ΜΒΖ: Παγκόσμιος παίκτης ο μοντέρνος εμίρης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων

«Εξοχότατε, σας έχουμε ήδη ενημερώσει ότι δεν θα αναφερόμαστε σ’ εσάς με τον τίτλο σας». Έριξε άλλη μια ματιά στα χαρτιά του, για να μην κάνει λάθος. «Αλλά και το όνομα είναι πολύ μεγάλο. Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ μπιν Σουλτάν αλ Ναχιάν. Πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να σας προσφωνούμε κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης, που να μη σας προσβάλλει. Παρακαλώ, δηλώστε μας ποιο όνομα επιλέγετε».

Ο ξερακιανός 18χρονος με τα γυαλιά απάντησε: «Από εδώ και στο εξής θα με αποκαλείτε MBZ»...

Κανείς δεν ξέρει αν αυτή η ιστορία, που υποτίθεται έλαβε χώρα το 1979, είναι αληθινή ή μύθος. Το σίγουρο είναι ότι το προσωνύμιο “MBZ”, που επέλεξε ο γιος του προέδρου των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, τον συνοδεύει σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Ο δυτικός Τύπος βρήκε έναν γρήγορο τρόπο να αναφέρεται σ’ αυτόν, χωρίς να μπερδεύεται με τα παραδοσιακά αραβικά ονόματα-σιδηροδρόμους.

Ο “MBZ”, ο πρώτος Άραβας ηγέτης στην ιστορία που αναφέρεται με τρία γράμματα, έχει ήδη απασχολήσει τη διεθνή κοινότητα, για πολλούς λόγους. Εδώ και δέκα μέρες σφραγίστηκε ότι θα την απασχολήσει πολύ περισσότερο, αφού μετά τον θάνατο του μεγαλύτερου αδελφού του ανέβηκε και τυπικά στο θρόνο του εμιράτου του Αμπού Ντάμπι κι έγινε ο 3^ος πρόεδρος στην ιστορία των ΗΑΕ, του πιο παράξενου αραβικού κράτους που υπήρξε στην ιστορία.

Τα διεθνή ΜΜΕ θα έχουν πολλές αφορμές, και αιτίες, να ασχοληθούν μαζί του. Ο ίδιος έχει καλλιεργήσει το πιο «δυτικό» προφίλ Άραβα ηγέτη. Και ηγείται ενός κράτους, μιας ένωσης κρατών πιο σωστά, που είναι ήδη υπολογίσιμη δύναμη, μα ολοένα και δυναμώνει σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περιφερειακή σκακιέρα. Η ιστορία του, όπως και η ιστορία του κράτους του, έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Σεϊχηδες και εμίρηδες, πειρατές και μαργαριτάρια

Η περιοχή του Περσικού Κόλπου, ειδικά το δυτικό της κομμάτι που βρίσκεται στην Αραβική χερσόνησο, κατοικείται από χιλιετίες. Μην το πάρουμε, όμως, από τόσο μακριά. Οι κάτοικοι ούτως ή άλλως δεν ήταν ποτέ πολλοί. Τους έσπρωχνε προς τη θάλασσα η αφιλόξενη στεριά. Κι έτσι, αφού δεν είχαν κάτι να καλλιεργήσουν στη γεμάτη από άμμο γη, ρίχτηκαν στο υγρό στοιχείο. Κι έγιναν εξαιρετικοί στις δύο πιο προσοδοφόρες δουλειές στην περιοχή: Την αλιεία μαργαριταριών και την πειρατεία.

Τα σημερινά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με το επιβλητικό όνομα, πριν από δύο αιώνες δεν ήταν τίποτε άλλο από φτωχή παραθαλάσσια χωριά, στα οποία κατοικούσαν από μερικές εκατοντάδες ως μερικές χιλιάδες κάτοικοι. Ο Περσικός Κόλπος δεν είχε τη στρατηγική σημασία που έχει σήμερα, κανείς δεν είχε μυριστεί ότι η περιοχή στην ουσία κολυμπάει στο πετρέλαιο. Έτσι, λοιπόν, ουδείς ασχολήθηκε μαζί τους.

