Η εισβολή στην Ουκρανία διαλύει την πιο εύθραυστη ειρήνη του πλανήτη - Και θα το πληρώσουμε όλοι

Ακόμη κι όταν βρίσκεσαι εκεί είναι δύσκολο να το καταλάβεις, καθώς ο Αρκτικός Ωκεανός, ο Βόρειος Πόλος της Γης δηλαδή, πράγματι διέπεται από ένα πολύ σύνθετο πλέγμα συνθηκών και υποσυνθηκών και διακρατικών συμφωνιών, που διασφαλίζουν ότι αν μη τι άλλο, δεν θα αρχίσουμε να πλακωνόμαστε και για τα παγόβουνα, τις φάλαινες και κυρίως για όσα βρίσκονται κάτω από αυτά.

Εν πολλοίς και για πολλά χρόνια το είχαμε καταφέρει, παρά τις διαρκείς ακροβασίες και ψιλοεντάσεις ανάμεσα στη Νορβηγία κυρίως (ως βασικό εκπρόσωπο του δυτικού κόσμου εκεί στα βόρεια) και τη Ρωσία.

Χώρες που παίζουν κρυφτούλι γύρω από κάτι παγωμένα ξερονήσια, τα οποία τους δίνουν όμως υφαλοκρηπίδα αλλά και διόδους στο μεγαλύτερο και ανεκμετάλλευτο ακόμη ψυγειοκαταψύκτη του κόσμου.

Παρά δίπλα ο Καναδάς, οι ΗΠΑ και η Δανία επίσης γυρίζουν γύρω από τον εαυτό τους και ο ένας από τον άλλον και από τους Ρώσους, προσέχοντας να μην αλληλοενοχληθούν, πιο πολύ κι απ' ότι προσέχουν να μην ενοχλήσουν τις αρκούδες και τις φώκιες.

Αυτά έως τώρα.

Μια ειρήνη πιο εύθραυστη κι απ' τον πάγο που λιώνει

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία απειλεί την εύθραυστη αυτή ειρήνη, η οποία βασίζεται στο αξίωμα ότι ο Βόρειος Πόλος είναι σαν το φεγγάρι: δεν ανήκει σε κανέναν και όλοι μπορούν να πάνε εκεί.

Η ρωσική επιθετικότητα οδήγησε στην αναστολή των δραστηριοτήτων του Συμβουλίου της Αρκτικής, του οποίου ήταν και προεδρεύουσα ως το 2023. Το Συμβούλιο της Αρκτικής είναι αυτό που λέει το όνομά του, είναι κάτι σαν ένας μίνι ΟΗΕ, που επιβλέπει τη συνεργασία των εμπλεκομένων κρατών, όσων δηλαδή βρίσκονται μέσα στον Αρκτικό Κύκλο.

Ένας βασικός λόγος για τον οποίο δεν γνωρίζουμε για όλα αυτά, είναι διότι δεν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος: Για πολλά χρόνια η Αρκτική και το Συμβούλιό της ήταν μια όαση στο χάος που είναι η παγκόσμια πολιτική. Όλοι αυτοί κάθονταν πολύ ωραία, ήσυχα και συνεργάσιμα γύρω από ένα τραπέζι και συζητούσαν ωραία και ήσυχα και συνεργάσιμα διάφορα πολύ ενδιαφέροντα θέματα όπως το περιβάλλον και η επιστήμη, παρασταίνοντας ότι δεν υπήρχε κανένα ζήτημα εθνικής ασφαλείας ή αντιπαλότητας.

Δούλευε. Σε τέτοιο βαθμό που θα μπορουσες να αναρωτηθείς γιατί δεν τους παίρναμε ως υπόδειγμα. Η απάντηση είναι διότι στον Αρκτικό Κύκλο υπάρχει μια ιδιαιτερότητα: Δεν έχει πολλούς ανθρώπους, άρα απουσιάζει η βασική πηγή των δεινών του κόσμου μας.

