Eurovision και πολιτική: Όσα κρύβονται -πραγματικά- πίσω από τις νότες και η σημασία τους

Η σχέση της Eurovision με την πολιτική εξαντλείται συνήθως, σε επίπεδο ανάλυσης, στο αν αλληλοψηφίζονται η Ελλάδα και η Κύπρος, οι Σκανδιναβικές χώρες μεταξύ τους και πόσο τσαντισμένη ήταν τόσα χρόνια η Ιταλία και δεν ασχολιόταν, να που ασχολήθηκε πρόπερσυ και σάρωσε.

Ας επιχειρήσουμε μια λίγο πιο βαθιά και ουσιαστική ανάλυση του διαγωνισμού, ο οποίος εδώ και πολλά χρόνια πέρα από μια γιορτή της -όχι πάντα καλής- ευρωπαϊκής μουσικής, λειτουργεί ουσιαστικά σαν ένα βαρόμετρο όχι μόνο της εκάστοτε διάθεσης των λαών, αλλά και πολύ πιο σημαντικών θεμάτων.

Ο φετινός διαγωνισμός γίνεται στο Τορίνο της Ιταλίας εξ αναβολής που λένε και στα ποδόσφαιρα, καθώς πέρυσι είχαμε πανδημία. Και θα τον κερδίσει η Ουκρανία. Και δεν διαβάζουμε τη μαγική σφαίρα, είναι αυτονόητο ότι θα συμβεί αυτό και επίσης πρέπει να συμβεί.

Βοηθάει και που το τραγούδι της Ουκρανίας δεν είναι καθόλου κακό· το «Stefania», των Kalush Orchestra είναι ένας συνδυασμός παραδοσιακής μουσικής της χώρας με σύγχρονο χιπ-χοπ, ένα τραγούδι συναισθηματικό και ανεβαστικό ταυτόχρονα.

Το τραγούδι αρχικά γράφτηκε για τη μητέρα του τραγουδιστή, αλλά κατέληξε μια ωδή στην εμπόλεμη πατρίδα του.

Το τραγούδι είναι εξολοκλήρου στα ουκρανικά, στη σκηνή βγαίνουν παραδοσιακές φορεσιές και όργανα και όλα αυτά φυσικά βοηθούν να αναδειχθεί η ουκρανική εθνική ταυτότητα, η οποία πλήττεται και δέχεται επίθεση σε ένα δεύτερο επίπεδο του πολέμου με τη Ρωσία.

Στο ρεφρέν όλα αυτά ενώνονται με τον παγκόσμιο και πολύ σύγχρονο ήχο του χιπ-χοπ. Οι Ουκρανοί τραγουδούν ταυτόχρονα τόσο την αποφασιστικότητά τους να αντισταθούν στους Ρώσους, όσο και το γεγονός ότι θέλουν να ανήκουν στη Δύση. Ένα από τα μέλη του συγκροτήματος το είπε κιόλας: «Η χώρα μας δεν θα κερδίσει μόνο τον πόλεμο, θα κερδίσει και τη Eurovision».

Η Ρωσία αποκλείστηκε από το διαγωνισμό τον περασμένο Φεβρουάριο, όταν η ΕΒU υπέκυψε στις πιέσεις των άλλων χωρών που συμμετέχουν, μετά την εισβολή στην Ουκρανία.

Εάν τελικά επιβεβαιωθούμε (όπως και τα προγνωστικά) και η Ουκρανία κερδίσει τη φετινή Eurovision, αυτό θα είναι απλώς μια ακόμη απόδειξη ότι ο διαγωνισμός αντανακλά τις γεωπολιτικές πραγματικότητες στην Ευρώπη και λειτουργεί ως οριοθέτηση της φιλελεύθερης κατεύθυνσής της.

Eurovision και Ευρώπη - Βίοι παράλληλοι

Ο διαγωνισμός τραγουδιού της Eurovision ξεκίνησε το 1956 και είναι ο μακροβιότερος διαγωνισμός τραγουδιού στον κόσμο με τηλεοπτική μετάδοση. Κάθε χρόνο τον τελικό παρακολουθούν περίπου 200 εκατομμύρια άνθρωποι ενώ τα τελευταία χρόνια έχει τραβήξει το ενδιαφέρον και του αμερικανικού κοινού, μετά την ταινία «Story of Fire Saga» του Γουίλ Φαρέλ το 2020, η οποία πραγματεύεται την ιστορία ενός ισλανδικού συγκροτήματος που πάει στη Eurovision.

