Βαλτικό «τόξο»: Oι τουρίστες φεύγουν, οι στρατιώτες έρχονται

Λόγω τεχνολογικής εξέλιξης (ποιος χρησιμοποιεί τόξα πια;) η λέξη μπήκε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Επιστρέφει, όμως, δυναμικά το τελευταίο διάστημα, έστω και ως ακροστιχίδα. Το «τόξο» σ’ αυτή την περίπτωση είναι τρία νησιά και νησιώτικα συμπλέγματα της Βαλτικής θάλασσας: Το δανέζικο νησί Μπόρνχολμ (Bornholm), το φινλανδικό αρχιπέλαγος των νησιών Όλαντ (Åland) και το σουηδικό νησί Γκότλαντ (Gotland).

Αυτό το νοητό νησιώτικο τόξο θα απασχολήσει έντονα το επόμενο διάστημα τους γεωστρατηγικούς αναλυτές. Ο λόγος είναι απλός: Οι κυβερνήσεις των τριών κρατών που έχουν στην επικράτειά τους τα νησιά αυτά ετοιμάζονται να τους αλλάξουν ρόλο. Από δημοφιλείς προορισμοί (κυρίως για εσωτερικό τουρισμό), λόγω του πολύ πιο ηπιότερου κλίματος και της μεγαλύτερης ηλιοφάνειας το χειμώνα, ετοιμάζονται να γίνουν... αβύθιστα αεροπλανοφόρα. Με στόχο, τι άλλο; Να φράξουν όσο γίνεται αποτελεσματικότερα τον θαλάσσιο δρόμο της Ρωσίας προς τον Ατλαντικό.

Το ράλι εξοπλισμών στα νησιά είτε έχει ήδη ξεκινήσει, είτε βρίσκεται προ των πυλών. Η είσοδος-εξπρές Φινλανδίας και Σουηδίας στο ΝΑΤΟ αναμένεται να επιταχύνει τις εξελίξεις. Η Ρωσία παρακολουθεί θυμωμένη, εκτοξεύει απειλές και casus belli, βλέποντας τη χορδή του τόξου να τεντώνεται επικίνδυνα.

Μπόρνχολμ: Είμαστε δικοί σας, μη μας πουλήσετε πάλι

Μια ματιά στο χάρτη δημιουργεί εύλογη απορία: Πώς κι αυτό το νησί κατέληξε να ανήκει στη Δανία, ενώ απέχει ελάχιστα από τις σουηδικές ακτές, αλλά πάνω από 3 ώρες με φέρι-μπόουτ από την Κοπεγχάγη; Η απάντηση είναι απλή: Παραδοσιακά το νησί ανήκε στις φεουδαρχικές κτήσεις που ενώθηκαν τον 13^ο αιώνα υπό έναν κοινό Δανό μονάρχη. Βεβαίως εκτός από την περιοχή της σημερινής Δανίας, σ’ αυτά τα ενωμένα φέουδα συμπεριλαμβάνονταν τότε και η νοτιότερη επαρχία της Σουηδίας, που είναι ακόμα γνωστή ως Σκάνια.

Οι ντόπιοι κάτοικοι, κοινής σκανδιναβικής καταγωγής, αλλά με δική τους τοπική γλώσσα, είχαν φανερή προτίμηση προς τη Δανία παρά την πολύ ισχυρότερη και μεγαλύτερη Σουηδία. Άλλαξε κάμποσες φορές χέρια μεταξύ τους, για 50 χρόνια (1575-1625) υπήρξε και κτήση του γερμανικού κρατιδίου του Λούμπεκ. Αλλά τα καθοριστικά γεγονότα, που το «κατοχύρωσαν» οριστικά στη Δανία, έγιναν τη διετία 1658-60.

