Πόσο σχετική με το σημερινό κόσμο είναι η εργατική Πρωτομαγιά; Από το 1886 στο σήμερα

Πολύ κοντά συνήθως στο Πάσχα, η αργία πλέον της Πρωτομαγιάς είναι για τους περισσότερους μια εξαιρετική ευκαιρία να «κολλήσουν» ένα τριήμερο, λίγες μίνι-διακοπές, μια εκδρομή στην ανοιξιάτικη εξοχή, μια συλλογή από το πιο εφήμερο λουλούδι, τις παπαρούνες.

Όλα αυτά καθόλου δεν απασχολούσαν τους ανθρώπους που εξ αιτίας τους είναι σήμερα αργία η Πρωτομαγιά. Και που προς τιμήν τους θα έπρεπε να παραμείνει για πάντα, έστω και συμβολικά, «απεργία».

Η σημασία του συμβολισμού και της μνήμης

Είναι οι ίδιοι άνθρωποι που άφησαν μια τεράστια παρακαταθήκη διεκδικήσεων για τους εργαζόμενους, αγώνων για τα δικαιώματά τους, συγκρούσεων και αίματος.

Όπως ακριβώς και το γυναικείο κίνημα, που ακόμη κι όταν κάποια μέρα οι στόχοι του θα έχουν επτευχθεί πλήρως αυτό θα παραμείνει μια μνήμη όσων οδήγησαν στην ισότητα, έτσι και η Πρωτομαγιά ακόμη και σε έναν ιδανικό (αν όχι ουτοπικό) κόσμο στον οποίο η εργασία θα πάψει να αποτελεί αντικείμενο εκμετάλλευσης, θα είναι για πάντα η υπενθύμιση ότι τίποτε δεν είναι αυτονόητο. Όλα κερδίζονται. Και συχνά με αίμα.

Πράγματα όπως το οκτάωρο, κεντρικό αίτημα των πρώτων διαδηλωτών, η ασφάλιση και η ασφάλεια των εργαζομένων δεν χαρίστηκαν σε κανέναν· κερδήθηκαν. Κι αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ.

Πόσο σχετικός με το σημερινό κόσμο είναι, όμως, ο συμβολισμός της εργατικής Πρωτομαγιάς;

Από το 1886 ως σήμερα

Όλα ξεκίνησαν το 1886, όταν τα εργατικά συνδικάτα στο Σικάγο ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας 8ωρη εργασία και καλύτερες συνθήκες εργασίας. Είχαν προηγηθεί ανάλογες κινητοποιήσεις των εργατών στον Καναδά το 1872.

Την 1η Μαΐου 1886, στις ΗΠΑ συμμετείχαν ήδη στις απεργιακές κινητοποιήσεις 600.000 άνθρωποι, 80.000 στο Σικάγο. Στη συγκεκριμένη πόλη, οι εργάτες ξεκίνησαν με τις γυναίκες και τα παιδιά τους για να διαδηλώσουν ειρηνικά στο χώρο της συγκέντρωσης στην πλατεία Χέιμαρκετ.

Εκεί, είχαν παραταχθεί περίπου 1.500 βαριά οπλισμένοι αστυνομικοί και τους περίμεναν. Ενώ το πλήθος παρακολουθούσε τις ομιλίες, ο επικεφαλής της αστυνομικής δύναμης, διατάσσει να διαλυθεί η συγκέντρωση. Μια χειροβομβίδα εκτοξεύεται από την πλευρά των διαδηλωτών εναντίον των αστυνομικών, σκοτώνοντας επτά από αυτούς.

Οι αστυνομικοί ανοίγουν πυρ. Κανείς δεν ξέρει ακόμη και σήμερα πόσοι άνθρωποι σκτώθηκαν στο χάος που ακολούθησε. Αρκετοί άνθρωποι πέθαναν τις επόμενες μέρες στα νοσοκομεία από τα τραύματά τους. Ο επίσημος απολογισμός είναι επτά νεκροί αστυνομικοί και τέσσερις διαδηλωτές. Οκτώ διαδηλωτές δικάζονται, τέσσερις εξ αυτών καταδικάζονται σε θάνατο και ένας αυτοκτονεί στην φυλακή.