Όλα ξεκίνησαν από έξι χώρες.

Ο διαγωνισμός μεγάλωσε παράλληλα με την επέκταση και όλων των άλλων ευρωπαϊκών ή ευρωκεντρικών οργανισμών, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση ή το ΝΑΤΟ. Στη δεκαετία του '60 και του '70 όλα αυτά επεκτάθηκαν στη Μεσόγειο και μετά την πτώση του τείχους και τη συνεπακόλουθη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, στην Ανατολική Ευρώπη.

Ο διαγωνισμός «έσπρωχνε» τα σύνορα της Ευρώπης προς σχεδόν κάθε κατεύθυνση επί δεκαετίες· τόσο γεωγραφικά όσο και πολιτισμικά.

Σήμερα λαμβάνουν μέρος σε αυτόν πάνω από 40 χώρες, του Ισραήλ και της Αυστραλίας συμπεριλαμβανομένων και άντε πες καλά το Ισραήλ, η Αυστραλία όμως; Που τελειώνει τελικά η Ευρώπη;

Ο ορισμός των γεωγραφικών ορίων της Ευρώπης κατά Eurovision μπερδεύει τους θεατές. Αυτό που κάνει η ΕΒU είναι να ακολουθεί τις αποφάσεις του συνεδρίου της Διεθνούς Ραδιοτηλεγραφικής Ένωσης που έγινε το 1932 στη Μαδρίτη. Το συνέδριο έθεσε τα γεωγραφικά όρια της «ευρωπαϊκής περιοχής» στον 40ο ανατολικό κάθετο και τον 30ο βόρειο παράλληλο. Με αυτόν τον τρόπο συμπεριέλαβε «το δυτικό τμήμα της ΕΣΣΔ και τις χώρες που βρίσκονται στη Μεσόγειο θάλασσα». Το 2007 έγιναν τροποποιήσεις ώστε να μπορούν να συμμετέχουν και οι χώρες του Καυκάσου.

Το Ισραήλ, συνεπώς, ως μεσογειακή χώρα δικαιούται να συμμετέχει.

Οι Αυστραλοί, πάλι, μας προέκυψαν ως τεράστιοι φαν του διαγωνισμού που αποφασίσαμε να τους καλέσουμε να γιορτάσουν ως guest μαζί μας την 60ή επέτειό του και ενθουσιάστηκαν τόσο που τους αφήσαμε να παραμείνουν. Ποιος λέει όχι σε ένα τηλεοπτικό κοινό εκατοντάδων εκατομμυρίων, εξάλλου;

Ο διαρκώς αυξανόμενος αριθμός των συμμετεχόντων, έφερε μαζί του αναπόφευκτα και διάφορα πολύ σημαντικά ζητήματα: Ποιες χώρες ανήκουν τελικά στην Ευρώπη ως πολιτική, ιδεολογική αλλά και πολιτιστική οντότητα;

Η ΕΒU θέτει ως βασικές αξίες των χωρών που συμμετέχουν, τη Δημοκρατία, τον πλουραλισμό, το σεβασμό στη διαφορετικότητα και την ελευθερία της έκφρασης. Αξίες που δεν αντανακλώνταν πάντα στις πολιτικές πραγματικότητες των χωρών της Ευρώπης όμως.

Για παράδειγμα, το 1969, η Αυστρία μποϊκοτάρισε το διαγωνισμό της Μαδρίτης, διαμαρτυρόμενη για το καθεστώς του δικτάτορα Φράνκο.

Ένας πολύ πολιτικός «απολιτίκ» διαγωνισμός

Η ΕΒU προσπαθεί υποτίθεται να κρατήσει την πολιτική μακριά από το διαγωνισμό, αλλά αυτό είναι μόνο επίφαση. Πολύ συχνά οι χώρες προσπαθούν να περάσουν πολιτικά μηνύματα μέσα από αυτόν, γνωρίζοντας ότι θα ακουστούν σε όλη την Ευρώπη και ακόμη παραπέρα.

