Νησιά Σολομώντα: Σε αναζήτηση... σολομώντειας λύσης μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας

Αν δεν υπήρχε ο πόλεμος στην Ουκρανία, που σκεπάζει (και δικαίως) όλες τις διεθνείς εξελίξεις, αυτό το νησιώτικο κράτος θα μας είχε απασχολήσει πολύ εντονότερα. Κι ας βρίσκεται κυριολεκτικά στην άλλη άκρη της γης, περίπου 15.000 χιλιόμετρα μακριά μας. Η προσπάθεια της Κίνας να «πατήσει πόδι» στην περιοχή του Ειρηνικού, η οποία μέχρι τώρα μονοπωλείται από τις ΗΠΑ και τις δυτικές χώρες (κυρίως λόγω της αποικιοκρατίας) έχει φτάσει να χαρακτηρίζεται μέχρι και casus belli. Έχουν διαρρεύσει πληροφορίες που θέλουν τις ΗΠΑ να εξετάζουν μέχρι και επέμβαση προκειμένου να σταματήσουν τις προδιαγραφόμενες εξελίξεις.

Πού ακριβώς βρίσκονται τα νησιά αυτά και πώς κατέληξαν να βρεθούν στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας αντιπαράθεσης γιγάντων; Με ποιο τρόπο προσπαθεί η Κίνα να αποκτήσει «προγεφύρωμα» στον Ειρηνικό; Πώς αντιδρούν οι ΗΠΑ και η Δύση;

Πρώην κανίβαλοι και κυνηγοί κεφαλών

Κατ’ αρχάς, ολίγες γεωγραφικές διευκρινίσεις, διότι υπάρχει το εξής παράδοξο: Άλλο είναι ο γεωγραφικός όρος «αρχιπέλαγος των Νησιών Σολομώντα» κι άλλο ο διοικητικός «Δημοκρατία των Νησιών Σολομώντα». Το κράτος δεν ταυτίζεται με την περιοχή.

Το αρχιπέλαγος των Νησιών Σολομώντα βρίσκεται ανατολικά του τεράστιου νησιού Νέα Γουινέα, του δεύτερου μεγαλύτερου νησιού στον πλανήτη μας. Από τη Νέα Γουινέα προήλθαν και οι πρώτοι κάτοικοι, περίπου 30.000 χρόνια πριν. Υπάρχουν όντως περισσότερα από 900 νησιά, εκ των οποίων 8 είναι τα μεγάλα και κυριότερα, κι άλλα 120 κατοικούνται έστω κι από ελάχιστους κατοίκους.

Οι κάτοικοι ανέπτυξαν έναν κάποιο πολιτισμό, ο οποίος προκαλεί ανατριχίλα, το λιγότερο. Κύρια χαρακτηριστικά του ήταν το κυνήγι κεφαλών και ο κανιβαλισμός, στο πλαίσιο θρησκευτικών τελετών. Επί αιώνες οι κάτοικοι πίστευαν ότι το να έχουν το κεφάλι του εχθρού τους έξω από την καλύβα προστατεύει από τα κακά πνεύματα. Κι όταν κατανάλωναν συγκεκριμένα μέρη ανθρώπινου σώματος, αποκτούσαν και τις ιδιότητές τους. Μάτια, μυαλά και καρδιές αποτελούσαν εκλεκτούς μεζέδες.

Το όνομα: Φαντασία ή πονηριά;

Αν αναρωτιέστε ποια δουλειά έχει ο βασιλιάς Σολομώντας με έναν τόπο που προφανώς δεν είχε καμία σχέση, η απάντηση έχει ονοματεπώνυμο: Αλβάρο ντε Μεντάνια. Ο Ισπανός θαλασσοπόρος ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που είδε τα νησιά, το 1568, σε ταξίδι του από το Περού στον Ειρηνικό. Με το που αποβιβάστηκε στη Σάντα Ιζαμπέλ και είδε μπροστά του ιθαγενείς με χρυσά περιδέραια και βραχιόλια, αμέσως η φαντασία του οργίασε.

Πριν ακόμα ψάξει από πού ερχόταν αυτό το χρυσάφι και πόσο πραγματικά υπήρχε, ανακοίνωσε στους άνδρες του ότι πιθανότατα είχαν ανακαλύψει την βιβλική πόλη του Οφίρ. Την πόλη δηλαδή, όπου σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη ο βασιλιάς Σολομώντας απέκτησε το χρυσάφι, με το οποίο κατασκεύασε το τέμπλο του Ναού του στα Ιεροσόλυμα!