Κάθε χωριό είχε τον αρχηγό του, τον σεϊχη του. Όταν ένας σεϊχης δυνάμωνε τόσο, που καταλάμβανε ένα διπλανό χωριό, γινόταν εμίρης, σα να λέμε αφεντικό των σεϊχηδων. Η γεωγραφία της περιοχής άλλαξε πολλές φορές, με εμίρηδες και σεϊχηδες κουλουβάχατα.

Πιο νότια, κάτω από τον μυχό του Περσικού Κόλπου, στα στενά του Ορμούζ, εκτεινόταν το πανίσχυρο σουλτανάτο του Ομάν. Μια μεγάλη ναυτική δύναμη σε ολόκληρο το δυτικό Ινδικό Ωκεανό, με κτήσεις που έφταναν ως τη Ζανζιβάρη και την ανατολική ακτή της Αφρικής (στη σημερινή Κένυα). Ο σουλτάνος του Ομάν (πιο «βαρύς» τίτλος το σουλτάνος από τον εμίρη) δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να καταλάβει εκείνα τα χωριά και να επεκτείνει την επικράτειά του προς τον βορρά. Άφησε εμίρηδες και σεϊχηδες να τσακώνονται μεταξύ τους. Πού να ήξερε…

Πιο βόρεια βρίσκονταν οι Οθωμανοί. Που είχαν βάλει ήδη πόδι στο δυτικό τμήμα της Αραβίας, εκεί που βρίσκονται οι ιερές πόλεις του Ισλάμ (Μέκκα και Μεδίνα) και στο μυχό του Περσικού Κόλπου (το σημερινό νότιο Ιράκ και το Κουβέιτ). Δεν ασχολήθηκαν να πάνε παρακάτω. Όσοι πήγαιναν, έβλεπαν μόνο άμμο και πειρατές.

Αυτό που δεν έκανε το Ομάν και ο Οθωμανός σουλτάνος, το έκανε η Βρετανία, η οποία ήθελε να ασφαλίσει όσο ήταν δυνατό το δρόμο των εμπορικών της πλοίων προς τις Ινδίες. Όταν, λοιπόν, οι Βρετανοί διαπίστωσαν ότι πολλά εμπορικά τους πλοία δέχονταν επιθέσεις από πειρατικά ντάου (τα παραδοσιακά αραβικά πλοιάρια) με ορμητήρια τα συγκεκριμένα παραθαλάσσια χωριά βόρεια του Ομάν, αποφάσισαν να πάνε εκεί για να ξεκαθαρίσουν την κατάσταση. Πόσο μάλλον όταν κατάλαβαν ότι οι Πορτογάλοι είχαν αρχίσει να βάζουν πόδι στην περιοχή και απειλούσαν με τον δικό τους τρόπο τις εμπορικές οδούς.

Πώς η Ανακωχή έγινε… όνομα κράτους

Στις αρχές του 19^ου αιώνα, όταν έγινε η πρώτη επιχείρηση, οι Βρετανοί βρήκαν μια ξεκαθαρισμένη κατάσταση. Την περιοχή διαφέντευαν συγκεκριμένες οικογένειες: οι Αλ Κασίμι (εμίρηδες του Σάρτζα και του Ρας Αλ Καιμάχ, των δύο εμιράτων που βρίσκονται πιο κοντά στα Στενά), οι Αλ Ναχιάν του Αμπού Ντάμπι και οι Αλ Μακτούμ του Ντουμπάι. Στην πορεία κατάφεραν να «ανεξαρτητοποιηθούν» και οι Αλ Μουάλα του Ουμ Αλ Κουβάιν, οι Αλ Νουάιμι του Ατζμάν και οι Αλ Σαρκί του Φουτζάιρα.

Οι τρεις πρώτες οικογένειες έλεγχαν τα πιο στρατηγικά σημεία και τα περισσότερα πηγάδια. Διότι έτσι πήγαινε, η έκταση του κάθε εμιράτου μετριόταν από το σύνολο των πηγαδιών με πόσιμο νερό που είχε στον έλεγχό του. Πιο βόρεια υπήρχε η οικογένεια των Αλ Καλίφα, που έλεγχε τη χερσόνησο του Κατάρ και τα νησιά Μπαχρέιν.

