Β. Ιρλανδία: Από το θάνατο του Μπόμπι Σαντς στη νίκη του Σιν Φέιν - Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον;

Δεν ήταν το πρώτο επεισόδιο στη μακρά ιστορία των «Ταραχών», ούτε καν το τελευταίο, ήταν όμως μια στιγμή που έμεινε πολύ συμβολικά στην ιστορία τόσο της Β. Ιρλανδίας όσο και όλου του κόσμου.

Στην ημερομηνία «σφήνα», τις 6 Μαΐου και 41 χρόνια αργότερα, το Σιν Φέιν κερδίζει τις εκλογές στη Β. Ιρλανδία. Κι αυτή δεν είναι μια απλώς συμβολική ημερομηνία, είναι μια εκλογική νίκη που μπορεί -και πιθανώς θα το κάνει- να φέρει μια σειρά εξελίξεων που θα αλλάξουν για μια ακόμη φορά το πρόσωπο της Ευρώπης.

Για τους Ιρλανδούς είναι μια παραπάνω από ιστορική στιγμή, για τη Βρετανία μια στιγμή που ήξεραν ότι κάποτε θα έρθει όσο κι αν το απεύχονταν, για την πολύπαθη ειρήνη στην περιοχή είναι μια ακόμη τεράστια πρόκληση.

Και το Σιν Φέιν έχει στα χέρια του πολλές καυτές πατάτες και ένα μέλλον γεμάτο περίπλοκους χειρισμούς.

Οι «Ταραχές»

Μια ακόμη κομβική ημερομηνία στην ιστορία της Β. Ιρλανδίας είναι η 30η Ιανουαρίου 1972, η μέρα που έμεινε στην Ιστορία ως «Ματωμένη Κυριακή». Είναι η ημερομηνία κατά την οποία ξέσπασε ανοιχτά πια ένας ακύρηχτος πόλεμος, που κράτησε σχεδόν 30 χρόνια.

Το '72 δεν ήταν βέβαια η αρχή. Οι «Ταραχές» είχαν αρχίσει χρόνια νωρίτερα, όταν οι εξοντωμένοι ηθικά και οικονομικά από τους Άγγλους Βορειοϊρλανδοί άρχισαν πλέον να αντιδρούν δυναμικά.

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή», όμως, η Βόρεια Ιρλανδία έγινε το πεδίο μιας κανονικής ένοπλης σύρραξης ανάμεσα στο στρατό της Μεγάλης Βρετανίας και το πιο οργανωμένο αντάρτικο πόλεων όλων των εποχών, τον Ιρλανδικό Δημοκρατικό Στρατό, Irish Republican Army, ή απλώς ΙΡΑ.

Η βία ειχε κλιμακωθεί ήδη από τον Αύγουστο του 1971 και ο ΙΡΑ έσπερνε βόμβες όπου μπορούσε. Οι Άγγλοι πέρασαν ένα νόμο με τον οποίο οι αρχές είχαν πλέον το δικαίωμα να συλλαμβάνουν και να φυλακίζουν ανθρώπους χωρίς καν δίκη.

Στις 30 Ιανουαρίου του 1972, 15.000 άνθρωποι συγκεντρώθηκαν στο Ντέρι για να διαδηλώσουν κατά των σκληρών μέτρων και υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι διαδηλώσεις τέτοιου είδους -και κάθε είδους- ήταν απαγορευμένες και η κυβέρνηση έβγαλε στο δρόμο το στρατό.

Μετά από μερικές αψιμαχίες, στις 4 το μεσημέρι, στρατιώτες του Συντάγματος Αλεξιπτωτιστών άρχισαν να πυροβολούν τον κόσμο. Συνολικά 21 στρατιώτες έριξαν 108 σφαίρες σε αμάχους, με συνέπεια να σκοτωθούν 14 άνθρωποι και να τραυματιστουν αρκετοί. Έξι από τα θύματα ήταν ανήλικοι και πέντε είχαν πυροβοληθεί στην πλάτη.

Τα επόμενα 26 χρόνια ήταν εφιαλτικά και για τις δύο πλευρές, αλλά κυρίως για τον πληθυσμό της Β. Ιρλανδίας.