Το Συμβούλιο συνέχισε τη λειτουργία του μετά την εισβολή των Ρώσων στην Κριμαία το 2014, κάνοντας το ίδιο πράγμα: Σφυρίζοντας αδιάφορα. Τώρα, όμως, το σφύριγμα σταμάτησε, ακόμη και να ήθελαν να κλείσουν τα μάτια, η Ρωσία το έκανε αδύνατο.

Τα άλλα 7 μέλη του Συμβουλίου εξέδωσαν μια ανακοίνωση το Μάρτιο στην οποία λένε ότι «η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δημιουργεί πλέον πολύ σημαντικά εμπόδια για τη διεθνή συνεργασία». Η οποία και σταμάτησε.

Στη χειρότερη δυνατή στιγμή, τώρα που οι πάγοι λιώνουν και εμείς τους κοιτάμε, που δημιουργούνται νέες εμπορικές ευκαιρίες, αλλά και νέες εστίες τριβής ανάμεσα στις χώρες, τώρα που η κλιματική αλλαγή είναι πιο πιεστική από ποτέ, η Ρωσία τάραξε ανεπανόρθωτα ακόμη κι εκείνο το μοναδικό πράγμα πάνω στη γη που λειτουργούσε ειρηνικά.

Κι αυτό θα έχει συνέπειες για όλους μας.

Ένας Πόλος ειρήνης. Για πόσο;

Οι χώρες του βορρά υποστήριξαν σθεναρά τη φιλόδοξη ιδέα να παραμείνη η Αρκτική για πάντα σε ένα καθεστώς «εξαίρεσης», απρόσβλητη από τις διεθνείς εντάσεις και τις συγκρούσεις σε άλλα μέρη του κόσμου.

Η ίδια η Ρωσία εξέφρασε την ίδια άποψη μέσω του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, το 1987: «Ας αφήσουμε την Αρκτική να είναι μια ζώνη ειρήνης. Ας αφήσουμε το Βόρειο Πόλο να είναι ένας Πόλος ειρήνης».

Το Συμβούλιο της Αρκτικής δημιουργήθηκε λίγο μετά, το 1996 και μέχρι τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αποτελείτο από οκτώ μέλη: Τον Καναδά, τη Δανία (μέσω της Γροινλανδίας), τη Φινλανδία, την Ισλανδία, τη Νορβηγία, τη Σουηδία, τις ΗΠΑ και τη Ρωσία. Επίσης σε αυτό εκπροσωπούνται μόνιμα και οι αυτόχθονες πληθυσμοί της Αρκτικής, μέσω έξι ομάδων.

Στις αρμοδιότητες του Συμβουλίου υπάγονται θέματα περιβάλλοντος, προστασίας των αυτοχθόνων, το ψάρεμα, η επιστημονική έρευνα και οι αποστολές διάσωσης, ανάμεσα σε άλλα. Όχι όμως και τα στρατιωτικά ζητήματα, που φυσικά και υπάρχουν, όλοι αυτοί έχουν στρατό εκεί πάνω.

Γιατί μπορεί να τους ενδιαφέρει τόσο πολύ η Αρκτική, όμως; Διότι έχει πετρέλαιο. Πάρα πολύ πετρέλαιο και όχι μόνο. Η Ρωσία, η χώρα με τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στον Αρκτικό Ωκεανό, αποκομίζει πάνω από το 20% του ΑΕΠ της από τον Αρκτικό Κύκλο, κυρίως από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, το οποίο με τη σειρά του είναι το 40% του πλούτου της και το 60% των εξαγωγών της, όπως με πολύ δυσάρεστο τρόπο μάθαμε εσχάτως.

Γι αυτό και τα τελευταία χρόνια κάνει τρελές επενδύσεις και επεκτείνεται διαρκώς στον Αρκτικό Κύκλο, χτίζοντας αεροδρόμια και δρόμους, εργοστάσια παραγωγής ενέργειας και πυρηνικά παγοθραυστικά.