Με όλες αυτές τις οικογένειες οι Βρετανοί άρχισαν να υπογράφουν συνθήκες διαρκούς ανακωχής από τη δεκαετία του 1820. Με αυτές, η Βρετανία αναλάμβανε να προστατέψει τα εμιράτα από οποιονδήποτε εξωτερικό κίνδυνο (την κατάληψή τους, δηλαδή, από άλλη αποικιακή δύναμη) και οι εμίρηδες υπόσχονταν να σταματήσουν να επιτίθενται σε βρετανικά πλοία. Εννοείται ότι σε εσωτερικά θέματα οι Βρετανοί άφηναν τους ντόπιους να κυβερνηθούν μόνοι τους, όπως έκαναν σε πολλά άλλα μέρη του πλανήτη όπου είχαν βάλει πόδι.

Με τον καιρό, όλα αυτά τα εμιράτα απέκτησαν μια αίσθηση ενότητας. Ένας βρετανός αξιωματούχος υπήρχε στην περιοχή και είχε υπό την εποπτεία του όλους τους εμίρηδες. Έτσι, λοιπόν, από τότε άρχισαν να εμφανίζονται στους βρετανικούς χάρτες με κοινό όνομα: Τα Κράτη της Ανακωχής (Trucial States).

Οι εμίρηδες, υπό βρετανική σκέπη πλέον, συνέχιζαν ανενόχλητοι την πειρατεία προς πλοία υπό άλλες σημαίες. Παρέμειναν, όμως, ασήμαντοι και οικονομικά και στρατηγικά. Όταν τη δεκαετία του 1930 ανακαλύφθηκαν τεράστια κοιτάσματα πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία, πολλές εταιρείες προσέγγισαν τους εμίρηδες και υπέγραψαν συμφωνίες αποκλειστικής παραχώρησης τόσο σε θαλάσσια οικόπεδα, όσο και σε χερσαίες εκτάσεις.

Οι πρώτες απόπειρες να βρεθεί πετρέλαιο γνώρισαν παταγώδη αποτυχία. To 1953 η πανίσχυρη IPC (Iraq Petroleum Company) ξόδεψε το μυθικό για την εποχή ποσό του 1 εκ. δολαρίων για να σκάψει ένα πηγάδι 4.000 μέτρων, που δεν εβγαλε ούτε σταγόνα. Ο δε διάσημος θαλάσσιος εξερευνητής Ζακ Υβ Κουστό ανέλαβε να εξερευνήσει τον βυθό του Περσικού Κόλπου για να βρει πετρέλαιο, αλλά βρήκε μόνο μαργαριτάρια. Από τότε καλλιεργήθηκε ο μύθος ότι «η περιοχή αυτή δεν έχει πετρέλαιο, κι αν έχει, τα αποθέματα είναι λίγα».

Σ’ αυτόν τον μύθο οφείλουν τα σημερινά Εμιράτα την δύναμή τους.

Ομοσπονδία από εμίρηδες

Πετρέλαιο ανακαλύφθηκε τελικά, το 1958, στην ξηρά και όχι στη θάλασσα. Το 1963 άρχισε η εκμετάλλευσή του. Με φειδώ, δεδομένου ότι οι «ειδικοί» είχαν προειδοποιήσει ότι το πετρέλαιο θα σωνόταν σύντομα.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1960 οι Βρετανοί έψαχναν τον τρόπο να απεμπλακούν από την περιοχή. Με την Ινδία ανεξάρτητη και την αποικιακή τους αυτοκρατορία σε αποδρομή, βρήκαν την αφορμή του πετρελαίου για να πουν στους ντόπιους ότι τώρα έχουν τους πόρους να ορίσουν μόνοι τους την τύχη τους. Και για να μην αφήσουν την περιοχή κατακερματισμένη, όπως την είχαν βρει, πρότειναν στα εννέα εμιράτα να ενωθούν σ’ ένα κράτος.