Το 1658 η Δανία και η Σουηδία υπέγραψαν τη συνθήκη του Ροσκίλντε. Με αυτή, η Σουηδία έπαιρνε οριστικά την επαρχία της Σκάνια, στην οποία ήταν «εξάρτημα» και το Μπόρνχολμ. Οι κάτοικοι επαναστάτησαν, σκότωσαν όλους τους Σουηδούς στρατιώτες της φρουράς και τον επικεφαλής τους και έτρεξαν κατευθείαν στην Κοπεγχάγη για να προσφέρουν τη γη τους ως… δώρο στον τότε Δανό μονάρχη Φρειδερίκο Γ’. Υπό έναν όρο: Ότι δεν θα περνούσε ποτέ από το μυαλό του το ενδεχόμενο να παραχωρήσει πάλι το νησί σε οποιονδήποτε. Τόσο αυτός, όσο και οι διάδοχοί του, κράτησαν το λόγο τους.

«Φέρτε μας μια περίπολο να παραδοθούμε»

Το νησί δεν είναι μεγάλο σε έκταση (588 τ.χλμ., σαν τη δική μας Κέρκυρα) και σ’ αυτό ζουν κάτι λιγότεροι από 40.000 κάτοικοι. Τους επόμενους αιώνες αφέθηκε στην ησυχία του. Στις αρχές του 20^ου αιώνα μάλιστα έγινε και δημοφιλές καταφύγιο ζωγράφων. Ήταν τόσοι πολλοί, που αποτέλεσαν την λεγόμενη «σχολή του Μπόρνχολμ».

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Γερμανοί κατέλαβαν το νησί, όπως και όλη τη Δανία, χωρίς να πέσει ούτε μια τουφεκιά. Αμέσως εκμεταλλεύθηκαν την κεντρική θέση του νησιού στη Βαλτική και εγκατέστησαν μηχανήματα για να υποκλέπτουν σήματα και συνομιλίες των εχθρών τους.

Το νησί βομβαρδίστηκε ανηλεώς από τις σοβιετικές δυνάμεις το 1945 και παραδόθηκε την ίδια ημέρα με το Βερολίνο! Οι ναζί αρνήθηκαν να παραδοθούν στους Σοβιετικούς, έφτασαν στο σημείο να παρακαλούν τους Βρετανούς να στείλουν έστω μια ταπεινή περίπολο για να της παραδώσουν τα όπλα τους. Τελικά δεν εισακούστηκαν. Οι Σοβιετικοί έκαναν απόβαση στο νησί και το κατέλαβαν.

Οι δυνάμεις της ΕΣΣΔ έμειναν στο νησί για έναν χρόνο, για λόγους ασφαλείας. Τελικά αποσύρθηκαν το 1946, αλλά πριν το κάνουν φρόντισαν να το ξεκαθαρίσουν: Αν διαπίστωναν την παρουσία ξένων στρατιωτικών δυνάμεων στο νησί, θα το αντιμετώπιζαν ως casus belli, αιτία πολέμου.

Η Δανία ήταν ιδρυτικό μέλος του ΝΑΤΟ το 1949, αλλά παρά το δικαίωμά της να χρησιμοποιήσει το έδαφός της όπως θέλει, δεν έφτιαξε καμία νατοϊκή βάση εκεί. Τα γερμανικά οχυρωματικά έργα από το παρελθόν αφέθηκαν να ρημάξουν, κάποιοι τουρίστες τα επισκέπτονται από περιέργεια. Γενικά ο τουρισμός αναπτύχθηκε πολύ: Στα νησιά κάθε χρόνο περνούν πάνω από 400.000 τουρίστες, δεκαπλάσιοι από τον μόνιμο πληθυσμό.

Κεραίες υποκλοπών και ναυτικές βάσεις

Το 2017 το δανέζικο υπουργείο άμυνας αποφάσισε να φτιάξει μια τεράστια εγκατάσταση υποκλοπών, στο μέγεθος του Αγάλματος της Ελευθερίας. Η εμβέλεια των κεραιών φτάνει και περισσεύει για να υποκλέπτει μηνύματα από τους ναυστάθμους του Καλίνινγκραντ και της Αγίας Πετρούπολης.