Ρωσικό πυρηνικό υποβρύχιο σε άγνωστο σημείο, στον Αρκτικό Κύκλο, κατά τη διάρκεια στρατιωτικής άσκησης του 2021 @AP Photo

Τα επιτεύγματα της χώρας στον παγωμένο βορρά είναι ούτως ή άλλως εντυπωσιακά, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχει και άλλη επιλογή. Εκεί είναι ο φυσικός πλούτος της, από εκεί πρέπει να τον πάρει.

Όλα αυτά από μόνα τους είναι πολύ ωραία, αλλά δεν έρχονται μόνα τους, έρχονται με την ολοένα και αυξανόμενη στρατιωτική παρουσία της χώρας στον Αρκτικό Κύκλο, προκειμένου να προστατεύσει τα συμφέροντά της, ή και την ίδια της την επιβίωση.

Οι στρατιωτικές βάσεις φυτρώνουν σαν μανιτάρια, στρατός εκπαιδεύεται και στρατοπεδεύει εκεί, ενώ εκτελούνται και πτήσεις βομβαρδιστικών αεροσκαφών μεγάλου βεληνεκούς. Γιατί άραγε;

Διότι, όπως αναφέρει μια Αμερικανική στρατιωτική έκθεση του 2021 «τα επόμενα 30 χρόνια, η Αρκτική θα είναι απολύτως αναγκαία για την επιβίωση της Ρωσίας». Και κάπου εδώ αρχίζει και διαταράσσεται η εύθραυστη ισορροπία: Που τελειώνει η προστασία των συμφερόντων και που ξεκινάει η στρατιωτικοποίηση μιας αποστρατικοποιημένης περιοχής;

Ήρθε η ώρα να ανησυχήσουμε όλοι μαζί

Προφανώς το θέμα δεν είναι ούτε οι Ισλανδοί ψαράδες, αλλά ούτε και οι Γροινλανδοί χιονοδρόμοι.

Το θέμα είναι η Κίνα. Πάλι.

Η οποία μπορεί να μην έχει άμεσα καμία σχέση με τον Αρκτικό Κύκλο, είναι όμως ο μεγαλύτερος πελάτης των ρωσικών πετρελαίων και φυσικου αερίου που προέρχονται από εκεί και επίσης είναι και ο βασικός μεταφορέας τους από θαλάσσης. Η ίδια έκθεση του Αμερικανικού στρατού από το 2021 εκφράζει φόβους ότι «η Κίνα και η Ρωσία ίσως χρησιμοποιήσουν τη στρατιωτική δύναμη προκειμένου να επιτύχουν κυριαρχία στην περιοχή, σε βάρος των αμερικανικών συμφερόντων», αυτό το τελευταίο είναι το κλειδί φυσικά.

Όλα αυτά σε συνδιασμό με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, έκαναν την περιοχή άνω-κάτω.

Το ΝΑΤΟ έχει ήδη στείλει στρατό εκεί πάνω, ο οποίος κάνει ασκήσεις, κάτι που με τη σειρά του προκάλεσε την αντίδραση της Μόσχας, η οποία είπε ότι «μπορεί να οδηγήσει σε ανεπιθύμητα συμβάντα». Οι ΗΠΑ, πάντως, έστειλαν για πρώτη φορά μαχητικά F-35 στην Αλάσκα, απ' όπου αντλούν πετρέλαιο, τα οποία κάνουν διαρκείς ασκήσεις.

Αναλυτές επισημαίνουν ότι οι στρατιωτικές ασκήσεις είναι πλέον τέτοιας έκτασης στην Αρκτική, που θυμίζουν τις συνθήκες που επικρατουσαν στον Ψυχρό Πόλεμο. Και βέβαια ότι οι ασκήσεις ανεβάζουν τις πιθανότητες κάποιου «θερμού» επεισοδίου σε ένα μέρος όπου υποτίθεται ότι η ειρήνη ήταν διασφαλισμένη.