Το Μπαχρέιν και το Κατάρ αποφάσισαν εξαρχής να τραβήξουν μοναχικό δρόμο. Τα έξι από τα υπόλοιπα επτά το σκέφτηκαν καλά και οι ηγέτες τους παραμέρισαν έχθρες αιώνων για να φτιάξουν τη μοναδική μέχρι σήμερα αραβική ομοσπονδία κρατών, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στις 2 Δεκεμβρίου 1971. Το μοναδικό που έμεινε αρχικά απ' έξω, το Ρας Αλ Καϊμάχ, μπήκε στην ομοσπονδία μόλις δύο μήνες αργότερα.

Ομοσπονδία μεν, αλλά με διαφορετική βαρύτητα για το καθένα από τα μέρη. Ο εκάστοτε εμίρης του Αμπού Ντάμπι, του πιο μεγάλου σε έκταση εμιράτου, αποφασίστηκε να είναι ο πρόεδρος της ομοσπονδίας. Και ο εμίρης του Ντουμπάι, του πιο μεγάλου σε πληθυσμό εμιράτου, να είναι ο πρωθυπουργός. Ο Ζαγέντ Μπιν Σουλτάν Αλ Ναχιάν έγινε ο πρώτος πρόεδρος.

Κλασικός Άραβας της εποχής του, ο εμίρης Ζαγέντ με τις 6 γυναίκες και τα 29 παιδιά - όχι βέβαια τόσο καρπερός όσο ο γείτονάς του, ο διάσημος Ιμπν Σαούντ της Σαουδικής Αραβίας. Θεωρείται, βέβαια, ο «Πατέρας του Έθνους» των Εμιράτιων, αν μπορούν οι κάτοικοι να θεωρηθούν ως ενιαίο έθνος. Η σημαντικότερη ιδέα του ήταν η απεξάρτηση του κράτους από το πετρέλαιο, επειδή «θα τελείωνε σύντομα».

Ο Ζαγέντ κυβέρνησε 33 χρόνια, μέχρι το θάνατό του το 2004. Στο μικρό αυτό διάστημα μετέτρεψε την περιοχή από σωρούς άμμου (έστω και σε στρατηγικά σημεία) σε μία τεράστια οικονομική δύναμη, που μπορεί να επηρεάζει το παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι μέσω των πανίσχυρων επενδυτικών εταιρειών που σύστησε. Μόνο το επενδυτικό κεφάλαιο του Αμπού Ντάμπι έχει στα χέρια του σήμερα 1 τρισ. δολάρια. Είναι φανερό ότι αλλάζει την ιστορία της περιοχής, όπου επιλέγει να επενδύσει.

Παγκόσμιος παίκτης στην οικονομία

Τα Εμιράτα, σύμφωνα με τις τελευταίες μετρήσεις των ειδικών, βρίσκονται στην 7^η θέση των παγκοσμίων αποθεμάτων πετρελαίου. Δεν τελειώνει, λοιπόν, ο μαύρος χρυσός. Συνεισφέρει, όμως, μόλις στο 35% του ΑΕΠ. Ένα απίστευτα μικρό ποσοστό για πετρελαιοπαραγωγό χώρα του Κόλπου (και όχι μόνο). Η οικονομία των Εμιράτων αυτή τη στιγμή είναι η πιο πολυποίκιλη που συναντάμε στην περιοχή. Κι αυτό, επειδή από την πρώτη δεκαετία της ζωής του, το κράτος επένδυε τα κέρδη από το πετρέλαιο σε άλλους τομείς.

Αποτέλεσμα; Σήμερα τα Εμιράτα θεωρούνται διεθνές μεταφορικό κέντρο κι αναμφισβήτητα ο πιο δημοφιλής τουριστικός προορισμός στην περιοχή. Ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα διαμαντιών και χρυσού, στήθηκε μέχρι και βιομηχανία παραγωγής ανταλλακτικών αεροσκαφών.

Όλα καλά, δηλαδή; Βεβαίως, αν είσαι εμιρατινός ετεροφυλόφιλος άνδρας. Αν είσαι κάτι άλλο, δεν είναι όλα καλά.