Λίγους μήνες πριν, στις αρχές Φεβρουαρίου, οι Δανία και οι ΗΠΑ διέρρευσαν ότι επεξεργάζονται μια νέα αμυντική συμφωνία, η οποία θα επιτρέψει την παραμονή Αμερικανικών στρατευμάτων στο νησί. Στις 18 Φεβρουαρίου, μία εβδομάδα πριν ξεκινήσει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η πρεσβεία της Ρωσίας στη Δανία δημοσίευσε στο Twitter ένα διπλωματικό έγγραφο του 1946! Το υπέγραφαν ο τότε υπουργός εξωτερικών της ΕΣΣΔ Βιάτσεσλαβ Μολότοφ και ο Δανός ανώτερος διπλωμάτης Τόμας Ντόσινγκ. Στο έγγραφο η Δανία εμφανίζεται να συμφωνεί ότι δεν θα επιτρέψει ξένη στρατιωτική παρουσία στο νησί.

Το έγγραφο που διέρρευσε η ρωσική πρεσβεία στη Δανία: https://cphpost.dk/?p=131412

Δανοί νομικοί και πολιτικοί θεωρούν το ρωσικό έγγραφο «άσχετο με την περίπτωση». Ο Δανός υπουργός εξωτερικών Τζέπε Κόφοντ είπε χαρακτηριστικά ότι «οι Δανοί και όχι οι Ρώσοι αποφασίζουν τι συμβαίνει στη Δανία». Η αμερικανική παρουσία εκεί σχεδόν προεξοφλείται. Το σίγουρο είναι ότι οι κρατήσεις τουριστών για τους καλοκαιρινούς μήνες παρουσιάζουν μείωση κατά 57%.

Όλαντ: Μια σουηδική φωλιά στη Φινλανδία

Στη γεωγραφία διαβάζουμε ότι το αρχιπέλαγος των νησιών Όλαντ, σε ιδιαίτερα στρατηγικό σημείο στο άνοιγμα του Κόλπου της Βοθνίας, αποτελείται από 6.500 νησιά και νησίδες. Στην ουσία, όμως, πρόκειται για ένα μεγάλο νησί, στο οποίο διαμένει το 90% του πληθυσμού των 30.000 κατοίκων. Η συνολική έκταση των νησιών αυτών είναι 1.632 τ.χλ., σχεδόν όση της δικής μας Μυτιλήνης.

Από το μακρινό 1157 ως το 1809 τα νησιά αποτελούσαν κτήση της Σουηδίας. Ακόμα και σήμερα οι κάτοικοί τους μιλούν σουηδικά σε ποσοστό 87%. Εκείνη τη χρονιά, όμως, ολοκληρώθηκε ο πόλεμος Σουηδίας-Ρωσίας, στον οποίο η δεύτερη απέκτησε όλη την περιοχή της σημερινής Φινλανδίας, την οποία μετέτρεψε σε ημι-αυτόνομο Μεγάλο Δουκάτο υπό τον Ρώσο τσάρο. Τα νησιά Όλαντ ακολούθησαν την τύχη της Φινλανδίας και ενσωματώθηκαν στη ρωσική αυτοκρατορία, αν και απολύτως σουηδικά σε πληθυσμό, γλώσσα και έθιμα.

Το 1917, με έναρξη της Οκτωβριανής Επανάστατης και την ανακήρυξη της φινλανδικής ανεξαρτησίας, οι τοπικοί κυβερνήτες των νησιών είπαν να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία και να «επιστρέψουν» στη Σουηδία. Διοργάνωσαν, μάλιστα, και δημοψήφισμα το 1919, με εντυπωσιακό ποσοστό (96,4%) για ενσωμάτωσή τους στο σουηδικό βασίλειο.

Η τύχη των νησιών έμελλε να είναι το πρώτο σοβαρό θέμα, με το οποίο ασχολήθηκε η νεόκοπη τότε Κοινωνία των Εθνών, ο πρόγονος του ΟΗΕ. Η τελική απόφαση ανακοινώθηκε το 1921 και ήταν… συμβιβασμός: Τα νησιά κατοχυρώθηκαν στην Φινλανδία, όμως ανακηρύχθηκαν αυτόνομη περιοχή, με δική τους κυβέρνηση, κοινοβούλιο και σημαία, αλλά και προστασία της σουηδικής γλώσσας και κουλτούρας.