Μετά τη «Ματωμένη Κυριακή» οι συγκρούσεις στη Βόρεια Ιρλανδία γενικεύτηκαν @AP Photo

Το κόστος σε ανθρώπινες ζωές ήταν τεράστιο: Περισσότεροι από 3.500 άνθρωποι σκοτώθηκαν την περίοδο που έμεινε στην ιστορία ως «Οι Ταραχές».

Ένας κανονικός στρατός με μαύρες κουκούλες

Ο ΙΡΑ, με κανονική στρατιωτική δομή και εξαιρετικό εξοπλισμό -ο οποίος προερχόταν κατά κύριο λόγο από τους Ιρλανδούς των ΗΠΑ και ήταν συχνά ξέπλυμα χρημάτων του οργανωμένου εγκλήματος στην άλλη όχθη του Ατλαντικού- κατάφερε να μετατρέψει όχι μόνο τη φυσική του έδρα, τη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά και την Αγγλία σε πεδίο μιας μόνιμης μάχης.

Στη δεκαετία του '80 κυρίως, κανείς δεν ήταν ασφαλής στις μεγάλες πόλεις της Αγγλίας, ούτε καν η ίδια η Πρωθυπουργός, Μάργκαρετ Θάτσερ, η οποία επέζησε -από καθαρή τύχη- δύο φορές μετά από βομβιστικές επιθέσεις του ΙΡΑ.

Εκτός από τον εξοπλισμό, που έδινε ένα σαφές πλεονέκτημα στους μαχητές του ΙΡΑ, υπήρχε μια σειρά ακόμη από παράγοντες που τους έκαναν πανίσχυρους και πολύ επικίνδυνους:

* Είχαν στο πλευρό τους μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Βορείου Ιρλανδίας, καθώς ήταν ένα εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα. Ζητούσαν την απελευθέρωση της Βορείου Ιρλανδίας από το Ηνωμένο Βασίλειο και την ένωσή της με το Έιρε, τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Στη Βόρεια Ιρλανδία και κυρίως στις Καθολικές συνοικίες, οι άνδρες του ΙΡΑ κυκλοφορουσαν στους δρόμους σχεδόν ανενόχλητοι.

Μαχητές του ΙΡΑ στους δρόμους του Μπέλφαστ @AP Photo

* Στη βάση του, το κίνημα είχε και πολύ έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα, καθώς στην πραγματικότητα αυτό που ζούσε η Β. Ιρλανδία ήταν ένας εμφύλιος ανάμεσα στους Προτεστάντες ομόδοξους των Άγγλων και τους Καθολικούς που αποζητούσαν την ανεξαρτησία τους. Η θρησκευτική πτυχή του θέματος, ενέτεινε το φανατισμό, όπως γίνεται πάντα σ' αυτές τις περιπτώσεις.

* Η διασπορά του ιρλανδικού πληθυσμού στις ΗΠΑ και την ίδια την Αγγλία, διευκόλυνε πολύ τη διείσδυση του ΙΡΑ σε ζωτικής σημασίας κέντρα πληροφοριών: Ήταν και ένας πόλεμος κατασκόπων και νεύρων, με τους Άγγλους να βρίσκονται διαρκώς ένα βήμα πίσω.

Ο ΙΡΑ σπάνια έδινε ανοιχτές μάχες με τους Άγγλους, αν και υπήρξαν αρκετά τέτοια περιστατικά. Οι Ιρλανδοί ανέδειξαν σε επιστήμη τα στοχευμένα βομβιστικά χτυπήματα σε αστικά κέντρα, φτάνοντας τους Άγγλους στα όριά τους.

Όρια τα οποία εργαλειοποίησε η Θάτσερ, υιοθετώντας μια πολύ σκληρή γραμμή απέναντι στον ΙΡΑ, τη γραμμή «δεν διαπραγματευόμαστε με τρομοκράτες», η οποία οδήγησε σε θάνατο από απεργία πείνας τον Μπόμπι Σαντς και άλλα εννέα μέλη του ΙΡΑ το 1981, σε βρετανικές φυλακές.