Ο πληθυσμός των Εμιράτων τη μέρα της ανεξαρτησίας, το 1971, υπολογίζεται ότι δεν ξεπερνούσε τις 500.000. Σήμερα οι κάτοικοι ξεπερνούν τα 10 εκατομμύρια. Αυτός ο 20πλάσιος πληθυσμός δεν οφείλεται, βέβαια, στη γεννητικότητα των ντόπιων, οι οποίοι σήμερα αποτελούν μόλις το 15% του πληθυσμού του κράτους τους. Το υπόλοιπο 85% είναι ξένοι, κυρίως μουσουλμάνοι οικονομικοί μετανάστες από την ινδική υποήπειρο (Ινδία, Πακιστάν, Μπαγκλαντές) και άλλες μουσουλμανικές χώρες της Ασίας και της Αφρικής, από τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία μέχρι το Σουδάν και την Αίγυπτο.

Το καθεστώς αυτών των ανθρώπων είναι περίεργο. Οι περισσότεροι βρίσκονται εκεί με συμβόλαια εργασίας, μην έχοντας κανένα άλλο δικαίωμα πέρα αυτών που έχουν υπογράψει. Τα οποία είναι, συνήθως, εξαιρετικά χαμηλές αμοιβές για τα δεδομένα του κράτους. Σύμφωνα με νόμο-κλειδί, κανένας ξένος δεν μπορεί να ελέγχει εταιρεία με βάση τα Εμιράτα σε ποσοστό άνω του 49%. Οπότε η κύρια ασχολία των γηγενών είναι να τοποθετούνται σε διοικητικές θέσεις εταιρειών, με τις οποίες μπορούν να μην έχουν και καμία σχέση. Απλά λαμβάνουν μια αργομισθία.

Η χώρα μπορεί να είναι η πιο προοδευτική της περιοχής, ωστόσο απέχει πολύ ακόμα από το να χαρακτηριστεί ελεύθερη. Η σαρία, ο ισλαμικός νόμος με τις απάνθρωπες τιμωρίες, είναι σε απόλυτη ισχύ, και πολλές αναφέρονται περιστατικά εφαρμογής του. Η μοιχεία, η ομοφυλοφιλία, ακόμα και το προγαμιαίο σεξ και η βλασφημία, θεωρούνται θανάσιμα αμαρτήματα. Στην κυριολεξία. Υπάρχουν και ολοένα περισσότερες καταγγελίες για βασανισμούς κρατουμένων από τις αρχές ασφάλειας.

Μουχλιασμένο ταμπουλέ για γεύμα

Αυτό το κράτος παρέλαβε πριν από δύο εβδομάδες ο ΜΒΖ, το τρίτο αγόρι στη σειρά του σεϊχη Ζαγέντ. Ο μεγαλύτερος κατά 13 χρόνια αδελφός του, ο εμίρης Καλίφα, ανέλαβε το κράτος από το 2004 που πέθανε ο πατέρας μέχρι τυπικά τον θάνατό του στις 13 Μαϊου 2022. Ουσιαστικά, η διαδοχή είχε λάβει χώρα νωρίτερα, καθώς ο εμίρης Καλίφα είχε σοβαρά προβλήματα υγείας τα τελευταία 8 χρόνια.

Ο δεύτερος στη σειρά γιος, ο σεϊχης Σουλτάν, πέθανε το 2019. Τυπικά, αυτός θα ήταν η κεφαλή του κράτους, αν ζούσε. Αποδήμησε σε ηλικία 55 ετών. Η αιτία θανάτου δεν ανακοινώθηκε. Όσο ζούσε, πάντως, είχε χρηματίσει αναπληρωτής πρωθυπουργός του Εμιράτου, πρόεδρος της ποδοσφαιρικής ομοσπονδίας και (κυρίως) πρόεδρος του Κέντρου Ζαγέντ, ένα think tank του Αραβικού Συνδέσμου με ισχυρότατες αντιαμεριανικές και αντισημιτικές τάσεις…

Ο εμίρης MBZ δεν έχει σχέση με τον αδελφό του, όσον αφορά τη σχέση του με τη Δύση και το Ισραήλ. Ίσως επειδή η ανατροφή του ήταν κάθε άλλο παρά τυπική ενός εκκολαπτόμενου Άραβα ηγέτη.