Η Πρωτομαγιά του 1886 σηματοδότησε μια στροφή στον τρόπο που ο δυτικός κόσμος κυρίως άρχισε να βλέπει την εργασία:

Οι εργάτες έπαψαν να είναι απρόσωπα εξαρτήματα μιας τεράστιας μηχανής, απέκτησαν πρόσωπο, όνομα και φωνή. Η βιομηχανία, το «κεφάλαιο» αν προτιμάτε την έκφραση του Μαρξ, κατάλαβε πρώτον ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς αυτούς και δεύτερον ότι δεν μπορεί να συνεχίσει να τους αγνοεί.

Η στροφή ήταν αργή και επίπονη. Χρειάστηκαν πολλές ακόμη συγκρούσεις, νίκες και ήττες εκατέρωθεν, με μια σταθερή πορεία προς τα μπροστά. Μέχρι σήμερα η Πρωτομαγιά και οι κινητοποιήσεις των εργαζομένων αποτελούν «βαρόμετρο» σε πολλές χώρες του κόσμου για την γενικότερη κατάσταση που επικρατεί σε αυτές. Μια αφορμή για νέες διαμαρτυρίες και συγκρούσεις, με το ίδιο πάντα κεντρικό αίτημα:

Το δικαίωμα όλων μας σε αξιοπρεπείς και ασφαλείς συνθήκες εργασίας. Και στην ίδια την εργασία.

Οι εργατικές διεκδικήσεις στην Ελλάδα και ο «Επιτάφιος»

Περίπου την ίδια εποχή που στο Σικάγο οι εργάτες ζητούσαν οκτάωρο, οι καπνεργάτες της Δράμας, το 1888 έκαναν επίσης την Πρωτομαγιά την πρώτη τους μαζική κινητοποίηση, ζητώντας 10ωρο.

Το οκτάωρο μπήκε στο τραπέζι το 1892, μαζί με την κυριακάτικη αργία και την κρατική ασφάλιση, από το σοσιαλιστικό σύλλογο του συνδικαλιστή Σταύρου Καλλέργη. Ο ίδιος συνελήφθη τον Αύγουστο του 1894, μετά από δύο χρόνια συγκεντρώσεων και διαδηλώσεων.

Το 1924 το ΚΚΕ διοργανώνει μεγάλη συγκέντρωση στην Πλατεία Θεάτρου, στο κέντρο της Αθήνας, ακολουθούν συγκρούσεις με την αστυνομία, ένας διαδηλωτής σκοτώνεται και 17 τραυματίζονται.

Το 1936 έργεχται η σειρά των καπνεργατών στη Θεσσαλονίκη. Το Φεβρουάριο καταλαμβάνουν εργοστάσιο και καταλήγουν σταδιακά σε ανοιχτή σύρραξη με τις αστυνομικές δυνάμεις.

Την Πρωτομαγιά του ίδιου έτους οι καπνεργάτες κάνουν μια μεγάλη συγκέντρωση στη Θεσσαλονίκη, με τη συμμετοχή και άλλων εργατικών σωματείων. Η διαδήλωση πνίγεται στο αίμα με 12 νεκρούς, ανάμεσα στους οποίους και ο 25χρονος αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης.

Ένας φωτογράφος απαθανατίζει τη μητέρα του να θρηνεί πάνω από το νεκρό του σώμα στη διασταύρωση της Εγνατίας με τη Βενιζέλου. Η φωτογραφία δημοσιεύεται στον Τύπο και εμπνέει το Γιάννη Ρίτσο για να γράψει τον «Επιτάφιο».

Τα αιματηρά επεισόδια και οι αντιδράσεις που ακολούθησαν ασκούν τρομερή πίεση στον Μεταξά, ο οποίος καθιερώνει την Εργατική Πρωτομαγιά ως εθνική εργατική εορτή, στις 7 Απριλίου 1937.

Επίσης, καθιερώθηκε το 8ωρο ημερησίως, η πληρωμή των υπερωριών, η άδεια μετ' αποδοχών και η υποχρεωτική αργία της Κυριακής. Απαγορεύθηκε αυστηρώς η παιδική εργασία. Καθορίσθηκαν κατώτατα όρια μισθών και ημερομισθίων και υπογράφηκαν οι πρώτες συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Ιδρύθηκε το ΙΚΑ, η Εργατική Εστία και οι πρώτοι κρατικοί παιδικοί σταθμοί.

