Ημέρα της μητέρας - Ο διαρκής και αφανής ηρωισμός της μητρότητας και το σημερινό του πρόσωπο

Είναι πράγματι σχεδόν ηρωικό, εξού και η «ηρωίδα μάνα», μια έκφραση που καταδιώκει τις μητέρες, που έχει γίνει δεύτερη φύση τους, που απλώς αλλάζει μορφή ανάλογα με τις εποχές, τις συγκυρίες και τα δεδομένα.

Η ηρωική πλευρά της μητρότητας δεν είναι μύθος. Ούτε υμνήθηκε τυχαία από τότε που αρχίσαμε να υπάρχουμε ως είδος.

Οι προϊστορικοί άνθρωποι σκάλιζαν στις σπηλιές δύο ειδών φιγούρες: τον κυνηγό άντρα και τη μητέρα γυναίκα. Ως πολύ πιο «βασικοί» από εμάς, αποτύπωναν ουσιαστικά τα δύο αναγκαία στοιχεία της ύπαρξης του είδους. Το είδος πρέπει να διαιωνιστεί και να επιβιώσει. Αλλιώς θα πάψει να υφίσταται.

Έκτοτε έγιναν πάρα πολλά, οι ρόλοι παρέμειναν όμως χοντρικά οι ίδιοι. Οι γυναίκες γεννούσαν και μεγάλωναν τα παιδιά, οι άντρες φρόντιζαν για την επιβίωση. Καθένας τους έπαιζε το δικό του ηρωισμό, στην ιστορία ενός είδους που μόνο εύκολα δεν περνάει.

Η εικόνα της ηρωίδας μάνας ταυτίστηκε στην ιστορία αυτού του είδους κυρίως με τη μάνα που θυσιάζεται για το παιδί της ή θρηνεί γι αυτό: Από την Πιετά ως τη Μάγδα Φύσσα και από τις μανάδες στη Συρία και την Ουκρανία ως τις μανάδες πρόσφυγες και τις μανάδες σκοτωμένων, αγνοούμενων, φυλακισμένων παιδιών, η εικόνα αυτή στοιχειώνει την ύπαρξή μας, η μάνα που χάνει το παιδί της δίπλα σε εκείνην που το κουβαλάει στην πλάτη της για χιλιόμετρα για να το σώσει είναι η πεμπτουσία της μητρότητας.

Δεν χρειάζεται, όμως, ούτε να σου πεθάνει το παιδί, ούτε να κινδυνεύει η ζωή του για να παίζεις ηρωισμούς.

Η ταύτιση της μητρότητας με τον ηρωισμό είναι οριζόντια και είναι μια κοινωνική κατασκευή που διαιωνίζεται και παραμένει ως πάγια αλήθεια στο συλλογικό μας ασυνείδητο: Άμα γίνεις μάνα, πάρτο απόφαση, θυσιάζεσαι. Από την άλλη, η μητρότητα είναι «δώρο», «ευλογία», κ.λπ.

Τι είναι, τελικά, απ' όλα αυτά και βασικά, τι πρέπει να είναι σε μια σύγχρονη κοινωνία;

Ένας πολύ καθημερινός και άχαρος ηρωισμός

Παράλληλα με τον προφανή και πολύτραγουδισμένο αυτόν ηρωισμό, λοιπόν, παίζεται κάθε μέρα και ένας άλλος σε εκατομμύρια σπίτια στη γη, ένας αφανής ηρωισμός καθημερινός και πολύ πεζός και άχαρος.

Ο ένας βασικός ρόλος παραμένει ίδιος, οι γυναίκες φέρνουν στον κόσμο τα παιδιά, όμως πλέον πολύ συχνά φροντίζουν και για την επιβίωση. Κι αυτό συμβαίνει είτε είναι μόνες είτε υφίστανται και οι δύο γονείς. Και όχι σε έκτακτες συνθήκες, πολέμων, φυσικών καταστροφών, κ.λπ.

Ακόμη και στην περίπτωση που υφίστανται ενεργά και οι δύο γονείς, είναι εξαιρετικά δύσκολο πλέον ένας μισθός να συντηρεί όλην την οικογένεια, οι δε περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχουν αρκετοί πόροι ώστε το ένα μέλος να μην χρειάζεται να εργάζεται, είναι πολύ σπάνιες.

Πώς μεγαλώνεις παιδιά υπ' αυτές τις συνθήκες; Δύσκολα. Ιδιαίτερα εάν δεν ζεις σε μια από αυτές τις λίγες και πάντως πολύ μακρινές προς εμάς χώρες στις οποίες η έμπρακτη βοήθεια προς τις εργαζόμενες μητέρες παρέχεται από το κράτος σε τέτοιο βαθμό και με τόσα μέσα που να μπορούν να κάνουν και τα δύο χωρίς να θυσιάζουν το ένα: Να είναι μαμάδες και να εργάζονται.