Το 1971, όταν τα Εμιράτα έγιναν ανεξάρτητο κράτος, ο Μοχάμεντ ήταν 10 ετών. Με απόφαση του πατέρα του έφυγε από τα παλάτια και τις ανέσεις και πήγε στο Μαρόκο, μάλιστα με διαβατήριο που έγραφε ψεύτικο όνομα. Εκεί δούλεψε για ένα διάστημα ως σερβιτόρος σε εστιατόριο και, κατά τη δική του περιγραφή, το μόνο που έτρωγε ήταν μουχλιασμένο ταμπουλέ. Εκεί έμαθε πώς ζουν οι φτωχοί.

Στην εφηβεία του, πάντως, πήρε την καλύτερη εκπαίδευση. Που περιελάμβανε ένα καλοκαίρι σε ιδιωτικό σχολείο της Σκωτίας και κατ’ οίκον διδασκαλία από τους καλύτερους λόγιους του μουσουλμανικού κόσμου. Το 1979 πέρασε για ένα τρίμηνο και από το Σάντχερστ, τη βρετανική στρατιωτική ακαδημία, όπου τα δοκίμασε όλα (αλεξίπτωτα, αεροπλάνα, ελικόπτερα κτλ.) και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αεροπορία.

Τον αποθεώνουν ΗΠΑ και Ρωσία

Εξαιτίας της καταγωγής του πήρε πολλές θέσεις-κλειδιά στο κράτος. Το 2003 ο εμίρης Ζαγέντ, ο πατέρας, τον διόρισε αναπληρωτή διάδοχο του θρόνου. Ήταν από τις τελευταίες αποφάσεις της ζωής του. Ο MBZ έγινε σύμβουλος του εμίρη Καλίφα και κατά πολλούς ήταν αυτός που διαμόρφωνε την εξωτερική πολιτική του κράτους από τότε.

Η εξωτερική αυτή πολιτική περιλαμβάνει καλές σχέσεις με όλους, εκτός από τους φανατικούς ισλαμιστές. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ΗΑΕ αναγνωρίζονται ως «κορυφαίος σύμμαχος» των ΗΠΑ στην περιοχή, δεύτερος σε σημασία μετά τη Σαουδική Αραβία. Συμμετέχουν στο πλευρό των ΗΠΑ και των Σαουδαράβων στον πόλεμο της Υεμένης. To 2020 έγιναν η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώρισε επισήμως το Ισραήλ και αντάλλαξαν πρεσβευτές. Την ίδια ώρα, ο Βλαντιμίρ Πούτιν τον αποκαλεί δημοσίως «έναν μεγάλο φίλο της χώρας μας της Ρωσίας». Επιδιώκει στενές σχέσεις και με την Ελλάδα και με την Τουρκία.

Παράλληλα, ο ΜΒΖ είναι δυτικότροπος και στη προσωπική του ζωή. Σε αντίθεση με άλλους Άραβες ηγέτες, έχει μόνο μία σύζυγο, τη Σαλάμα, με την οποία πέρυσι έκλεισαν 40 χρόνια γάμου κι έχουν 9 παιδιά. Σε κάθε ευκαιρία εγκαταλείπει την παραδοσιακή κελεμπία και ντύνεται ευρωπαϊκά. Γυμνάζεται καθημερινά και διατηρείται σε φόρμα. Κι επιμένει, ακόμα και σε επίσημες εκδηλώσεις, να μιλάει αγγλικά κι όχι αραβικά.

Με τόσα χρήματα στη διάθεσή του και ένα κράτος σε στρατηγικό σημείο, δεν είναι τυχαίο ότι ο ΜΒΖ συμπεριλήφθηκε στη λίστα των 100 πιο επιδραστικών ανθρώπων του πλανήτη από το περιοδικό Time.