Το φέρετρο του Μπόμπι Σαντς συνόδευσαν χιλιάδες βορειοϊρλανδοί, ανάμεσά τους και ένστολα μέλη του ΙΡΑ @AP Photo

Η απεργία πείνας, ο θάνατος και η κηδεία του Σνατς έστρεψαν τα βλέμματα όλου του κόσμου στη Β. Ιρλανδία.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στον πόλεμο ανάμεσα στην Αγγλία και τον ΙΡΑ, δεν είναι απλά γεγονότα αλλά ολόκληρη η ιστορία της Β. Ιρλανδίας. Δύο αιώνες φτώχειας, καταπίεσης από τους Άγγλους και ένοπλης κατοχής, ήταν νομοτελειακό ότι θα οδηγούσαν σε κάποιου είδους αντίδραση.

Κανείς, όμως, και κυρίως οι ίδιοι οι Άγγλοι δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο σφοδρή θα ήταν η αντίδραση αυτή.

Οι Ιρλανδοί, όμως, ήξεραν πόσο σκληρή θα ήταν η απάντηση των Άγγλων και ήταν προετοιμασμένοι γι αυτήν. Υπήρχαν πολλά προηγούμενα, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης, εξάλλου.

Από τη Ματωμένη Κυριακή στη Μεγάλη Παρασκευή

Ο πόλεμος τελείωσε το 1998, με την υπογραφή της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής, η οποία έθεσε το πλαίσιο για συγκυβέρνηση ανάμεσα στους προτεστάντες Ενωτικούς και τους καθολικούς Εθνικιστές, το Σιν Φέιν δηλαδή. Τη Συμφωνία υπέγραψαν η βρετανική και η ιρλανδική κυβέρνηση, όπως και τα τέσσερα από τα μεγαλύτερα πολιτικά κόμματα της Β. Ιρλανδίας: Το Σιν Φέιν, οι Ενωτικοί του Άλστερ, οι Σοσιαλδημοκράτες και το κόμμα της Συμμαχίας.

Η Συμφωνία προβλέπει ότι η Β. Ιρλανδία παραμένει μέρος του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά με μια πολύ σημαντική λεπτομέρεια: Η Ιρλανδία θα μπορέσει να ενωθεί σε μια ενιαία χώρα αν αυτό ζητήσει η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος τόσο στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας όσο και στη Β. Ιρλανδία.

Επίσης έδωσε μερική αυτονομία στη Β. Ιρλανδία, μεταφέροντας κάποιες από τις εξουσίες στο νεοϊδρυθέν τοπικό κοινοβούλιο στο Μπέλφαστ. Ο ΙΡΑ συμφώνησε σε κατάπαυση του πυρός και οι Βρετανοί σε αμνηστεία.

Δημιουργήθηκε ένα ειδικό σώμα το οποίο αναλαμβάνει σε περίπτωση που βρεθεί νεκρός από την περίοδο των «Ταραχών», ώστε να μην περάσει η υπόθεση από το κανονικό σύστημα και αποδοθούν ευθύνες.

Ο τότε Βρετανός Πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ και ο Ιρλανδός ομόλογός του, Μπέρτι Άχερν, έχουν μόλις υπογράψει τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής @AP Photo

Η βία σταμάτησε και υπ' αυτήν την έννοια η Συμφωνία ήταν επιτυχής, όμως οι απέναντι πλευρές δεν σταμάτησαν ποτέ να δυσπιστούν η μια απέναντι στην άλλη.

Το 2000 το Λονδίνο επέβαλε ξανά ολοκληρωτικό έλεγχο στη Β. Ιρλανδία, διαλύοντας την τοπική κυβέρνηση, την οποία αποκατέστησε τελικά το 2007. Το Σιν Φέιν συνέχισε να ασκεί τεράστια πολιτική επιρροή και να είναι το μεγαλύτερο κόμμα των Εθνικιστών.