Πριν καταδικάσουμε, βέβαια, τον Μεντάνια ως φαντασιόπληκτο, οφείλουμε να το εξετάσουμε το πράγμα κι από τη δική του πλευρά. Ότι χρειαζόταν, δηλαδή, απεγνωσμένα μια «επιτυχία» να μεταφέρει στους ανωτέρους του, που είχαν πληρώσει για το ταξίδι. Τα έξοδα είχαν γίνει για να ανακαλυφθεί η «Terra Australis», η άγνωστη νότια γη που, κατά τον αστικό μύθο της εποχής, ήταν φορτωμένη με αμύθητους θησαυρούς. Δεν την έβρισκε πουθενά ο Μεντάνια. Το πλήρωμα είχε αρχίσει να μουρμουράει. Έτσι, λοιπόν, η ονομασία «Νησιά Σολομώντα» που έδωσε ήταν περισσότερο ζήτημα… αυτοπροστασίας, παρά φαντασιοπληξίας. Επέστρεψε στο Περού με μια επιτυχία.

Χρυσάφι, τελικά, βρέθηκε ελάχιστο στα νησιά. Το όνομα έμεινε, όμως. Οι Ισπανοί προσπάθησαν να οργανώσουν μια αποικία στο νησί Σάντα Ιζαμπέλ. Οι ιθαγενείς αντιστάθηκαν και όσοι άποικοι δεν γέμισαν τα στομάχια των ντόπιων πέθαναν από την έλλειψη εφοδίων και την ασιτία. Ανάμεσα στους νεκρούς από τις μάχες ήταν και ο ίδιος ο Μεντάνια, τo 1595.

Δουλέμποροι και αποικιοκράτες

Από τη στιγμή που δεν υπήρχε κάποιο προϊόν άμεσα εκμεταλλεύσιμο, οι Ισπανοί άφησαν τα νησιά στην ησυχία τους. Για τρεις αιώνες σχεδόν οι επαφές Ευρωπαίων με τους κατοίκους ήταν κάτι λιγότερο από περιστασιακές. Κυρίως εξερευνητές, Βρετανοί και Γάλλοι, που πανηγύριζαν όταν ανακάλυπταν και χαρτογραφούσαν ένα νησί. Αλλά και φαλαινοθήρες διάφορων εθνικοτήτων, που έψαχναν ξύλα και πόσιμο νερό.

Από το 1840 και μετά πολλά νησιά δέχονταν κι άλλους, πολύ πιο βίαιους επισκέπτες: Δουλέμπορους. Οι οποίοι έκαναν εφόδους κυρίως στα παραλιακά ανυπεράσπιστα χωριά κι σκλάβωναν δεκάδες, εκατοντάδες ανθρώπους, για να δουλέψουν σε φυτείες στην Αυστραλία. Το σύστημα αυτό, που έμεινε γνωστό ως “blackbirding” (μαυροπούλι), συνεχίστηκε ατιμώρητο για δεκαετίες.

Στο τέλος του 19ου αιώνα, όταν κάθε γνωστή σπιθαμή γης άρχισε να διαιρείται μεταξύ των αυτοκρατοριών, άρχισε να φουντώνει και το ενδιαφέρον για τα νησιά. Οι Γερμανοί, που το 1884 έβαλαν πόδι στο βορειοανατολικό τμήμα της Νέας Γουινέας, άρχισαν να επεκτείνονται προς το αρχιπέλαγος των Νησιών Σολομώντα. Σύντομα κατέλαβαν όλα τα βασικά νησιά. Όλη αυτή η επέκταση θορύβησε τους Βρετανούς, οι οποίοι βιάστηκαν να καταλάβουν κι αυτοί νησιά του αρχιπελάγους κυρίως στο νότο και να τα οργανώσουν σε προτεκτοράτο το 1893.

