι να κάνει, πού να το κάνει και πότε να το κάνει», σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Ερευνών Ανθρώπινου Γονιδιώματος. Το επιγονιδίωμα κυριολεκτικά ενεργοποιεί και απενεργοποιεί τα γονίδια.

Τι ελέγχει το επιγονιδίωμα; Η ανθρώπινη συμπεριφορά και το περιβάλλον κάποιου παίζουν βασικό ρόλο. Ας υποθέσουμε ότι γεννηθήκατε με γενετική προδιάθεση για καρδιακές παθήσεις και διαβήτη. Αλλά επειδή ασκηθήκατε, κάνατε μια φυτική διατροφή, κοιμηθήκατε καλά και διαχειριστήκατε το άγχος σας κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας, είναι πιθανό αυτά τα γονίδια να μην ενεργοποιηθούν ποτέ. Με αυτόν τον τρόπο, υποστηρίζουν οι ειδικοί, μπορούμε να πάρουμε μέρος της γενετικής μας μοίρας στα χέρια μας.

Ο θετικός αντίκτυπος της φυτικής διατροφής, των στενών σχέσεων αγάπης και της επαρκούς άσκησης και του ύπνου στην υγεία μας είναι καλά τεκμηριωμένος. Ο περιορισμός των θερμίδων, ωστόσο, είναι ένας πιο αμφιλεγόμενος τρόπος για να προσθέσετε χρόνια στη ζωή σας, λένε οι ειδικοί, καθώς πολλές έρευνες σε ανθρώπους επικεντρώνονται στην απώλεια βάρους αντί για την μακροζωία.

Για τον ίδιο τον Σινκλέρ πάντως, η περικοπή των γευμάτων ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στην επαναφορά του προσωπικού του βιολογικού ρολογιού. Πρόσφατοι έλεγχοι δείχνουν ότι αν και είναι 53 ετών η βιολογική του ηλικία είναι μόλις 42. «Κάνω βιολογικά τεστ τα τελευταία 10 χρόνια και την τελευταία δεκαετία γίνομαι σταθερά νεότερος», λέει με υπερηφάνεια. «Η μεγαλύτερη αλλαγή στο βιολογικό μου ρολόι έγινε όταν άρχισα να τρώω λιγότερο συχνά – πλέον τρώω μόνο ένα γεύμα την ημέρα. Αυτό έκανε τη μεγαλύτερη διαφορά στη βιοχημεία μου».

Κι άλλοι τρόποι για να γυρίσετε πίσω τον χρόνο

Στο βιβλίο του «Lifespan: Why We Age and Why We Don't Have To», ο Σινκλέρ γράφει ότι λίγα από αυτά που κάνει στη ζωή του έχουν υποβληθεί σε «αυστηρές μακροπρόθεσμες κλινικές δοκιμές» που απαιτούνται για να έχουμε «πλήρη κατανόηση του ευρέως φάσματος πιθανών αποτελεσμάτων». Μάλιστα, πρόσθεσε: «Δεν έχω ιδέα αν αυτό είναι το σωστό ακόμη και για μένα».

Με αυτόν τον αστερίσκο, ο Σινκλέρ είναι πρόθυμος να μοιραστεί τις συμβουλές του: Κρατάει τα άμυλα και τα σάκχαρά του στο ελάχιστο και έχει να φάει επιδόρπιο από ηλικία 40 ετών (αν και παραδέχεται ότι περιστασιακά κάνει ατασθαλίες). Τρώει ικανοποιητικές ποσότητες λαχανικών, αποφεύγει να τρώει άλλα θηλαστικά και διατηρεί το σωματικό του βάρος στο χαμηλότερο δυνατό.

Ασκείται κάνοντας πολλά βήματα κάθε μέρα, ανεβαίνει με τα πόδια αντί να πάρει ασανσέρ και επισκέπτεται το γυμναστήριο με τον γιο του για να σηκώσουν βάρη και να κάνουν τζόκινγκ πριν κάνει σάουνα και μπάνιο με κρύο νερό. «Έχω ανακτήσει το σώμα του 20χρονου εαυτού μου», λέει χαμογελώντας.