Το 2010 υπεγράφη και η Συμφωνία του Χίλσμπορο, στην οποία ουσιαστικά ειπώθηκαν τα ίδια, αλλά με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα να εφαρμοστούν. Και όντως, μέχρι κάποιου σημείου εφαρμόστηκαν.

Μέχρι που οι Βρετανοί αποφάσισαν το Brexit.

Η επόμενη μέρα, το Brexit και το Δημοψήφισμα

Το 2017 ξεκίνησαν και πάλι οι διαφωνίες ανάμεσα στις δύο πλευρές, ένα σκάνδαλο έριξε την κυβέρνηση και προκάλεσε εκλογές. Στις οποίες έγινε κάτι πάρα πολύ σημαντικό: Το Σιν Φέιν παρέμεινε στη δεύτερη θέση, αλλά με μόλις μια έδρα να το χωρίζει από τους Ενωτικούς.

Στις χθεσινές εκλογές, για πρώτη φορά οι καθολικοί Εθνικιστές επικράτησαν ως ρεύμα και το Σιν Φέιν εξελέγη πανηγυρικά. Και έτσι περνάμε πλέον στην επόμενη μέρα, που παύει να είναι ένα απλό σενάριο.

Ο πληθυσμός των καθολικών, οι οποίοι άρχισαν να επιστρέφουν στη Β. Ιρλανδία μετά το τέλος των «Ταραχών», έχει αυξηθεί σε τέτοιο σημείο που κατάφερε να γίνει πλειοψηφία.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι ένα δημοψήφισμα μπορεί να φέρει τα λάθος (ή σωστά, ανάλογα από ποια πλευρά το βλέπεις) αποτελέσματα και η Β. Ιρλανδία να ενωθεί με το Έιρε.

Η αλλαγή κυβέρνησης, που είναι κάτι πολύ περισσότερο από απλώς αυτό, βρίσκει την Ιρλανδία (βόρεια και νότια), αντιμέτωπη με το πολύ σύνθετο παζλ του Brexit. Η πλειοψηφία των Βορειοϊρλανδών (56%) ψήφισαν υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το βασικό τους θέμα ήταν οι πόροι που αντλεί η Β. Ιρλανδία από την ΕΕ οι οποίοι έφταναν το ένα δισεκατομμύριο ευρώ το χρόνο.

Το δεύτερο βασικό θέμα ήταν τα σύνορα της Βόρειας Ιρλανδίας με το Έιρε. Μετά την εκεχειρία, τα σύνορα ήταν σχεδόν ανύπαρκτα· άνθρωποι και αγαθά πηγαινοέρχονταν ελεύθερα και διαρκώς. Αυτό γινόταν επειδή τόσο η Βρετανία όσο και το Έιρε ήταν μέλη της ΕΕ.

Με το Brexit αυτό άλλαξε. Η επιστροφή στα «σκληρά σύνορα» είναι μια πολύ σύνθετη υπόθεση και η λύση που προκρίθηκε είναι εξίσου σύνθετη με το πρόβλημα και ονομάζεται «Πρωτόκολλο της Β. Ιρλανδίας».

Σύμφωνα με αυτό, η Β. Ιρλανδία, όπως και το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο, δεν είναι πλέον μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως κάθε συνοριακή συνδιαλλαγή με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας θα διεξάγεται πλέον ανάμεσα στη Νότια και τη Βόρεια Ιρλανδία και όχι ανάμεσα στην πρώτη και το Ηνωμένο Βασίλειο. Παράλληλα, η Β. Ιρλανδία διατηρεί κάποια από τα προνόμια που είχε ως μέλος της ΕΕ.

Τι σημαίνει αυτό; Ότι τα σύνορα μετατίθενται κάπως και αντί να χωρίζουν την Ιρλανδία στα δύο, χωρίζουν όλο το νησί από την υπόλοιπη Βρετανία. Κι αυτό είναι ένα ακόμη βήμα που απομακρύνει τη Β. Ιρλανδία από την Αγγλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Και τη φέρνει πιο κοντά στην Ένωση με το Έιρε, αλλά και σε νέες πιθανές αναταραχές.