Κι όπως συνέβαινε συχνά σε αυτές τις περιπτώσεις, οι «μεγάλοι» αποφάσισαν μόνοι τους κι έφτιαξαν σύνορα εκεί που δεν υπήρχαν. Σε μια Τριμερή Σύμβαση το 1899, που επικυρώθηκε από συνθήκη στο Βερολίνο το ίδιο έτος, η Βρετανία, οι ΗΠΑ και η Γερμανία χώρισαν νησιά και νησάκια στην περιοχή. Έτσι, λοιπόν, τα δύο μεγαλύτερα βόρεια νησιά του αρχιπελάγους (μεταξύ των οποίων και το Μπουγκενβίλ, το οποίο έδωσε στην ανθρωπότητα την πασίγνωστη… μπουκαμβίλια!) τα πήρε η Γερμανία και τα κόλλησε στην αποικία της Νέας Γουινέας. Τα υπόλοιπα νησιά του αρχιπελάγους, μαζί με κάποια άλλα γειτονικά τους, αποτέλεσαν το προτεκτοράτο των «Βρετανικών Νησιών Σολομώντα».

Αν κάτι πέτυχαν οι Βρετανοί, ήταν να εκχριστιανίσουν πλήρως τα νησιά και να ξεριζώσουν τον κανιβαλισμό και το κυνήγι κεφαλών. Σήμερα περισσότερο από το 98% των σχεδόν 700.000 κατοίκων είναι χριστιανοί, διαφόρων προτεσταντικών δογμάτων. Οι σχέσεις, πάντως, της αποικιοκρατικής δύναμης με τους ντόπιους δεν ήταν πάντα ομαλές. Μάλιστα εκεί καταγράφηκε και η πρώτη δολοφονία Βρετανού αξιωματούχου στην Ωκεανία, το 1927, όταν προσπάθησε να επιβάλλει έναν (ακόμα) κεφαλικό φόρο. Ακόμα το μνημονεύουν στα νησιά αυτό, σχεδόν έναν αιώνα μετά.

Μάχη του Γκουανταλκανάλ και JFK

Η στρατηγική σπουδαιότητα των νησιών αυτών φάνηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ιάπωνες, μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ το 1941, εξαπέλυσαν μια μεγάλης έκτασης επίθεση στον Ειρηνικό, όχι μόνο για να μεγαλώσουν την αυτοκρατορία τους, αλλά για να αποκτήσουν τα απαραίτητα χερσαία «σκαλοπάτια» για μια επίθεση στην Αυστραλία.

Τη διετία 1942-43 τα νησιά έγιναν το επίκεντρο σκληρών μαχών ανάμεσα στους Συμμάχους και τους Ιάπωνες τόσο στο έδαφος, αλλά κυρίως στη θάλασσα και τον αέρα. Η νικηφόρα για τους Συμμάχους μάχη του Γκουανταλκανάλ θεωρείται το «κλειδί» της αμερικάνικης αντεπίθεσης στον Ειρηνικό. Στο συγκεκριμένο νησί βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα νεκροταφεία Αμερικανών στρατιωτών σε ξένο έδαφος.

Τα νησιά έχουν μεγάλη συναισθηματική σημασία για τις ΗΠΑ και για έναν ακόμα λόγο: Σε ένα από αυτά κατέφυγε ο τότε αξιωματικός του Ναυτικού (και μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ) Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, όταν το σκάφος που κυβερνούσε βυθίστηκε από ιαπωνική επίθεση τον Αύγουστο του 1943. Μετά από διάφορες ηρωικές ενέργειες και πολύ κολύμπι, ο Κένεντι και όσοι από το πλήρωμα επέζησαν περιμαζεύτηκαν από συνεργείο διάσωσης. Αρκετά χρόνια αργότερα, το ακατοίκητο νησί όπου πάτησε πόδι, μετονομάστηκε προς τιμή του σε Νησί Κένεντι.

Όπως οι περισσότερες άλλες βρετανικές κτήσεις στον Ειρηνικό, τα νησιά Σολομώντα θεωρήθηκαν ασύμφορα μετά τη δεκαετία του 1960. Η Βρετανία σκέφτηκε να τα δώσει στην Αυστραλία, αλλά οι Αυστραλοί αρνήθηκαν να αναλάβουν το οικονομικό κόστος. Έτσι, λοιπόν, αφού δεν τους ήθελε κανείς, οι Σολομώντιοι διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους στις 7 Ιουλίου 1978, με τις ευχές των Βρετανών. Η βασίλισσα Ελισάβετ να παραμένει τυπικά ως σήμερα κεφαλή του κράτους.

Εμφύλιες διαμάχες και ασταθές σκηνικό

Σε αυτά τα 45 χρόνια ανεξαρτησίας, τα νησιά ταλαιπωρούνται κυρίως από τοπικιστικές διαμάχες. Κοινώς, οι κάτοικοι των μεγαλύτερων νησιών (και κυρίως του νησιού Μαλαϊτα) κατηγορούν τους κατοίκους του νησιού Γκουανταλκανάλ, όπου βρίσκεται η πρωτεύουσα Χονιάρα, ότι χρησιμοποιούν όλους τους φόρους για λογαριασμό τους και για την ανάπτυξη του δικού τους νησιού.