Κάτι που το 2022 θα έπρεπε να είναι αυτονόητο και θεωρητικά είναι. Πρακτικά, όμως, δεν είναι παρά ένας ηρωισμός, τον οποίο κανείς ποτέ δεν θα εξυμνήσει.

Έχω δικαίωμα να είμαι εργαζόμενη μητέρα;

Είναι αυτονόητο ότι όταν ξεκινάμε τις αυτονόητες ερωτήσεις τα αυτονόητα πάνε περίπατο. Διότι είναι ένα ερώτημα στο οποίο η απάντηση οφείλει να είναι «ναι», χωρίς κανένα «αλλά».

Τα «αλλά», όμως, είναι πολλά και ξεκινούν από τη στιγμή κιόλας που μια γυναίκα αποφασίζει να κάνει παιδί. Πρόσφατα το BBC δημοσίευσε μια έρευνα η οποία δείχνει ότι τα βάρη της ανατροφής του παιδιού πέφτουν συντρηπτικά περισσότερο και εντελώς άνισα πάνω στις γυναίκες και επιπλέον ότι το στρες της ανατροφής των παιδιών είναι γι αυτές τεράστια δυσανάλογο με εκείνο που βαραίνει τους άντρες.

Κάτι που τις οδηγεί σε burnout (ψυχολογική, συναισθηματική και σωματική κατάρρευση) πολύ συχνότερα από τους άντρες.

Γιατί; Επειδή οι γυναίκες συνεχίζουν να θεωρούνται ντε φάκτο οι βασικοί φροντιστές των παιδιών και οι κοινωνικές πιέσεις να είναι «καλές» και «συνεπείς» μανάδες είναι τεράστιες.

Δεν πειράζει πολύ αν ο πατέρας (μέσα στο γάμο, σε διάσταση ή μετά από διαζύγιο) χάσει τις γυμναστικές επιδείξεις του παιδιού, «θα είχε δουλειά, η δουλειά του είναι πολύ σημαντική», επισημαίνουν ερευνητές, εάν όμως η μητέρα δεν πάει, θα είναι αυτομάτως αμελής στα καθήκοντά της.

Σε άλλη έρευνα, παράλληλη και φαινομενικά άσχετη, καταδεικνύεται με σαφήνεια και επίσης με πολύ ξεκάθαρα στοιχεία και αριθμούς ότι στον εργασιακό στίβο οι γυναίκες πρέπει ακόμη να καταβάλουν πολλαπλάσιο κόπο από τους άντρες προκειμένου να αποδείξουν ότι είναι ικανές για μια θέση. Για διάφορους λόγους, ανάμεσα στους οποίους ότι δεν θεωρούνται κατά κανόνα αρκετά «ισχυρές και αποφασιστικές», προσόντα που εκλαμβάνονται ως απαραίτητα για υψηλές θέσεις.

Αν συνδυάσουμε τα δύο, το αποτέλεσμα το βγάζει και παιδί του δημοτικού: Τεράστιες πιέσεις από τη μία να είσαι ο «καλός και συνεπής φροντιστής», τεράστιες πιέσεις από την άλλη να αποδεικνύεις διαρκώς ότι μπορείς να είσαι αρκετά ικανή και θρησκευτικά προσηλωμένη στην εργασία σου.

Πόσες γυναίκες τολμούν, στα σύγχρονα και πολύ ανταγωνιστικά εργασιακά περιβάλλοντα να πουν «με συγχωρείτε, δεν μπορώ να είμαι στο μίτινγκ, όσο σημαντικό κι αν είναι, επειδή ο Δημητράκης έχει επίδειξη στο καράτε και η παρουσία μου εκεί είναι πιο σημαντική»; Επειδή ξέρω όλους αυτούς τους ρόλους από πρώτο χέρι, σας απαντώ με ευκολία: Καμία.

Συνεπώς και πάλι σύμφωνα με τις παραπάνω έρευνες, οι ίδιες οι γυναίκες υποβαθμίζουν κατά ένα τεράστιο 35% τους εαυτούς τους και τα προσόντα τους και τις δυνατότητές τους και τα επαγγελματικά τους όνειρα, προκειμένου να μπορούν να είναι παρούσες στο καράτε του Δημητράκη.

Και μέσα σε όλα αυτά, η διπολική αν όχι σχιζοφρενική διάσταση των χαρακτηριστικών που οφείλεις να προβάλεις σε κάθε έναν από αυτούς τους ρόλους: Τρυφερή, κατανοητική και ήπια σαν μητέρα· ισχυρή, αποφασιστική και «κίλερ» ως εργαζόμενη.

Ο κόσμος αλλάζει. Εμείς;

Στον κόσμο που ζούμε εμείς, τον δυτικό, ανεπτυγμένο και σύγχρονο, κατά πάσα πιθανότητα θα μεγαλώσεις χωρίς πολλά απρόοπτα το παιδί σου και δεν θα βρεθείς ούτε να βομβαρδίζεσαι ούτε σε μια βάρκα ως πρόσφυγας. Έτσι θέλουμε να πιστεύουμε τουλάχιστον.