Εφοπλιστές και φοροαπαλλαγμένοι τουρίστες

Η πιο σοβαρή απόφαση, όμως, ήταν η πλήρης αποστρατικοποίηση των νησιών, η οποία κατοχυρώθηκε και από το φινλανδικό σύνταγμα. Κανείς στρατιώτης, ούτε καν γηγενής, δεν μπορούσε να βρίσκεται πάνω στο νησί, τα δε οχυρωματικά έργα από την εποχή της Ρωσίας ισοπεδώθηκαν. Ακόμα και η αστυνομία των νησιών Όλαντ πρέπει να αποτελείται από γηγενείς κατοίκους και όχι Φινλανδούς από άλλες περιοχές της χώρας.

Με τα χρόνια ο σουηδικός πληθυσμός των νησιών αποδέχτηκε αυτό το ιδιόμορφο καθεστώς. Πόσο μάλλον όταν αυτή η αυτονομία λειτούργησε απολύτως υπέρ τους στις περισσότερες των περιπτώσεων. Τα πλοία με τη σημαία του Όλαντ ήταν τα μόνα που επιτρεπόταν να επιπλέουν ελεύθερα στη Βαλτική κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, κάτι που οδήγησε πολλούς κατοίκους να ασχοληθούν με τον εφοπλισμό και να πλουτίσουν. Σήμερα η ναυτιλία και ο τουρισμός (υπολογίζεται ότι το 44% όλου του φινλανδικού πληθυσμού έχει επισκεφθεί τα Όλαντ τουλάχιστον μία φορά) είναι η κύρια πηγή πλούτου.

Τα νησιά αυτά απολαμβάνουν τέτοια αυτονομία, που έκαναν ξεχωριστό δημοψήφισμα για την είσοδό τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1995, δεν δεσμεύονταν από τις αποφάσεις της Φινλανδίας. Μπορεί να το επέλεξαν τότε σε ποσοστό περίπου 75%, ωστόσο και πάλι έχουν ειδικό φορολογικό καθεστώς, που βεβαίως αυξάνει και το τουριστικό ρεύμα. Άλλες τιμές σε πολλά εισαγόμενα αγαθά στα Όλαντ, άλλες στην υπόλοιπη Φινλανδία.

Δημοψήφισμα και για το ΝΑΤΟ;

Πέρυσι τα νησιά γιόρτασαν έναν αιώνα αυτονομίας και αποστρατικοποίησης με λαμπρές εκδηλώσεις. Λίγους μήνες αργότερα, βρίσκονται σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Η απόφαση της κυβέρνησης της Φινλανδίας να καταθέσει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ, επίσημη πλέον, έχει φουντώσει τη συζήτηση. Δεσμεύονται τα Όλαντ από την απόφαση αυτή ή, όπως έγινε με την ΕΕ, θα διοργανώσουν δικό τους δημοψήφισμα; Κι αν ναι, θα επιλέξουν να ενταχθούν στη Βορειοατλαντική Συμμαχία ή θα επιμείνουν στο καθεστώς αποστρατικοποίησης;

Στις 25 Απριλίου ο πρόεδρος της φινλανδικής βουλής Μάτι Βανχάνεν, από το κόμμα του Κέντρου που μετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό της Σάνα Μάριν, δήλωσε στο κρατικό πρακτορείο ειδήσεων Yle: «Αν τα νησιά είχαν μια στρατιωτική βάση, θα ήταν πιο εύκολο να αμυνθούν σε ενδεχόμενο επίθεσης»! Υπονόησε, μάλιστα, ότι η βουλή θα συζητήσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο τον Ιούνιο. Αργότερα, με το σάλο που δημιουργήθηκε, ανασκεύασε. Τα έριξε (πού αλλού;) στον δημοσιογράφο, που «παρανόησε».

Στον διεθνή Τύπο πληθαίνουν τα δημοσιεύματα ότι η διαδικασία εισόδου της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ θα επηρεάσει το καθεστώς των νησιών. Κανείς δεν θέλει να μαντέψει με ποιον τρόπο. Ούτε να μαντέψει ποια θα είναι η ρωσική αντίδραση.