Στο παγωμένο Nagurskoye, στη βορειότερη στρατιωτική βάση της Ρωσίας, κόσμος πάει κι έρχεται, υπάρχουν πύραυλοι και ραντάρ, αεροδρόμιο στο οποίο μπορούν να προσγειωθούν τα πάντα και η Ρωσία κάνει μια επίδειξη δύναμης σε όλον τον κόσμο @AP Photo

Η Ρωσία είναι πιθανό να αποχωρήσει για πάντα από το Συμβούλιο της Αρκτικής, κάτι όχι καλό και να διαλυθεί η διεθνής αυτή συνεργασία. Τη Ρωσία δεν τη νοιάζει όμως, διότι ήδη έχει ξεκινήσει τη συνεργασία με την Κίνα για την προστασία των συμφερόντων της στην περιοχή.

Εδώ βάζουμε στην εξίσωση και την προοπτική άμεσης ένταξης στο ΝΑΤΟ της Φινλανδίας και της Σουηδίας -το ΝΑΤΟ και η επέκτασή του ήταν η η αφορμή για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία- και καταλαβαίνουμε πλέον ότι η πάλαι ποτέ ειρηνική συνεργασία των κρατών στην περιοχή του Βορείου Πόλου έλαβε για πάντα τέλος.

Η Αρκτική χρειάζεται σύνορα; Ένα κρίσιμο ερώτημα

Από το 1900 η θερμοκρασία στην Αρκτική έχει ανέβει κατά 2 βαθμούς Κελσίου και η θέρμανση επιταχύνεται εκεί με διπλάσιο ρυθμό απ' ότι στον υπόλοιπο πλανήτη.

Αυτό έχει πολλές συνέπειες και προκαλεί αλυσιδωτές αντιδράσεις.

Τα ψάρια μετακομίζουν ακόμη πιο βόρεια και σε 15 χρόνια που λήγει το μορατόριουμ για το ψάρεμα στον Αρκτικό Ωκεανό, τα αλιευτικά δεν θα χωράνε να περάσουν.

Η ναυσιπλοΐα έχει ήδη γίνει πιο εύκολη με το λιώσιμο των πάγων, τα παγοθραυτικά περνάνε πιο εύκολα καθώς ο πάγος που έχει μείνει είναι πιο λεπτός και βέβαια όλα αυτά κάνουν και την εξώρυξη πετρελαίου πιο απλή υπόθεση.

Στην Αρκτική βρίσκεται το 13% του πετρελαίου της γης και το 30% του φυσικού αερίου.

Όμως, η υπερθέρμανση έχει και πάρα πολλές αρνητικές συνέπειες, όπως τις φθορές στις εγκαταστάσεις καθώς το έδαφος μαλακώνει, αλλά και τις φωτιές που συγκλονίζουν τα τελευταία χρόνια τη Σιβηρία και όχι μόνο.

Τίποτε απ' όλα αυτά δεν σταματάει τη Ρωσία από την επέκταση των δραστηριοτήτων της στην Αρκτική, αντιθέτως, παρότι ο Πούτιν παραδέχτηκε ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα μείζον ζήτημα, συνεχίζει ακάθεκτος και εκμεταλλευόμενος τις δυνατότητες που δημιουργεί.

Όσο οι πάγοι λιώνουν, η ανθρώπινη παρουσία στην Αρκτική θα γίνεται πιο έντονη κι όσο γίνεται αυτό, τόσο θα αυξάνονται οι πιθανότητες κάποιας σύγκρουσης.

Διάφορες εκθέσεις και υπηρεσίες ασφαλείας προσπαθούν να προβλέψουν τα πιο «καυτά» σημεία, εκείνα δηλαδή από τα οποία μπορεί να ξεκινήσει μια σύγκρουση. Μια από αυτές τις εκθέσεις αναφέρει ότι μέχρι το 2040 η κατάσταση θα έχει φτάσει ακριβώς στο σημείο στο οποίο «ένας λάθος υπολογισμός» θα μπορεί να δημιουργήσει γενική ανάφλεξη.

Και βέβαια έχει ήδη ξεκινήσει η πιο σημαντική κουβέντα: αν η Αρκτική πρέπει επιτέλους να οριοθετηθεί εδαφικά και να «μοιραστεί» ανάμεσα στις χώρες που βρίσκονται σε αυτήν.

