Ορλωφικά: Ποιος έφταιξε για την πρώτη, αποτυχημένη επανάσταση των Ελλήνων - Ο ρόλος της Ρωσίας

Δεν είμαστε σε λάθος χωροχρόνο, για τα Ορλωφικά θα πούμε, αλλά λίγη υπομονή.

Η εξέγερση των Πολωνών εναντίον του γερμανικού στρατού κατοχής είναι μακράν η μεγαλύτερη επιχείρηση που διεξήγαγε αντιστασιακή οργάνωση κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και μακράν η πιο αποτυχημένη.

Οι Πολωνοί δεν ξεκίνησαν ούτε τυχαία, ούτε αυθόρμητα τις πολεμικές επιχειρήσεις εναντίον των Γερμανών. Το πλάνο ήταν ότι θα χτυπούσαν τους Γερμανούς στη δυτική πλευρά του Βιστούλα, μέσα στην πόλη της Βαρσοβίας και σε λίγες μέρες θα έφτανε ο Κόκκινος Στρατός, ο οποίος βρισκόταν στα ανατολικά, λίγες ώρες από την ανατολική όχθη.

Ο Κόκκινος Στρατός έφτασε, πράγματι, πολύ σύντομα στην Πράγκα, το μεγαλύτερο ανατολικό προάστειο της Βαρσοβίας. Αντί να περάσει το ποτάμι, όμως και να συνδράμει τους Πολωνούς που ήδη κατάφερναν μεγάλα πλήγματα εναντίον των Γερμανών, απλώς κατασκήνωσε εκεί και κοιτούσε όσο η Βέρμαχτ αποδεκάτιζε την αντίσταση.

Εξήντα τρεις μέρες αργότερα δεν είχε μείνει σχεδόν τίποτα από την Armia Krajowa, η οποία συνθηκολόγησε. Ακολούθησε μια από τις μεγαλύτερες καταστροφές που υπέστη πόλη σ' εκείνον αλλά και σε όλους τους πολέμους. Οι Γερμανοι ισοπέδωσαν τη Βαρσοβία και επιδόθηκαν σε όργιο λεηλασίας, καταστροφής και εκτελέσεων.

Μέχρι σήμερα η εξέγερση της Βαρσοβίας αποτελεί αντικείμενο ιστορικής έρευνας και μελέτης, με κεντρικό άξονα το ρόλο των Ρώσων:

• Γιατί σταμάτησαν την προέλασή τους και άφησαν αβοήθητους τους Πολωνούς;
• Μήπως τους ξεγέλασαν, υποσχόμενοι βοήθεια που δεν σκόπευαν να δώσουν και τους έριξαν στο στόμα των Γερμανών;
• Ήταν απόφαση της στιγμής, ή αποτέλεσε μέρος ευρύτερου στρατηγικού σχεδίου, προκειμένου να εξαφανιστεί από προσώπου γης ο δημοκρατικός Πολωνικός στρατός και όταν τελικά μπουν στην πόλη να είναι απόλυτα κυρίαρχοι;

Δεν θα σας κουράσω πολύ, τα ιστορικά στοιχεία συγκλίνουν στο δεύτερο. Η αποτυχημένη εξέγερση της Βαρσοβίας ήταν μέρος ενός «μεγάλου σχεδίου» εκ μέρους της ΕΣΣΔ.

Τα «μεγάλα σχέδια» και οι μικροί παίκτες

Θα ήταν γενικά πάρα πολύ χρήσιμο να καταλάβουμε, μελετώντας οποιοδήποτε κομμάτι της ρωσικής ιστορίας -είτε πρόκειται για την τσαρική, τη σοβιετική ή τη σημερινή της περίοδο- ότι μιλάμε για μια μεγάλη χώρα που πάντα δρα στο πλαίσιο ενός «μεγάλου σχεδίου».

Τίποτε σε όσα κάνουν οι Ρώσοι δεν είναι τυχαίο, ούτε συνέπεια μιας στιγμιαίας συγκυρίας. Δεν θα ήταν εξάλλου εφικτό να κυβερνήσεις μια τόσο τεράστια και πολύμορφη χώρα, υπολογίζοντας στο τυχαίο και στιγμιαίο. Αυτό είναι κάτι που αποτυγχάνουν να κατανοήσουν πολλοί, ερμηνεύοντας εν θερμώ τα σημερινά γεγονότα στην Ουκρανία και ψυχιατρικοποιώντας τον Πούτιν.