Θα βρεθείς όμως αντιμέτωπη με όλους τους άλλους ηρωισμούς που αναφέραμε πιο πάνω και με όλα τα διλήμματα που προκύπτουν από τους ρόλους σου και με όλες τις προκλήσεις.

Από τη δεκαετία του '60 και μετά, ο κόσμος αυτός ζει σε μια διαρκή αλλαγή, σε κάθε επίπεδο. Τόσο το παραγωγικό μοντέλο, όσο και τα κοινωνικά δεδομένα αλλάζουν πλέον με ρυθμούς ταχύτερους από εκείνους που μπορούμε να παρακολουθήσουμε και στους οποίους μπορούμε να προσαρμοστούμε ως είδος. Τα εξηγεί εξαιρετικά και πολύ κατανοητά ο Χαράρι στο «Sapiens» όλα αυτά.

Πλέον είμαστε ως κοινωνίες πάντα ένα ή και αρκετά βήματα πίσω από τα πραγματικά δεδομένα. Και τρέχουμε να τα πιάσουμε και να χωρέσουμε σε αυτά. Η μαζική είσοδος των γυναικών στην παραγωγική διαδικασία είναι ένα από αυτά τα δεδομένα και είναι μη αναστρέψιμο. Και ορθώς.

Μοιραία και δίκαια, αυτό οδηγεί σε διεκδίκηση εκ μέρους των γυναικών εργασιακής και επαγγελματικής ισότητας. Η διαιώνιση της αντίληψης ότι η μητρότητα είναι μια επιλογή που σε οδηγεί εκτός ή στο περιθώριο του επαγγελματικού στίβου, δε είναι καθόλου απαραίτητο ότι λειτουργεί τελικά υπέρ της μητρότητας.

Πολλές γυναίκες αρνούνται πλέον να κάνουν παιδιά, επειδή επιλέγουν την καριέρα τους. Και κανείς δεν έχει δικαίωμα να τις κρίνει για την επιλογή τους αυτή.

Σε έναν ιδανικό κόσμο, τα βάρη της γονεϊκότητας θα μοιράζονται ισόποσα στα δύο φύλα, δεν ζουμε όμως σε έναν ιδανικό κόσμο, ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο κάποιοι αναζητούμε λύσεις ενώ κάποιοι άλλοι αντιστέκονται. Στον κόσμο αυτόν οι άντρες με τη σειρά τους πιέζονται να αναλάβουν περισσότερες από τις καθημερινές, πεζές και άχαρες ευθύνες, όμως και σε αυτούς είναι πολύ βαθιά ριζωμένα τα στερεότυπα του δικού τους ρόλου και η διαδικασία είναι συχνά απελπιστικά αργή.

Γι αυτό και κοιτάμε με το κυάλι τους Σκανδιναβούς που μια Τρίτη ή Τετάρτη πρωί είναι όλοι οι παραγωγικής ηλικίας άντρες στους δρόμους και πάνε βόλτα το παιδί με το καροτσάκι, ενώ οι γυναίκες δουλεύουν. Ή δουλεύουν και οι δύο και το κράτος φροντίζει να υπάρχει σωστή και αποτελεσματική και πλήρης μέριμνα για τα τέκνα τους. Διότι οι Σκανδιναβοί έχοντας λύσει πολλά από τα άλλα τους προβλήματα αποφάσισαν να λύσουν και εκείνο της προσαρμογής τους σε αυτό που ονομάζουμε σύγχρονο κόσμο.

Η αναπαραγωγή της αναγκαστικής «ηρωικότητας» του ρόλου μιας μητέρας δεν είναι η λύση, κανείς δεν θέλει να είναι για πάντα το θύμα ή ο θυσιαζόμενος για οποιονδήποτε λόγο.

Ίσως, με έναν δικό μας σύγχρονο τρόπο, θα μπορούσαμε να αναζητήσουμε τη λύση στα βάθη του χρόνου και στις απαρχές του είδους μας, όταν η ευθύνη των παιδιών ανήκε σε μεγάλο βαθμό και συλλογικά στην κοινότητα. Μια κοινότητα που κατανοούσε ότι αν δεν φροντίσει τα παιδιά θα χαθεί ως είδος.

Στην πραγματικότητα είμαστε όλοι γονείς, είτε κάναμε παιδιά είτε δεν κάναμε. Είμαστε όλοι οι γονείς της επόμενης γενιάς, η οποία είναι στην τελική ανάλυση και η μόνη μας αληθινή παρακαταθήκη.

Επαναπροσδιορίζοντας τους ρόλους μας και αναζητώντας τις ισορροπίες μας, μπορούμε να το δούμε κι έτσι: Ο πραγματικός ηρωισμός δεν είναι πάντα μόνο στις θυσίες.

Είναι και στις αλλαγές. Και οι αλλαγές έχουν κόστος. Για τον πιο προνομιούχο κατά κανόνα.