Οι απειλές για την ειρήνη

Το Σιν Φέιν αποκάλεσε το Brexit «την πιο σοβαρή απειλή στην ιστορία της ειρηνευτικής διαδικασίας». Ο πρώην Βρετανός Πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ, ο οποίος υπέγραψε τη Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, είπε ότι «δυναμιτίζει την ειρήνη».

Ο τέως Πρωθυπουργός της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, Λίο Βάραντκαρ είπε ότι «απειλεί να ανοίξει χάσμα ανάμεσα σε όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές και να ξαναφέρει σε εμπόλεμη κατάσταση τις δύο κοινότητες στη Β. Ιρλανδία».

Στη Β. Ιρλανδία δρουν και παρακρατικές οργανώσεις των Ενωτικών, όπως οι Εθελοντές της Δύναμης του Άλστερ @AP Photo

Κι όλα αυτά ισχύουν. Η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής δημιούργησε μια σειρά από πολύ σύνθετες σχέσεις ανάμεσα στη Β. Ιρλανδία, τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας και το Ηνωμένο Βασίλειο, με συνέπεια αυτή τη στιγμή η Βόρεια και η νότια Ιρλανδία να συνεργάζονται άμεσα σε 140 τομείς, ανάμεσά τους η υγεία, οι υποδομές ενέργειας αλλά και η τήρηση της τάξης.

Αν διαταραχθεί, με «σκληρά» σύνορα, αυτή η ισορροπία, οι πολιτικοί αναλυτές φοβούνται ότι η Συμφωνία θα καταρρεύσει και η Β. Ιρλανδία θα επανέλθει εκεί που ήταν πριν.

Οι αντιδράσεις είναι πολλές και αλυσιδωτές: Οι Ενωτικοί, οι οποίοι υποστήριξαν το Brexit με στόχο να ενδυναμώσουν τους δεσμους της Β. Ιρλανδίας με το Ηνωμένο Βασίλειο, διαμαρτύρονται σφοδρά για το Πρωτόκολλο και στο Μπέλφαστ πριν από λίγους μήνες έγιναν οι χειρότερες ταραχές εδώ και πολλές δεκαετίες.

Πλέον η Συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής αμφισβητείται ανοιχτά από τους Ενωτικούς, οι οποίο θεωρούν ότι το Λονδίνο τους πρόδωσε. Το Σιν Φέιν από την άλλη, πιέζει εδώ και καιρό για Δημοψήφισμα, καθώς θεωρούσε ότι έχει την εκλογική δύναμη για να αποκομίσει το αποτέλεσμα που θέλει. Και είχε δίκιο.

Οι Ενωτικοί εντείνουν τη σκληροπυρηνική τους στάση και φυσικά δεν θέλουν ούτε να το ακούσουν. Πιθανώς όμως, σε λίγο κανείς δεν θα τους ακούει.

Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα: Μια μελλοντική ένωση των δύο Ιρλανδιών θα φέρει τη Β. Ιρλανδία ξανά στην ΕΕ και θα αποσοβήσει τους κινδύνους που δημιουργήθηκαν με το Brexit, αλλά θα διαρρήξει κάθε δεσμό με τη Βρετανία. Κι αυτό σε ένα μέρος στο οποίο οι μισοί κάτοικοι παραμένουν ακλόνητα υπέρ της παραμονής της Β. Ιρλανδίας στο Ηνωμένο Βασίλειο και είναι έτοιμοι να αντιδράσουν δυναμικά στο ενδεχόμενο της ένωσης με το Έιρε.

Εάν τελικά αυτό συμβεί, εάν η Β. Ιρλανδία ενωθεί με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, η ιστορία με κάποιον τρόπο ίσως επαναληφθεί.

Μόνο που οι αντιμαχόμενες πλευρές θ' αλλάξουν ρόλους.

Οι χθεσινές εκλογές γυρίζουν όχι απλώς σελίδα αλλά ολόκληρο κεφάλαιο στη Β. Ιρλανδία. Και κανείς δεν ξέρει με βεβαιότητα ποιο θα είναι το επόμενο.

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στις 30 Ιανουαρίου 2022 και αναδημοσιεύεται επικαιροποιημένο.