Όσα κάνει η Ρωσία στην Ουκρανία είναι πολύ καλά μελετημένα, άσχετο αν θα της βγουν ή όχι· όπως έχει πει ο καθηγητής Λόρενς Φρίντμαν, στα σχέδια και τις στρατηγικές το πρόβλημα είναι πάντα οι άλλοι άνθρωποι: Τόσο οι εχθροί μας όσο και οι σύμμαχοί μας.

Μελετημένα ήταν και όσα έγιναν, για να έρθουμε επιτέλους στο θέμα μας, και το 1770, στη σκοτεινή εκεινη σελίδα της ελληνικής ιστορίας που ονομάστηκε «Ορλωφικά», λόγω της εμπλοκής σε αυτήν των αδελφών Αλέξιου, Γρηγορίου και Θεόδωρου Ορλώφ.

Μέχρι σήμερα αυτό το εν πολλοίς άγνωστο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας, το οποίο «ξεπετιέται» στα βιβλία της ιστορίας σε δύο παραγράφους, αποτελεί επίσης αντικείμενο μελέτης και ερμηνείας. Και τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι πολύ συναφή με εκείνα της εξέγερσης της Βαρσοβίας.

Ή, αν θέλετε, και με τα ερωτήματα που προσπαθούμε να αποκωδικοποιήσουμε σήμερα για την Ουκρανία: Κατά πόσο το Κίεβο παραπείστηκε για μια πιο ενεργή δυτική στήριξη όταν όρθωσε ανάστημα στη Μόσχα; Αυτό, όμως, θα το πούμε σε άλλο κεφάλαιο.

Το ξανθό και ομόθρησκο γένος

Η φιλολογία περί του ξανθού, ομόθρηκου γένους το οποίο θα απελευθέρωνε τους Έλληνες, είχε αρχίσει να δημιουργείται πολύ πριν την επανάσταση του 1770. Από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου η Ρωσία στρέφει το ενδιαφέρον της στη θάλασσα. Θέλει να δημιουργήσει στόλο, να βγει με αυτόν στη Μαύρη Θάλασσα και εν συνεχεία στη Μεσόγειο.

Ο στόλος δημιουργείται και επικεφαλής του τίθεται ο ελληνικής καταγωγής Ιβάν Μπότσης.

Ο Μεγάλος Πέτρος, όσο και οι διάδοχοί του ήξεραν πολύ καλά ότι θα χρειάζονταν τους Έλληνες τόσο της Μαύρης Θάλασσας όσο και της Ανατολικής Μεσογείου στο φιλόδοξο σχέδιό τους για ναυτική επικράτηση, αν όχι σαν συμμάχους, πάντως σαν έναν πολύ βολικό αντιπερισπασμό.

Έτσι, φρόντισαν να καλλιεργήσουν το ήδη υπάρχον κλίμα της «συμμαχίας» ανάμεσα στα δύο ομόθρησκα έθνη. Και το καλλιέργησαν εξαιρετικά αποτελεσμάτικά, μέσω των Ελλήνων των Βαλκανίων κυρίως, οι οποίοι μετετράπησαν σταδιακά σε ένα τεράστιο δίκτυο υπερασπιστών της Ρωσίας.

Όταν ξέσπασε ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος, το 1768, στην Ελλάδα υπήρχε ήδη μια σχεδόν λατρευτική κουλτούρα για το «ξανθό γένος». Το μόνο που είχε να κάνει η Μεγάλη Αικατερίνη, τσαρίνα τότε της Ρωσίας, ήταν να ρίξει στο μπαρούτι μια σπίθα.

Η σπίθα αυτή ήταν οι αδελφοί Ορλώφ, τρεις τον αριθμό. Οι Ορλώφ αναλαμβάνουν να ξεσηκώσουν τους Έλληνες, μέσω του δικτύου των πρακτόρων τους, μοιράζουν υποσχέσεις, μιλάνε για κάθοδο των Ρώσων στο Αιγαίο, για εκστρατευτικά σώματα, για απελευθέρωση των Ορθόδοξων Ελλήνων, για τεράστια υλική βοήθεια, για αποφασιστικότητα της Ρωσίας, για την τελική συντριβή των Οθωμανών.