Το πολιτικό σύστημα είναι κάτι παραπάνω από ασταθές, με εφήμερες συμμαχίες, κόμματα χωρίς σαφή ιδεολογία και ανατροπές κυβερνήσεων από προτάσεις μομφής. Υπήρξαν εκτεταμένες ταραχές την περίοδο 1998-2003, η χώρα στην ουσία βίωσε εμφύλιο πόλεμο και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να ζητήσει τη συνδρομή Βρετανών και Αυστραλών για να επιβάλλει την τάξη. Στην ουσία υπάρχουν εκτεταμένες τοπικές εξουσίες, οι οποίες πολλές φορές αντιτίθενται στην κεντρική κυβέρνηση.

Κεντρική φιγούρα της πολιτικής ζωής των νησιών είναι ο νυν πρωθυπουργός Μανασί Σογκαβάρε, 67 χρόνων σήμερα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 εκλέγεται βουλευτής κι έχει διατελέσει τέσσερις φορές πρωθυπουργός (2000-01, 2006-07, 2014-17 και 2019-σήμερα). Ο Σογκαβάρε, το τέταρτο παιδί μιας οικογένειας ιεραποστόλων των «Αντβεντιστών της Έβδομης Μέρας», ενός από τα δεκάδες προτεσταντικά δόγματα, ήταν αυτός που άναψε τη σπίθα της έντασης και τροφοδοτεί συνεχώς τη φωτιά με νέα εύφλεκτα υλικά.

Εναλλαγή αναγνώρισης και κινέζικη «αγκαλιά»

Από τα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας τους (1983), τα Νησιά Σολομώντα είχαν επιλέξει να αναγνωρίζουν την Ταϊβάν και όχι τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Ήταν μια επιλογή εναρμονισμένη με τον «δυτικό» τους προσανατολισμό, αλλά γινόταν βέβαια και με το αζημίωτο: Η Ταϊβάν έστελνε τακτικά βοήθεια, κυρίως υπό μορφή τροφίμων, που ανακούφιζαν τις πιο φτωχές επαρχίες.

Ο Σογκαβάρε σε όλη τη διάρκεια της θητείας του είχε (και έχει) ψυχρές σχέσεις με τους Αυστραλούς, τους οποίους ενίοτε κατηγορεί ότι προσπαθούν (μέσω της αστυνομικής δύναμης που διατηρούν στο νησί) να επέμβουν σε εσωτερικά ζητήματα. Υποστήριζε, επίσης, ότι μια προσέγγιση με την Κίνα θα ήταν πολύ πιο συμφέρουσα για τη χώρα του. Μέχρι το 2019 όλα αυτά ήταν απλώς ρητορείες.

Σε μια θυελλώδη συνεδρίασή του στις 16 Σεπτεμβρίου 2019, το τοπικό κοινοβούλιο αποφάσισε να άρει την αναγνώριση στην Ταϊβάν και να συνάψει επίσημες διπλωματικές σχέσεις με την Κίνα. Υπήρξαν καταγγελίες ότι τόσο οι Κινέζοι, όσο και οι Ταϊβανέζοι δωροδόκησαν βουλευτές, προκειμένου να κατευθύνουν την ψήφο τους. Οι καταγγελίες δεν διερευνήθηκαν ακόμα. Αν είναι αληθινές, οι Κινέζοι αποδείχτηκαν πιο ανοιχτοχέρηδες.

Ορισμένοι ηγέτες περιφερειακών νησιών, όπως αυτό της Μαλαϊτα, αρνήθηκαν να υπακούσουν. O Ντανιέλ Σουιντάνι, κυβερνήτης της συγκεκριμένης επαρχίας, έφτασε στο σημείο να διοργανώσει και δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία (!) του νησιού το 2020. Η όλη ενέργεια κρίθηκε παράνομη από τα κρατικά δικαστήρια. Ο Σουιντάνι, πάντως, ξεκαθάρισε ότι δεν θα δεχτεί «ούτε έναν κινέζικο κόκκο ρυζιού», όπως χατακτηριστικά είπε. Αντιθέτως συνεχίζει να δέχεται βοήθεια από την Ταϊβάν (καραβιές ολόκληρες με ρύζι) και το 2021 οι ΗΠΑ ενέκριναν κονδύλι 20 εκστ. δολαρίων που κατέληξε απευθείας σ’ αυτόν και όχι στην κεντρική κυβέρνηση.