Αυτήν τη στιγμή οι χώρες ελέγχουν ως ζώνες αποκλειστικής εκμετάλλευσης τα νερά του Ωκεανού σε έκταση 200 χιλιομέτρων από τις ακτές τους, γι αυτό και ο πανικός για κάτι νησάκια που δεν τα ξέρουν ούτε οι φάλαινες.

Μετά από κει το θέμα γίνεται τρομερά πολύπλοκο, καθώς εξαρτάται από τα υποβρύχια όρια μιας χώρας, που φτάνει δηλαδή κάτω από τη θάλασσα η γεωλογική πλάκα πάνω στην οποία βρίσκεται αυτή.

Γι αυτό και η υποβρύχια χαρτογράφιση της περιοχής είναι η πιο λεπτομερής του κόσμου, όλοι βγάζουν τα υποβρύχιά τους για να αποδείξουν ότι να, εμένα η γεωλογική μου πλάκα πάει πιο μακριά από τη δική σου.

Και βέβαια ήδη σε πολλά σημεία, διαφωνούν και τώρα με την πιθανή διάλυση του Συμβουλίου της Αρκτικής δεν θα βρεθεί άκρη ποτέ. Κι αν κάποιος αποφασίσει να διεκδικήσει με τη βία αυτό που θεωρεί δικό του, ο άλλος θα αντιδράσει και μετά όλοι ξέρουμε τι θα συμβεί.

Η κατάσταση είναι περίπου έτσι, με αρκετά σημεία να διεκδικούνται από διάφορες όχι απαραίτητα φίλες μεταξύ τους χώρες. @Arctic Institute

Πλοία, πετρέλαια και κλιματική αλλαγή

Όσο τα λέμε όλα αυτά, η Ρωσία κάνει και κάτι άλλο: Φτιάχνει πλοία. Ατελείωτα πλοία. Σκοπεύει να αυξήσει τη δυνατότητά της στους 80 εκατομμύρια τόνους μέχρι το 2024, από 1 εκατομμύριο που είναι σήμερα, κατά μόλις 80 φορές δηλαδή. Με το λιώσιμο των πάγων οι δρόμοι της ναυσιπλοΐας ανοίγουν και είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα γίνει καυγάς για τον έλεγχό τους.

Και μπορεί εμείς να της επιβάλουμε κυρώσεις, αλλά έχει άλλους πολύ πρόθυμους αγοραστές για τα πετρέλαια, Κινέζους και Ινδούς για παράδειγμα, οπότε και η από θαλάσσης μεταφορά θα αυξάνεται διαρκώς.

Οι ΗΠΑ; Τι κάνουν οι ΗΠΑ; Η γερουσιαστής της πολιτείας της Αλάσκα, Λίζα Μουρκόφσκι είπε πριν από λίγους μήνες ότι ζήτησε από τον Μπάιντεν να αυξήσει άμεσα και κατακόρυφα τόσο τη διπλωματική όσο και τη στρατιωτική παρουσία της χώρας στον παγωμένο βορρά. Και να διορίσει πρέσβη για την Αρκτική. Ο Μπάιντεν στέλνει πράγματι στρατό και αεροπλάνα στην Αλάσκα.

Στο μεταξύ, η κλιματική αλλαγή συνεχίζει να συμβαίνει και πέρα από τα 4 εκατομμύρια ανθρώπους που ζουν στον Αρκτικό Κύκλο, τις συνέπειές της τις ζούμε όλοι μας. Με τη διάλυση της συνεργασίας των κρατών του Αρκτικού Κύκλου και τη μετατροπή του από μια ζώνη απόλυτης και διαρκούς ειρήνης σε μια ζώνη έτοιμη για ανάφλεξη, χάνουμε πολύ περισσότερα από το Βόρειο Πόλο και μερικά παγόβουνα.

Χάνουμε ίσως τη μοναδική ευκαιρία που είχαμε αφήσει όρθια για να συνεργαζόμαστε για το καλό όλων μας και να μην βγάζουμε ο ένας τα μάτια του άλλου.

Και είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα το πληρώσουμε ακριβά. Και με πολλούς τρόπους.