Μαζί τους, ενθουσιώδεις και πανέτοιμοι, πρώτα ο κλήρος, ο οποίος τροφοδοτεί το γενικό κλίμα με την απαραίτητη μεταφυσική νότα, τις προφητείες της μεσσιανικής θεολογίας και τις βεβαιότητες ότι ο θεός θα προστατεύσει τους απανταχού ορθόδοξους, μετά οι Έλληνες έμποροι και προεστοί, που πηγαινοέρχονται στην Ευρώπη μαζεύοντας όπλα και τέλος οι κοτσαμπάσηδες της Πελοποννήσου, οι οποίοι ήθελαν να απεξαρτηθούν από την Υψηλή Πύλη και τους φόρους που επέβαλε.

Ο στόλος και ο στρατός που δεν ήρθαν ποτέ

Στις 17 Φεβρουαρίου 1769, ο Θεόδωρος Ορλώφ καταπλέει στο Οίτυλο της Μάνης με τέσσερα πλοία και ξεκινά την ελληνική επανάσταση.

Σχετικά καλά προετοιμασμένοι, οι Πελοποννήσιοι ξεκινούν τις εχθροπραξίες, με αρκετές νίκες στην αρχή, καθώς είχαν να κάνουν μόνο με τις κατά τόπους φρουρές. Παίρνουν την Κορώνη και τον Μυστρά, όπου σχηματίζεται και προσωρινή κυβέρνηση με επικεφαλής τον Αντώνιο Ψαρρό.

Η εξέγερση γενικεύεται με εστίες στην Ήπειρο, το Μεσολόγγι και στην Κρήτη, με την ηρωική πλην καταδιακασμένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη και των Σφακιανών.

Οι αρχικές επιτυχίες ενθουσιάζουν τους Έλληνες της Πελοποννήσου, οι οποίοι περιμένουν από ώρα σε ώρα το εκστρατευτικό σώμα να έρθει από τη Ρωσία και τους Κρητικούς που αντιστοίχως περίμεναν τον τσαρικό στόλο. Κανένα από τα δύο δεν φάνηκε ποτέ.

Η επανάσταση διήρκεσε μόλις ένα μήνα και κάτι μέρες. Αντί για το ρώσικο στρατό, στην Ελλάδα εμφανίστηκαν αστραπιαία ισχυρές δυνάμεις Τουρκαλβανών, που κατέπνιξαν την αντίσταση και κατάφεραν την τελειωτική νίκη επί των Ελλήνων στην πολιορκία της Τρίπολης, στις 29 Μαρτίου.

Ο ρωσικός στόλος, αντί να πάει στην Κρήτη να βοηθήσει τους Κρητικούς, έστριψε προς το Τσεσμέ, κυνηγώντας τον αντίστοιχο Οθωμανικό, προκειμένου ο Αλέξιος Ορλώφ να μην επιστρέψει στη Μεγάλη Αικατερίνη χωρίς κάποια σημαντική επιτυχία στο ενεργητικό του. Οι Ρώσοι πράγματι νίκησαν τους Οθωμανούς στα στενά ανάμεσα στη Χίο και τα μικρασιατικά παράλια και μετά αποσύρηθηκαν στην Πάρο, καθώς οι Οθωμανοί με τους συμμάχους τους, Γάλλους, τους εμπόδισαν να περάσουν τα Δαρδανέλια.

Το 1774 υπεγράφη η πολύ επωφελής για τη Ρωσία συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Η Ελλάδα είχε πολύ γρήγορα ξεχαστεί και αφεθεί στην πάρα πολύ άσχημη τύχη της.

«Εάν σκοτώσουμε όλους τους Έλληνες, ποίος θα πληρώνει το χαράτσι;»

Οι Ρώσοι είχαν πετύχει το σκοπό τους: Είχαν μπει στο Αιγαίο, είχαν γίνει μια παραπάνω από υπολογίσιμη ναυτική δύναμη, είχαν κάνει επίδειξη της δύναμης αυτής στους Τούρκους, είχαν κατέλαβει την Αζοφική, την Κριμαία και τη Βεσσαραβία και κυρίως έχτισαν τη διπλωματική βάση για περαιτέρω επέμβαση στα εσωτερικά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία ήταν θέμα χρόνου να «στριμωχθεί».

Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι κέρδισαν και με το παραπάνω εκείνο το σκέλος του «μεγάλου σχεδίου» τους.