Μνημόνια, συμφωνίες και απειλές

Τα τελευταία επεισόδια του σίριαλ είναι και τα πιο σπουδαία: Τον Μάρτιο ανακοινώθηκε ότι τα Νησιά Σολομώντα και η Κίνα υπέγραψαν «μνημόνιο κατανόησης», προλειαίνοντας το έδαφος για κάτι σημαντικότερο. Αυτό ήλθε στις 19 Απριλίου και δεν ήταν άλλο από «Συμφωνία συνεργασίας ασφάλειας, που προάγει την κοινωνική σταθερότητα και την διαρκή ειρήνη και ασφάλεια στα Νησιά Σολομώντα» (αυτό είναι το πλήρες όνομά της).

Το ακριβές κείμενο της συμφωνίας δεν έχει ανακοινωθεί ακόμα. Υπάρχουν διάφορες διαρροές, που δημοσιεύονται σε μέσα ενημέρωσης σε ΗΠΑ και Βρετανία, αλλά τίποτα επιβεβαιωμένο. Αν πιστέψουμε τις διαρροές, οι Κινέζοι θα μπορούν να μεταφέρουν μέχρι και στρατιωτικές δυνάμεις στα νησιά για να διασφαλίσουν την κοινωνική τάξη. Ή, σύμφωνα με άλλη διαρροή, θα μπορούν να κατασκευάσουν ναυτική βάση για τα πλοία τους σ’ ένα από τα νησιά.

Για την ώρα, αυτό που έχει επιβεβαιωθεί είναι ότι ένα φορτίο με αντίγραφα όπλων κινεζικής κατασκευής (ψεύτικα, πλαστικά) έχει ήδη φτάσει στα νησιά. Σ’ αυτά τα όπλα εκπαιδεύονται ήδη οι τοπικές Δυνάμεις Ασφαλείας, για να εξοικειωθούν ενόψει της αποστολής του… κανονικού φορτίου.

Το αρχικό μούδιασμα της Δύσης διαδέχεται μια σειρά αντιδράσεων, κάτι ανάμεσα σε ενόχληση και απειλή. Το υπουργείο εξωτερικών της Αυστραλίας σε ανακοίνωσή του παρατήρησε μεν ότι «τα κράτη της περιοχής έχουν το δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις ανεξάρτητα», αλλά «η Αυστραλία ανησυχεί πολύ για οποιαδήποτε πράξη αποσταθεροποιεί την ασφάλεια στην περιοχή».

Οι ΗΠΑ ήταν πιο ξεκάθαρες: Ο Κερτ Κάμπελ, συντονιστής του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας για την περιοχή Νοτιοανατολικής Ασίας-Ειρηνικού, παρέδωσε προσωπικά στις 29 Απριλίου ένα «τελεσίγραφο» στον πρωθυπουργό Σογκαβάρε: «Εάν ληφθούν μέτρα για τη δημιουργία μιας de facto μόνιμης στρατιωτικής παρουσίας, δυνατοτήτων προβολής ισχύος ή στρατιωτικής εγκατάστασης, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα έχουν τότε σημαντικές ανησυχίες και θα αντιδράσουν ανάλογα».

Τα Νησιά Σολομώντα φέρνουν την ανθρωπότητα ολόκληρη μπροστά σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Τι θα επιλέξουν τελικά; Θα προχωρήσει η κινέζικη συμφωνία με το ρίσκο της αμερικάνικης αντίδρασης-επέμβασης; Ή θα κάνουν πίσω οι Κινέζοι, αρκούμενοι σε μια τυπική παρουσία στην περιοχή μέχρι να καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός;

Σε αυτό το κρίσιμο σημείο δεν μπορεί να αποκλειστεί ούτε η… σολομώντεια λύση. Να πέσει, δηλαδή, στο τραπέζι ως απειλή η ανεξαρτητοποίηση των «φιλοδυτικών» νησιών με τις πλάτες των ΗΠΑ, δηλαδή η ουσιαστική διχοτόμηση του κράτους. Μ’ αυτό το ενδεχόμενο τα νησιά θα δικαιώσουν την ονομασία τους. Αλλά μ’ έναν τρόπο που δεν θα τους αρέσει καθόλου.