Ναός των Ενόπλων Δυνάμεων: Εκεί όπου θρησκεία, εθνικισμός και όπλα χτίζουν μαζί τη Ρωσία του Πούτιν

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έγινε ακρογωνιαίος λίθος του ρωσικού εθνικισμού στην εποχή του Βλαντιμίρ Πούτιν και αυτό γίνεται πιο φανερό από ποτέ στη ρητορική για την πόλεμο στην Ουκρανία: Οι Ρώσοι πολεμούν για μια ακόμη φορά τους Ναζί και ο πόλεμός τους είναι ιερός.

Τo, όχι και τόσο ασυνήθιστο, αυτό μαγείρεμα ιστορικής μνήμης, θρησκείας και εθνικισμού, στην περίπτωση της Ρωσίας ενσαρκώνεται σε ένα όχι και τόσο συνηθισμένο κτίριο: Ο χακί Καθεδρικός Ναός των Ενόπλων Δυνάμεων, είναι στα περίχωρα της Μόσχας και βρίσκεται μέσα σε ένα στρατιωτικό θεματικό πάρκο.

O ναός άνοιξε τις πόρτες του τον Ιούνιο του 2020 και τα επίσημα εγκαίνιά του υποτίθεται ότι θα συνέπιπταν με την 75η επέτειο της νίκης της ΕΣΣΔ επί των Ναζί, αλλά καθυστέρησαν λόγω της πανδημίας.

Η ιδέα γεννήθηκε μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας. Με την ολοκλήρωσή του που έγινε σε χρόνο ρεκόρ, ο ναός παρουσιάζει σε όλο της το μεγαλείο τη γενική ιδεολογία του Πούτιν, αλλά και τη στήριξή της από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.

Το κωδωνοστάσιο του Ναού των Ενόπλων Δυνάμεων είναι 75 μέτρα σε ύψος, συμβολίζοντας την 75η επέτειο της Σοβιετικής νίκης. Η διάμετρος του τρούλου είναι 19,45 μέτρα, καθώς η μεγάλη νίκη επιτεύχθηκε το 1945. Ένας μικρότερος τρούλος έχει διάμετρο 14,18 μέτρα, από τις 1418 μέρες που κράτησε ο πόλεμος.

Στο πάτωμά του έχουν ενσωματωθεί λιωμένα τρόπαια από τον πόλεμο ώστε κάθε βήμα μέσα σε αυτόν να είναι μια ακόμη νίκη επί των Ναζί. Οι τοιχογραφίες του είναι μια διαρκής αποθέωση της ρωσικής στρατιωτικής υπεροχής, από τις μεσαιωνικές μάχες μέχρι τους σύγχρονους πολέμους στη Γεωργία και τη Συρία.

Τα νικηφόρα στρατεύματα οδηγούν Αρχάγγελοι, ο Χριστός κραδαίνει ένα ξίφος και η Παναγία με τη μορφή της Μητέρας Πατρίδας προστατεύει όλους τους παραπάνω.

Δεν είναι σκηνές από ταινία φαντασίας· είναι πραγματικότητα. Μια πραγματικότητα μέσα στην οποία άλλες τοιχογραφίες αναφέρονται στην κατοχή της Κριμαίας, απεικονίζοντας πλήθη να κρατούν πανό που γράφει «Είμαστε μαζί».

Άγγελοι και όπλα, μια αρχαία συνύπαρξη @AP Photo

Η Ρωσική Εκκλησία εξάλλου, είχε επικροτήσει και με το παραπάνω την εισβολή στην Κριμαία, αναφέροντας την περιοχή ως «το λίκνο του ρωσικού χριστιανισμού».

Σε μια πολύ βολική ιστορία, που χάνεται κάπου ανάμεσα στο μύθο και την πραγματικότητα, ο μεσαιωνικός Ρώσος πρίγκιπας Βλαντίμιρ βαπτίστηκε χριστιανός το 10ο αιώνα στην Κριμαία. Ακολούθως επέβαλε το χριστιανισμό στους υπηκόους του στο Κίεβο κι από εκεί η θρησκεία εξαπλώθηκε σε όλη τη Ρωσία.

Η ιστορία αυτή υιοθετήθηκε από το Πατριαρχείο της Μόσχας ως η θεμελίωσή του και η Ρωσική Αυτοκρατορία, πάντα στενά συνδεδεμένη με την εκκλησία, την υιοθέτησε επίσης.

Ένας νέου τύπου θρησκευτικός εθνικισμός

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν και ο Ρώσος Πατριάρχης Κύριλλος συμπλέουν απόλυτα στην αναβίωση της ιδέας του «Ρωσικού Κόσμου», μια προβολή του αυτοκρατορικού παρελθόντος της Ρωσίας στον 21ο αιώνα.

Και στην πορεία τους αυτή, έχουν επιστρατεύσει ό,τι είναι βολικό και εύκαιρο, δημιουργώντας παράλληλα και νέα «εργαλεία», και καταλήγοντας σε ένα πολιτιστικό, θρησκευτικό, πολιτικό και στρατιωτικό fusion άνευ προηγουμένου.