Οι Έλληνες, όμως;

Οι Έλληνες γλίτωσαν την οκληρωτική σφαγή όχι ακριβώς από τύχη, αλλά από απλά logistics. Μετά την αποχώρηση των Ρώσων η επικρατούσα άποψη στην οθωμανική κυβέρνηση ήταν ότι έπρεπε να σφαγιαστούν όλοι, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας.

Ο μόνος που είχε αντίθετη άποψη ήταν ο αρχιναύαρχος Χασάν Τζεζαϊρλή, ο οποίος τούς μετέπεισε με το ακλόνητο επιχείρημα «Εάν σκοτώσουμε όλους τους Έλληνες, ποίος θα πληρώνει το χαράτσι;».

Μπορεί να μην σφαγιάσθηκαν όλοι, αλλά στην Πελοπόννησο ιδιαίτερα ακολούθησαν εννέα φρικαλέα χρόνια, κατά τα οποία οι Τουρκαλβανοί, τους οποίους οι Τούρκοι είχαν ξαμολύσει κατά των Ελλήνων, λεηλατούσαν τη χερσόνησο, έκαιγαν, έσφαζαν και πουλούσαν τους κατοίκους στα σκλαβοπάζαρα. Ολόκληρες πόλεις, όπως το Αίγιο, εξαφανίστηκαν από το χάρτη.

Υπολογίζεται ότι πάνω από 20.000 Έλληνες πουλήθηκαν ως σκλάβοι στην Αφρική και σε Τούρκους της Στερεάς Ελλάδας. Ακόμα και οι Μανιάτες ανέβηκαν στα κρησφύγετα του Ταΰγέτου και οι οικισμοί τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν.

Η Πελοπόννησος έγινε κρανίου τόπος. Στην Κρήτη, οι περήφανοι Σφακιανοί, αφού είδαν πρώτα τον ηγέτη τους, τον Δασκαλογιάννη, να γδέρνεται ζωντανός, υποχρεώθηκαν σε ιδιαίτερα ταπεινωτική και καταστροφική για το εμπόριό τους συνθηκολόγηση.

Η μανία των Τουρκαλβανών ήταν τέτοια που η Υψηλή Πύλη κάποια στιγμή θορυβήθηκε και έστειλε το 1879 τον Τζεζαϊρλή να τους εξοντώσει, καθώς είχαν αρχίσει να στρέφονται και κατά των Τούρκων της Πελοποννήσου και να ζητούν κι απ' αυτούς χαράτσια.

Με μια κίνηση που αποτελεί καταπληκτικό δείγμα τόσο των δυναμικών της εποχής, όσο και της τουρκικής διπλωματίας, ο Τζεζαϊρλή μοιράζει «μπουγιουρντί» (κάτι σαν δήλωση υποταγής) στους Έλληνες και τους ζητάει να συνταχθούν μαζί του για να «βρουν το δίκιο τους έναντι των Τουρκαλβανών σφαγέων», άσχετο που τους είχαν φυτέψει οι ίδιοι οι Τούρκοι στην Πελοπόννησο.

Μ' αυτόν τον τρόπο, μαζεύει 3.000 κλέφτες του Μοριά και άλλους χίλιους που δεν υπέγραψαν μεν, τον βοήθησαν δε. Ανάμεσα στους δεύτερους και ο πατέρας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Κωνσταντίνος.

Οι Τούρκοι και οι Έλληνες νίκησαν τους Τουρκαλβανούς στην Τρίπολη, τους αποδεκάτισαν και τους έδιωξαν οριστικά από την Πελοπόννησο. Ένα χρόνο αργότερα ο Τζεζαϊρλή επέστρεψε στην Πελοπόννησο για να στραφεί εναντίον των περσινών του συμμάχων, των κλεφτών του Μοριά και της Μάνης.

Οι κΚλέφτες εξοντώθηκαν, οι Μανιάτες υποχρεώθηκαν να πληρώνουν κεφαλικό φόρο 15.000 γρόσια ετησίως, αντί για τα έως τότε 4.000 και ο Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης μαζί με τα δύο αδέλφια του σκοτώθηκαν πολιορκούμενοι σε ένα μανιάτικο πύργο.

Από τους ελάχιστους που γλίτωσαν σ' εκείνη τη σφαγή ήταν ο μόλις δέκα ετών γιος του Κωνσταντίνου, Θεόδωρος.

Η δική του σειρά στην ιστορία δεν είχε έρθει ακόμη.