Μιλώντας για κρύο, η επιστήμη πιστεύει από καιρό ότι οι χαμηλότερες θερμοκρασίες αύξησαν τη μακροζωία πολλών ειδών, αλλά αν αυτό είναι αλήθεια ή όχι μπορεί να οφείλεται στο γονιδίωμα κάποιου, σύμφωνα με μια μελέτη του 2018. Ανεξάρτητα από αυτό, φαίνεται ότι το κρύο μπορεί να αυξήσει το καφέ λίπος στον ανθρώπινο οργανισμό, το είδος που χρησιμοποιούν οι παχιές αρκούδες για να παραμείνουν ζεστές κατά τη διάρκεια της χειμερίας νάρκης. Έχει αποδειχθεί ότι το καφέ λίπος βελτιώνει τον μεταβολισμό και καταπολεμά την παχυσαρκία.

Ο Σινκλέρ λαμβάνει καθημερινά βιταμίνες D και K2 και παιδική ασπιρίνη, μαζί με συμπληρώματα που έχουν δείξει πολλά υποσχόμενη επέκταση της μακροζωίας σε ζυμομύκητες, ποντίκια και ανθρώπινα κύτταρα σε δοκιμαστικούς σωλήνες.

Ένα συμπλήρωμα που παίρνει αφού ανακάλυψε τα οφέλη του είναι 1 γραμμάριο ρεσβερατρόλης, της αντιοξειδωτικής ουσίας που βρίσκεται στη φλούδα των σταφυλιών, των μύρτιλων, των σμέουρων, των μουριών και των φιστικιών.

Λαμβάνει επίσης ένα γραμμάριο μετφορμίνης, βασικό συστατικό στο οπλοστάσιο των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη μείωση του σακχάρου στο αίμα σε άτομα με διαβήτη. Το πρόσθεσε αφού μελέτες έδειξαν ότι μπορεί να μειώσει τη φλεγμονή, την οξειδωτική βλάβη και την κυτταρική γήρανση, κατά την οποία τα κύτταρα καταστρέφονται αλλά αρνούνται να πεθάνουν, παραμένοντας στο σώμα ως ένα είδος δυσλειτουργικού «κυττάρου ζόμπι».

Ωστόσο, ορισμένοι επιστήμονες διαφωνούν σχετικά με τη χρήση της μετφορμίνης, επισημαίνοντας σπάνιες περιπτώσεις συσσώρευσης γαλακτικού οξέος και έλλειψη γνώσης για το πώς λειτουργεί στο σώμα.

Ο Σινκλέρ παίρνει επίσης ένα γραμμάριο NMN, ή μονονουκλεοτίδιο νικοτιναμιδίου, το οποίο στο σώμα μετατρέπεται σε NAD+ ή σε δινουκλεοτίδιο νικοτιναμίδης αδενίνης. Ένα συνένζυμο που υπάρχει σε όλα τα ζωντανά κύτταρα, το NAD+ παίζει κεντρικό ρόλο στις βιολογικές διεργασίες του σώματος, όπως η ρύθμιση της κυτταρικής ενέργειας, η αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη και η αναστροφή της μιτοχονδριακής δυσλειτουργίας.

Όταν το σώμα γερνά, τα επίπεδα NAD+ μειώνονται σημαντικά, πέφτοντας από τη μέση ηλικία περίπου στο μισό των επιπέδων της νεότητας, συμβάλλοντας σε ασθένειες που σχετίζονται με την ηλικία και τις νευροεκφυλιστικές διαταραχές.

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι η αποκατάσταση των επιπέδων NAD+ βελτιώνει με ασφάλεια τη συνολική υγεία και αυξάνει τη διάρκεια ζωής σε ζυμομύκητες, ποντίκια και σκύλους. Αντίστοιχες κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους έχουν ξεκινήσει εδώ και τρία χρόνια, λέει ο Σινκλέρ.

«Η πραγματική πρόοδος, κατά την άποψή μου, είναι η ικανότητα να λέμε απλώς στο σώμα μας: "Ξέχνα τα όλα αυτά. Απλά γίνε νέος ξανά’’, γυρνώντας απλώς έναν διακόπτη» λέει ο Σινκλέρ και διευκρινίζει: «Δεν λέω ότι θα είμαστε όλοι 20 χρονών ξανά. Αλλά είμαι αισιόδοξος ότι μπορούμε να αντιγράψουμε αυτήν την πολύ θεμελιώδη διαδικασία που συμβαίνει σε όλα τα είδη, σε μια νυχτερίδα, σε ένα πρόβατο, σε μια φάλαινα, και σε έναν άνθρωπο. Το κάναμε στα ποντίκια. Δεν μπορώ να σκεφτώ γιατί να μην δουλέψει και σε έναν άνθρωπο».

The 'Benjamin Button' effect: Scientists can reverse aging in mice. The goal is to do the same for humans, by Sandee LaMotte, CNN