Έχει «χώρο» η εργατική Πρωτομαγιά στη σύγχρονη κοινωνία;

Υπάρχουν πάρα πολλές παράμετροι που διαφοροποιούν τον κόσμο μας από εκείνον στον οποίο ξεκίνησαν οι εργατικές διεκδικήσεις.

* Το αναπτυξιακό μας μοντέλο εξελίχθηκε από αμιγώς βιομηχανικό σε τεχνολογικό. Σε αυτό το μοντέλο, η εργασία έχει πολύ διαφορετική μορφή.

* Οι άνθρωποι αντικαθίστανται όλο και περισσότερο από τις μηχανές. Ιδιαίτερα σε εργασίες βιομηχανικής παραγωγής.

* Πράγματα όπως οι ασφαλείς συνθήκες εργασίας και τα εργασιακά δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα διά νόμου σε όλες τις χώρες του κόσμου.

* Η παιδική εργασία έχει ποινικοποιηθεί σχεδόν οριζόντια και παγκοσμίως.

Πέραν του γεγονότος ότι πολλά από τα παραπάνω ισχύουν κατά κανόνα στον ανεπτυγμένο κόσμο και μόνον, πέραν του γεγονότος ότι ακόμη και σε αυτόν σε αρκετές περιπτώσεις τα νομοθετημένα δικαιώματα των εργαζομένων καταπατώνται, ο θαυμαστός νέος κόσμος μας είναι γεμάτος συνολικές προκλήσεις για την ίδια τη μορφή του εργασιακού μοντέλου.

Σχεδόν 8 δισεκατομμύρια άνθρωποι πάνω στον πλανήτη βρίσκονται μπροστά σε ένα πρωτόγνωρο φαινόμενο: Με την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας, το βασικό ζήτημα πλέον δεν είναι το πώς θα εργάζονται, αλλά το εάν θα εργάζονται καν και κατά συνέπεια πώς θα επιβιώνουν.

Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα εργατικά χέρια -και ιδιαίτερα τα ανειδίκευτα- απαξιώνονται de facto και η εργασία χάνει πάλι την αξία της. Γι αυτό και πράγματα τα οποία μάθαμε να θεωρούμε αυτονόητα, αμφισβητούνται εκ νέου.

Μια ανάλυση για τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες στο σύγχρονο κόσμο θα μπορούσε να πάρει χιλιόμετρα γραπτού, το γεγονός όμως παραμένει ένα: Όχι μόνο υπάρχουν, αλλά βαθαίνουν. Και οι ανισότητες φέρνουν αναταραχές.

Σε έναν κόσμο, λοιπόν που βγαίνει από το κλασικό μοντέλο της «γραμμής παραγωγής» και πηγαίνει σε μια εντελώς διαφορετική πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να δώσει ακόμη με βεβαιότητα την απάντηση στο ερώτημα «πώς θα δουλεύουμε στο μέλλον». Υπάρχουν πολλές θεωρίες, κάθε μέρα γράφονται ατελείωτες αναλύσεις, αλλά σίγουρες απαντήσεις δεν υπάρχουν.

Κι όπως αναζητούμε απαντήσεις και προχωράμε όλοι μαζί στη διαμόρφωση του νέου θαυμαστού κόσμου μας, τα ζητούμενα μπορεί να αλλάζουν στις λεπτομέρειές τους, παραμένουν όμως διαχρονικά στην ουσία τους: Αξιοπρέπεια στη ζωή και την εργασία, ίσες ευκαιρίες, ισονομία και δικαιότερη κατανομή του «πλούτου», είτε αυτός είναι φυσικός, είτε παράγωγο εργασίας και επεξεργασίας.

Μια πολύ δύσκολη πρόκληση, στην οποία οι συμβολισμοί και οι μνήμες μπορούν να λειτουργήσουν με τον ίδιον τρόπο που λειτουργούν τα πάντα στην ανθρώπινη ιστορία: Ως βάσεις του παρελθόντος πάνω στις οποίες πατάμε για να χτίσουμε το μέλλον. Ιδανικά ένα καλύτερο μέλλον για όλους.