Το 2009 η Γεωργία επιχείρησε να διαμαρτυρηθεί για τη Ρωσική εισβολή με το τραγούδι «We Don’t Want to Put In». Ήταν τόσο προφανές που οι διοργανωτές το απέρριψαν. «Βρείτε άλλον τρόπο να τα πείτε», ήταν το μήνυμα.

Στον αντίποδα, η ΕΒU απέρριψε το 2021 και το τραγούδι της Λευκορωσίας «Ya Nauchu Tebya» («Θα σε μάθω»), το οποιο κατηγορούσε ανοιχτά τις πολιτικές διαμαρτυρίες και τις διαδηλώσεις υπέρ της δημοκρατίας που γίνονταν στη χώρα.

Αν δούμε το θέμα και λίγο ευρύτερα, η αποχώρηση της Τουρκίας από το διαγωνισμό του 2013, συνέπεσε με την περίοδο που το ενδιαφέρον της χώρας να μπει στην ΕΕ άρχισε να εξασθενεί σημαντικά. Επίσημα η Τουρκία διαμαρτυρήθηκε για τη συμμετοχή της Αυστρίας στο διαγωνισμό με την Κοντσίτα Βουρστ, η οποία κέρδισε τον επόμενο χρόνο. Το 2020 η Ουγγαρία επίσης αποσύρθηκε από το διαγωνισμό, επειδή θεώρησε ότι δεν την εκπροσωπεί πολιτιστικά και ιδεολογικά.

Αν παρατηρήσουμε τα αποτελέσματα του διαγωνισμού ανά τα χρόνια, είναι σαφές ότι οι επιτυχίες για τις χώρες έρχονται όταν εκείνες βρίσκονται πολύ πιο κοντά στα ιδεώδη της φιλελεύθερης Δύσης. Η Ισπανία άρχισε να κερδίζει την εποχή που το καθεστώς του Φράνκο τελείωνε, η Τουρκία το 2003 όταν ήταν πιο κοντά στην ΕΕ απ' όσο βρέθηκε ποτέ, οι ανατολικές χώρες όσο αγκάλιαζαν όλο και περισσότερο τη δυτική τους ταυτότητα.

Το 2001 η Εσθονία έγινε η πρώτη πρώην σοβιετική δημοκρατία που κέρδισε το διαγωνισμό και τότε ο Πρωθυπουργός της χώρας Μαρτ Λάαρ είχε πει: «Δεν χτυπάμε πια την πόρτα της Ευρώπης. Την περνάμε τραγουδώντας».

Η περίπτωση της Ουκρανίας έρχεται απλώς να επιβεβαιώσει αυτή τη θεωρία. Η χώρα μπήκε στο διαγωνισμό το 2003 και τον κέρδισε τον αμέσως επόμενο χρόνο με τη Ρουσλάνα και το «Wild Dances». Ξανακέρδισε το 2016 με το «1944», ένα τραγούδι που μιλάει για τους Τατάρους της Κριμαίας και τη βίαιη απομάκρυνσή τους από τον Στάλιν.

Η ΕΒU είχε τις αντιρρήσεις της για το τραγούδι, λόγω του έντονου πολιτικού του χρώματος, αλλά η Ουκρανία παρέκαμψε τους περιορισμούς λέγοντας ότι είναι απλώς ένα νοσταλγικό τραγουδι για το παρελθόν. Στην πραγματικότητα ήταν μια ξεκάθαρη διαμαρτυρία για τη ρωσική εισβολή του 2014 στην Κριμαία.

Τα στοιχήματα δίνουν περίπου 45% πιθανότητες στην Ουκρανία να κερδίσει το διαγωνισμό, αλλά με δεδομένη την αυξανόμενη αγανάκτηση του κοινού στην Ευρώπη για τα όσα συμβαίνουν στη χώρα, το πιθανότερο είναι ότι θα βγει νικήτρια.

Και η Ευρώπη θα έχει θέσει για μια ακόμη φορά τα όριά της. Τραγουδώντας και ψηφίζοντας.