Βλαντιμίρ Πούτιν και Πατριάρχης Κύριλλος. Μια σχέση στοργής. @AP Photo

Το 2007 ο Πούτιν δημιούργησε το Παγκόσμιο Ρωσικό Ίδρυμα (Russian World Foundation), σκοπός του οποίου είναι η διάδοση της ρωσικής γλώσσας και πολιτισμού σε όλον τον κόσμο.

Υπό το άγρυπνο βλέμμα του Κρεμλίνου, φυσικά, το οποίο ελέγχει όλες τις πιθανές «ερμηνείες» που μπορεί να υπάρξουν για τα ιστορικά γεγονότα τα οποία δημιούργησαν αυτόν τον πολιτισμό.

Τα πάντα είναι θέμα ερμηνείας, εξάλλου, άρα γιατί όχι και η ιστορική μνήμη, στην οποία όλα μπορούν να χωρέσουν αλλά και όλα να αποκλειστούν.

Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος και ο Στάλιν

Στο Ναό επρόκειται να υπάρχει και ένα τεράστιο μωσαϊκό, το οποίο απεικόνιζε τους πανηγυρισμούς των σοβιετικών στρατευμάτων μετά τη νίκη επί της Γερμανίας.

Σε αυτό, στρατιώτες κρατούσαν ένα τεράστιο πορτρέτο του Στάλιν, ο οποίος οδήγησε την ΕΣΣΔ σε εκείνη τη νίκη. Το μωσαϊκό αφαιρέθηκε τελικά, λίγο πριν το άνοιγμα του ναού.

Είναι λίαν αμφίβολο εάν η αφαίρεση αυτή έγινε για λόγους ευαισθησίας, ή επειδή ο Πούτιν δεν θέλει να ταυτίζεται με έναν ηγέτη που ναι μεν νίκησε τους Γερμανούς αλλά έμεινε στην ιστορία κατά πολύ και ως ένας Δικτάτορας. Πιθανότατα η αφαίρεση έγινε για να αφαιρεθεί μαζί της και η ταύτιση με το σοβιετικό παρελθόν.

Και, μπορεί ο πατερούλης να θέλουμε να ξεχαστεί -κάτι που επίσης είναι διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας- ο μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος, όμως, όπως ονομάζουν οι Ρώσοι το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο δεν ξεχνιέται, αλλά πλέον έχει πάρει κι αυτός σχεδόν θρησκευτικές διαστάσεις στο ιδεολογικό σύστημα της χώρας.

Από τους Ρώσους, που έχασαν πάνω από 26 εκατομμύρια κόσμο στον πόλεμο αυτό, πλέον αντιμετωπίζεται ως «ιερός», μια σταυροφορία στην οποία οι ίδιοι υπερασπίστηκαν όχι μόνο τη χώρα τους αλλά και όλον τον κόσμο από το Ναζισμό.

Στην περίοδο του Πούτιν η αναγωγή αυτή έφτασε σε επικά επίπεδα. Ταυτόχρονα, ο Ναζισμός προήχθη -εδώ δεν έχουν και πολύ άδικο- στο απόλυτο κακό που μπορεί να συμβεί στον κόσμο.

Το πρόβλημα ξεκινά, όπως και στην περίπτωση της Ουκρανίας, όταν αυτό το απόλυτο κακό παίρνει το πρόσωπο του εκάστοτε εχθρού σου.

«Ένα θαύμα του Θεού»

Ο Πατριάρχης πασών των Ρωσιών Κύριλλος έχει αποκαλέσει τη διακυβέρνηση του Πούτιν «ένα θείο θαύμα» και είπε ότι ο Ναός των Ενόπλων Δυνάμεων «είναι μια ελπίδα ότι οι μελλοντικές γενιές θα συνεχίσουν το έργο των προηγούμενων και θα σώσουν την Πατρίδα από τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς εχθρούς».

Ο Κύριλλος με τον υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού στα εγκαίνια του ναού το 2020 @AP Photo

Σε ένα από τα κηρύγματά του λίγο μετά την εισβολή, ο Κύριλλος είπε ότι η σύγκρουση Ρωσίας - Ουκρανίας έχει «μεταφυσική σημασία».

Στον εορτασμό της φετινής 9ης Μαΐου, άγγελοι και όπλα «παρελαύνουν» μαζί στη Ρωσία, δίνοντας τον τόνο σε αυτό που είναι το όραμα του Βλαντιμίρ Πούτιν για τη χώρα του.

Μια πολύ βολική και εξαιρετικά επιλεκτική συγχώνευση όλων εκείνων των ετερόκλητων στοιχείων που μπορούν να εμπνεύσουν τους Ρώσους να αναζητήσουν το μέλλον μέσα από το παρελθόν.

Ή, αν προτιμάτε, η δημιουργία μιας συλλογικής ψευδαίσθησης μεταφυσικού μεγαλείου.