Γκότλαντ: Εκατομμύρια Σουηδοί πάνε για κολύμπι

To νησί Γκότλαντ είναι σήμερα η μικρότερη επαρχία της Σουηδίας. Και μόνο το γεγονός ότι αποτελεί αυτόνομη επαρχία και δεν έχει «ενσωματωθεί» σε κάποια από τις επαρχίες της ηπειρωτικής Σουηδίας (όπως τα υπόλοιπα μικρότερα νησιά της χώρας) δείχνει τη στρατηγική της αξία. Η συνολική του έκταση είναι 3.183 τ.χλμ. (όσο είναι μαζί Λέσβος, Λήμνος και Χίος) και ο πληθυσμός του δεν ξεπερνάει τις 58.000 κατοίκους.

Στην ιστορία του το νησί πέρασε από πολλούς αφέντες, ανάμεσά τους Τεύτονες ιππότες, Δανούς και Σουηδούς. Από το 1645 αποτελεί τμήμα του βασιλείου της Σουηδίας. Για έναν μήνα, κατά τη διάρκεια του πολέμου Ρωσίας-Σουηδίας το 1808, βρέθηκε υπό ρωσική κατοχή. Οι Σουηδοί αντεπιτέθηκαν και το επανακατέλαβαν.

Οι νότιες ακτές του Γκότλαντ, παρ’ ότι δεν είναι το πιο νότιο τμήμα της Σουηδίας, θεωρούνται οι πιο κατάλληλες για κολύμπι. Ως εκ τούτου, τα καλοκαίρια δεκάδες χιλιάδες Σουηδοί καταφεύγουν εκεί, συνήθως πριν προγραμματίσουν τις διακοπές τους για πιο μεσογειακά κλίματα. O τουρισμός συνεισφέρει κατά 37% στο ΑΕΠ της συγκεκριμένης επαρχίας. Το 2019, το τελευταίο καλοκαίρι πριν την πανδημία, το νησί επισκέφθηκαν όλο το χρόνο πάνω από 2,1 εκατομμύρια τουρίστες, εκ των οποίων μόνο το 27% ήταν ξένοι.

Η στρατιωτική παρουσία στο νησί, ειδικά τον 20ό αιώνα, δεν ήταν ιδιαίτερη. Υπήρχε, βέβαια, στρατιωτική μονάδα μ’ αυτό το όνομα («Σύνταγμα του Γκότλαντ») στον σουηδικό στρατό, αλλά περισσότερο για τυπικούς λόγους. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου το βόρειο (και βραχώδες) τμήμα του νησιού έγινε αποκλειστική στρατιωτική βάση με ιδιαίτερα οχυρωματικά έργα.

Τανκς στους δρόμους και ντόπιοι «εθελοντές»

Στα τέλη του 2016 η στρατιωτική παρουσία στο Γκότλαντ ήταν κάτι λιγότερο από 1.500 άνδρες. Στον επαγγελματικό σουηδικό στρατό η μετάθεση στο Γκότλαντ θεωρούνταν η πιο «βυσματική». Τα πράγματα άλλαξαν την τελευταία πενταετία. Ο αρχηγός των σουηδικών ενόπλων δυνάμεων πτέραρχος Μίκαελ Μπιντέν ανακοίνωσε ουσιαστικά τον επανεξοπλισμό του νησιού. Από το 2017 στο Γκότλαντ σταθμεύουν δύο μεραρχίες (που συνεχίζουν να λέγονται «Σύνταγμα Γκότλαντ», για ιστορικούς λόγους) με τεθωρακισμένα οχήματα, μια μονάδα στρατιωτικών ελικοπτέρων και τορπιλάκατοι.

To 2021 ανακοινώθηκε ότι ξεκίνησε ένα εθελοντικό πρόγραμμα εκπαίδευσης στα σύγχρονα όπλα στους μόνιμους κατοίκους του νησιού. Η ανταπόκριση υπήρξε εντυπωσιακή: Πάνω από 10.000 δήλωσαν συμμετοχή. Τις τελευταίες εβδομάδες, η παρουσία τανκς στους δρόμους του νησιού είναι πολύ συνηθισμένη.

Σε όσους ανησυχούν ότι τέτοιες εικόνες θα μειώσουν τη ροή τουριστών, οι κάτοικοι του Γκότλαντ απαντούν με αριθμούς: Το νησί τους απέχει μόλις 186 χιλιόμετρα από τον ρωσικό στόλο του Καλίνινγκραντ. Τι να τον κάνεις τον τουρισμό με τέτοιον επικίνδυνο γείτονα;